Nông nghiệp là lĩnh vực khó nhưng xứng đáng nhất để chuyển đổi số

Đây là ý kiến của Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia Trần Duy Ninh tại Diễn đàn ‘Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai’.

Tất yếu phải nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ số cho hợp tác xã

Sáng 29/10, tại Hà Nội, dưới sự chủ trì của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, Tạp chí Kinh Doanh tổ chức Diễn đàn "Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai”.

Bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cho biết, chuyển đổi số đang mở ra hướng đi mới bền vững và thịnh vượng cho ngành nông nghiệp Việt Nam, hiện đóng góp khoảng 12 - 14% vào GDP và có hoạt động xuất khẩu nông lâm thủy sản đang vượt qua nhiều rào cản để tiến tới cán mốc ít nhất là 65 tỷ USD trong năm 2025.

Diễn đàn 'Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai' diễn ra sáng 29/10, tại Hà Nội. Ảnh: Hồng Thắm. — Diễn đàn "Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai” diễn ra sáng 29/10, tại Hà Nội. Ảnh: *Hồng Thắm*.

Cần khẳng định chuyển đổi số đã, đang và sẽ giúp cho ngành nông nghiệp Việt Nam tối ưu hóa năng suất, giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh. Không những vậy còn giúp giải quyết các bài toán khó như biến đổi khí hậu, đáp ứng các chuẩn mực phát triển bền vững, chuyển đổi xanh, cạnh tranh quốc tế và áp lực gia tăng năng suất, cải thiện đời sống của người nông dân, gia tăng doanh thu cho hợp tác xã nông nghiệp và doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp.

“Riêng với các hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chuyển đổi số chính là đòn bẩy tăng trưởng khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu”, bà Vân nhấn mạnh.

Bà Vân cho biết, hiện nay cả nước có hơn 22.500 hợp tác xã nông nghiệp thì việc nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ số không chỉ là mệnh lệnh mà còn là điều tất yếu nếu không muốn bị loại ở phía sau và rời khỏi cuộc chơi trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khắc nghiệt như hiện nay.

Chuyển đổi số của hợp tác xã cả nước mới chỉ đạt 32%

Một cuộc khảo sát gần đây của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cho thấy, mức độ chuyển đổi số của hợp tác xã cả nước mới chỉ đạt 32%. Trong số gần 35.000 hợp tác xã thì chỉ có 13,6% đã hoàn tất chuyển đổi số, 50% đang triển khai và 36,4% chưa thực hiện.

Bà Vân thẳng thắn thừa nhận, tốc độ chuyển đổi số trong nông nghiệp nói chung và đối với các hợp tác xã nói riêng còn chậm so với các ngành kinh tế khác. Phần lớn nông dân, hợp tác xã vẫn sử dụng phương pháp canh tác, sản xuất truyền thống. Hạ tầng công nghệ thông tin ở khu vực nông thôn còn yếu kém. Thiếu nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn về công nghệ số trong nông nghiệp.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân khẳng định, chuyển đổi số đã, đang và sẽ giúp cho ngành nông nghiệp Việt Nam tối ưu hóa năng suất, giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh. Ảnh: Hồng Thắm. — Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân khẳng định, chuyển đổi số đã, đang và sẽ giúp cho ngành nông nghiệp Việt Nam tối ưu hóa năng suất, giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh. Ảnh: *Hồng Thắm*.

"Nếu các hợp tác xã vùng sâu, vùng xa có thể dùng các nền tảng số để bán sản phẩm ra thế giới, thì đó mới thực sự là thành công của chuyển đổi số quốc gia”, ông Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) nói.

Bà Vân chỉ ra 5 nhóm thách thức của các hợp tác xã nông nghiệp trong chuyển đổi số, đó là: Tài chính, hạ tầng công nghệ, thiếu hụt nhân lực, chiến lược phát triển và tiếp cận chính sách.

Bên cạnh đó, tâm lý e ngại thay đổi cũng là một trở ngại cho việc chuyển đổi số của các hợp tác xã nông nghiệp. Nhiều nông dân, thành viên hợp tác xã còn quen với phương pháp canh tác truyền thống và e ngại áp dụng công nghệ mới, cũng như hiếu niềm tin vào hiệu quả của công nghệ số.

“Ngoài ra, một rào cản vô hình là vẫn còn nhiều hợp tác xã và các nông hộ hiểu chưa đúng bản chất của chuyển đổi số. Và một hiểu lầm phổ biến là đồng nhất chuyển đổi số với việc chạy theo những công nghệ “hào nhoáng” như: Trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ chuỗi khối (blockchain), dữ liệu lớn (Big Data) hay Internet vạn vật kết nối (IoT)…”, bà Vân nói thêm.

Liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số

Theo Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển Nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Lê Đức Thịnh, liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số là hai trụ cột quan trọng của nền nông nghiệp hiện đại, là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh, minh bạch hóa quy trình sản xuất - tiêu thụ, và tạo dựng niềm tin trên thị trường trong nước và quốc tế.

Về thực trạng chuyển đổi số và liên kết chuỗi giá trị trong nông nghiệp, ông Thịnh đánh giá, Việt Nam là quốc gia có nền nông nghiệp phát triển mạnh, được quốc tế đánh giá cao. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp, đặc biệt trong khu vực kinh tế tập thể và hợp tác xã vẫn còn chậm so với nhiều quốc gia khác trên thế giới.

Ông Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) chia sẻ: 'Chúng tôi luôn coi nông nghiệp là một trong những lĩnh vực khó nhưng xứng đáng nhất để thực hiện chuyển đổi số'. Ảnh: Hồng Thắm. — Ông Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) chia sẻ: "Chúng tôi luôn coi nông nghiệp là một trong những lĩnh vực khó nhưng xứng đáng nhất để thực hiện chuyển đổi số". Ảnh: *Hồng Thắm*.

Về thực trạng liên kết trong nông nghiệp, thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, hiện cả nước có khoảng 7.000 mô hình liên kết trong lĩnh vực nông nghiệp; trong đó có khoảng 3.000 mô hình theo Nghị định 98, thu hút 4.000 hợp tác xã và khoảng 600.000 hộ nông dân tham gia.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả tích cực, liên kết nông nghiệp ở nước ta vẫn bộc lộ 4 hạn chế lớn, gồm: Tỷ lệ liên kết còn thấp, chỉ khoảng 25% hợp tác xã tham gia; Liên kết chưa sâu, chủ yếu dừng ở khâu mua - bán, bao tiêu sản phẩm theo mùa vụ, thiếu chia sẻ rủi ro, lợi ích và đầu tư chung; Thiếu cơ chế giám sát, dữ liệu và công cụ truy xuất, khiến việc kiểm soát chất lượng nông sản còn hạn chế; Thiếu động lực đầu tư vùng nguyên liệu, nhiều doanh nghiệp chỉ tham gia ở khâu tiêu thụ mà không đồng hành cùng nông dân trong quá trình sản xuất.

Để thúc đẩy chuyển đổi số và chuyển đổi xanh trong nông nghiệp, ông Thịnh cho rằng, cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý về liên kết chuỗi và hệ sinh thái số; Xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, thống nhất; Nâng cao năng lực của hợp tác xã - trung tâm của chuỗi liên kết; Tăng cường hợp tác quốc tế, ứng dụng công nghệ và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chuyển đổi số.

“Hệ sinh thái số trong nông nghiệp không chỉ tạo nên sự minh bạch, hiệu quả trong sản xuất mà còn mở ra không gian phát triển mới, xanh hơn - thông minh hơn - bền vững hơn cho nền nông nghiệp Việt Nam trong thời kỳ hội nhập”, ông Thịnh khẳng định.

Ông Trần Duy Ninh, Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) chia sẻ: "Chúng tôi luôn coi nông nghiệp là một trong những lĩnh vực khó nhưng xứng đáng nhất để thực hiện chuyển đổi số. Khó vì quy mô nhỏ, sản xuất phân tán; hạ tầng còn yếu và điều kiện kết nối hạn chế…".

Ông Ninh cho biết, sắp tới Luật chuyển đổi số sẽ được ban hành, dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua vào ngày 11/12/2025. Trong Luật chuyển đổi số lần này liên quan đến nông nghiệp có 3 nội dung chính.

Một là, Luật chuyển đổi số này thể chế hóa toàn bộ các nguồn lực cho chuyển đổi số. Lần đầu tiên, Luật quy định rõ ràng rằng ngân sách dành cho chuyển đổi số là 1% tổng chi. Đây là bước tiến quan trọng vì trước đây, con số này mới chỉ là định hướng, chưa được pháp lý hóa.

Hai là, khung kiến trúc tổng thể quốc gia. Bộ Khoa học và Công nghệ vừa ban hành Khung kiến trúc tổng thể quốc gia (ngày 8/10). Đây là nền tảng lõi để triển khai các hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và nền tảng số, đảm bảo thống nhất từ trung ương tới địa phương. Khung này gồm 2 thành phần chính: Phần dùng chung và phần dùng riêng. Phần dùng chung sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới các hợp tác xã, nông dân và các cơ sở sản xuất.

Về hạ tầng giữ liệu, hiện nay, lĩnh vực dữ liệu do Bộ Công an chủ trì quản lý. Bộ Khoa học và Công nghệ đang triển khai xây dựng Trung tâm dữ liệu quốc gia, đồng thời lấy ý kiến các bộ ngành, địa phương để xác định nhu cầu sử dụng.

Người dân bán nông sản trực tuyến trên mạng xã hội. Ảnh: Hoàng Lan. — Người dân bán nông sản trực tuyến trên mạng xã hội. Ảnh: *Hoàng Lan*.

Dựa trên điều kiện thực tế trên, Cục trưởng Cục chuyển đổi số quốc gia có một số đề xuất. Thứ nhất, trong khung kiến trúc tổng thể quốc gia, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ xây dựng khung riêng cho ngành nông nghiệp, trong đó cần xây dựng nhánh riêng cho khu vực hợp tác xã.

Thứ hai, chuẩn hóa dữ liệu nông nghiệp quốc gia. Đề nghị bổ sung dữ liệu hợp tác xã vào nhóm 116 cơ sở dữ liệu quốc gia trọng điểm do Bộ Công an quản lý.

Thứ ba, đẩy nhanh nền tảng “Hợp tác xã số”. Đây sẽ là nền tảng dùng chung, giúp các hợp tác xã không phải tự thuê hoặc phát triển phần mềm quản lý riêng lẻ.

Thứ tư, mở rộng các sàn giao dịch công nghệ, điều này giúp hợp tác xã có thể tiếp cận, thuê hoặc mua các giải pháp số phù hợp.

"Ngoài ra, trong giai đoạn tới, 3 trụ cột quan trọng của chuyển đổi số nông nghiệp, gồm: Hạ tầng và dữ liệu; Nền tảng số dùng chung; Nguồn nhân lực và doanh nghiệp đồng hành", ông Ninh cho biết thêm.

Hồng Thắm - Duy Học