Những thách thức trong việc huy động tài chính xanh

Nhiều cơ chế ‘hút’ vốn xanh

Hiện nay đã có nhiều cơ chế tài chính cho các dự án phát triển xanh, như tín dụng xanh, cổ phiếu xanh và trái phiếu xanh là những sản phẩm đã được triển khai. Các sản phẩm này đã có bước phát triển ban đầu. 

Ngoài ra, còn hàng loạt các cơ chế khác như vốn vay ưu đãi, vốn ODA cho các dự án xanh, cơ chế bảo hiểm và bảo lãnh thúc giảm thiểu rủi ro cho các dự án xanh, thúc đẩy nhà đầu tư góp vốn, Các nền tảng tài chính chuyển đổi năng lượng như Tuyên bố chính trị thiết lập quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) và Cơ chế Chuyển đổi Năng lượng (ETM), các quỹ như Quỹ Đầu tư Khí hậu - Quỹ Công nghệ Sạch (CTF), Quỹ Khí hậu Xanh (GCF)... đang cung cấp nguồn vốn ưu đãi để hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng sạch.

Thị trường các-bon của Việt Nam đang trong giai đoạn hình thành. Khi kết nối với các công cụ tài chính xanh, thị trường sẽ trở thành kênh dẫn vốn xanh cho các dự án, chương trình, hoạt động giảm phát thải khí nhà kính. Điều này giúp tăng tính minh bạch và định hướng dòng vốn vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.  

Theo Ngân hàng nhà nước, đến quý I/2025 đã có 58 tổ chức tín dụng phát sinh dư nợ xanh với tổng giá trị hơn 704 ngàn tỷ đồng. Các khoản tín dụng xanh tập trung vào năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (hơn 37%) và nông nghiệp xanh (trên 29%). Trong năm 2024, tổng giá trị trái phiếu xanh phát hành thành công đạt 6,87 nghìn tỷ đồng. 

Tính rủi ro là rào cản lớn

Thách thức lớn nhất nằm ở việc làm thế nào để các doanh nghiệp chủ động đầu tư vào các dự án xanh, bởi đây là lĩnh vực có chi phí đầu tư cao, biên độ lợi nhuận thấp, thời gian hoàn vốn dài. Có thể nhìn vào nông nghiệp. Đây là lĩnh vực có tới hơn 90% chủ thể là nông dân nhỏ, hợp tác xã và doanh nghiệp siêu nhỏ tại Việt Nam. Những hoạt động được định nghĩa là “xanh” như phục hồi đất thoái hóa, quản lý rừng bền vững, giảm phát thải mê-tan, luân canh phủ xanh đất trống hay tuần hoàn chất thải hữu cơ đều đòi hỏi vốn đầu tư lớn nhưng khó tạo dòng tiền nhanh. Điều này khiến nhà đầu tư tư nhân ít mặn mà, trong khi ngân hàng thương mại lại thận trọng vì lo nợ xấu.

Một thách thức khá là khoảng trống trong định nghĩa, tiêu chuẩn và cơ chế đo lường tác động xanh. Khi chưa có bộ tiêu chí thống nhất cho nông nghiệp và môi trường, cả người đi vay lẫn người cho vay đều lúng túng. Dự án thế nào mới được coi là “xanh”? Mức giảm phát thải phải chứng minh ra sao? Tác động môi trường cần đo bằng bộ chỉ số nào? Sự mơ hồ này khiến ngân hàng khó xây dựng quy trình thẩm định, còn doanh nghiệp thì sợ phát sinh chi phí kiểm định, báo cáo, giám sát.

Thêm vào đó, dữ liệu - yếu tố sống còn của tài chính xanh - vẫn đang phân tán. Để đánh giá một dự án xanh, cần dữ liệu đa lớp về khí nhà kính, độ che phủ rừng, chất lượng đất, khả năng hấp thụ các-bon hoặc hiệu quả sử dụng nước. Nhưng hệ thống dữ liệu hiện nay chưa đầy đủ, chưa đồng nhất giữa các địa phương, dẫn đến việc thẩm định tốn kém và thiếu tin cậy. Khi chi phí vốn tăng, những chủ thể nhỏ lẻ càng khó tiếp cận dòng vốn xanh.

Bài toán vốn xanh vì vậy không đơn thuần là mở rộng hầu bao, mà phải tạo lập một hệ sinh thái bền vững, trong đó gồm khung pháp lý minh bạch, dữ liệu đủ mạnh, sản phẩm tín dụng phù hợp với đặc thù nông thôn và cơ chế chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước - ngân hàng - doanh nghiệp. Chỉ khi những yếu tố này được tháo gỡ, các dòng vốn xanh mới có thể chảy đúng địa chỉ và tạo lực đẩy cho những chuyển đổi lớn hơn.