Nâng giá trị cây ăn quả trên đất dốc: Bắt nhịp nền kinh tế carbon

Nền kinh tế carbon

Biến đổi khí hậu đã gây ra những tác động vô cùng to lớn cho kinh tế - xã hội, đặt biệt là lĩnh vực nông nghiệp nói chung và cây ăn quả nói riêng.

Các thị trường tiêu thụ nông sản hàng đầu thế giới, như Liên minh châu Âu, EU và nhóm các nước phát triển G7, ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn kỹ thuật bằng việc đưa ra các Biên giới điều chỉnh carbon (CBAM) nhằm yêu cầu tất cả các sản phẩm nhập khẩu vào các nước trên phải đáp ứng được các yêu cầu về giảm khí thải nhà kính hoặc phải trả thêm thuế khí thải bằng tín chỉ carbon tương đương.

Điều này cho thấy, những rào cản không chỉ dừng lại ở vấn đề an toàn thực phẩm, mà còn mở rộng sang các yêu cầu mang tính sống còn về truy xuất carbon, minh bạch dữ liệu sản xuất và các chứng nhận sản phẩm "xanh". Đây là "visa" để nông sản Việt Nam, đặc biệt là nông sản Sơn La, có thể tự tin vươn ra biển lớn.

Sơn La với những lợi thế đặc biệt về diện tích rừng tự nhiên rộng lớn, địa hình đất dốc phù hợp cho phát triển cây lâu năm và khí hậu ôn đới ưu đãi, đã và đang thực hiện một cuộc chuyển đổi mang tính bước ngoặt trong ngành nông nghiệp.

Hiện tại, toàn tỉnh có diện tích đất lâm nghiệp khoảng 653.000 ha và đất nông nghiệp khoảng 408.000 ha, tạo ra một tiềm năng hấp thụ carbon vô cùng lớn.

Tuy nhiên, ông Lê Văn Nguyên cho rằng, chúng ta cần phải thẳng thắn nhìn nhận những tồn tại và hạn chế đang kìm hãm sự phát triển bền vững của ngành. Theo khảo sát của Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La năm 2024, chỉ có khoảng 15% các vùng trồng cây ăn quả áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc đạt tiêu chuẩn VietGAP, và tỷ lệ này còn thấp hơn đáng kể đối với các tiêu chuẩn quốc tế. Công nghiệp chế biến sâu còn yếu kém, ước tính có đến 75% sản lượng trái cây vẫn tiêu thụ ở dạng tươi, tiềm ẩn nhiều rủi ro về giá cả và lãng phí, gây thiệt hại ước tính khoảng 10-15% sản lượng mỗi vụ".

Mặc dù có tiềm năng hấp thụ ước tính khoảng 5,6 triệu tấn CO₂/năm, nhưng đến nay, chưa có dự án cụ thể nào được triển khai để định lượng và thương mại hóa lượng carbon này.

Thúc đẩy tăng trưởng xanh gắn với cây ăn quả

Theo viện quản trị và thương mại điện tử, Sơn La cần áp dụng những tiêu chí sau để thúc đẩy phát triển tăng trưởng xanh gắn cùng cây ăn quả.

Thứ nhất, xây dựng bản đồ kinh tế carbon theo 3 cấp độ dựa trên hướng dẫn của IPCC với các cấp độ Tier1, Tier2, Tier3. Để từ đó có cơ sở dữ liệu nguồn chính xác và được xác thực quốc tế ở cấp độ Tier2 là cơ sở tính lượng tín chỉ carbon sinh khối.

Áp dụng đồng bộ cấp độ cao nhất Tier3 là đo lường khí nhà kính theo thời gian thực đối với các vùng trồng cây ăn quả. Hệ thống này không chỉ ghi nhận được lượng khí nhà kính thực tế mà còn cung cấp các dữ liệu đo lường và giám sát quá trình canh tác, từ đó giúp truy xuất nguồn gốc và chỉ dẫn vùng trồng sản phẩm.

Thứ hai, kết hợp cùng với các tổ chức để áp dụng Hệ thống tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm theo hướng xuất khẩu (cụ thể là Nhật Bản nâng cấp tiêu chuẩn VietGAP lên mức tương đương JGAP/JAS) với các bước như sau:

Bước 1: Hệ thống hoá sản phẩm chủ lực của Sơn La;

Bước 2: Đưa hệ thống canh tác đồng bộ theo tiêu chuẩn chất lượng đăng ký với Nhà nước cho các sản phẩm chủ lực của Sơn La thì giá trị sản phẩm sẻ tăng lên rất lớn;

Bước 3: Xây dựng hệ thống phòng LAP để kiểm định chất lượng và chứng nhận sản phẩm đặt chuẩn;

Bước 4: Hướng đến xây dựng Khu phi thuế quan cho tỉnh Sơn La để áp dụng đồng bộ hệ thống tiêu chuẩn quốc tế cũng như tạo ra thị trường xuất nhập khẩu toàn cầu ngay tại trung tâm là tỉnh.

Thứ ba, đầu tư mạnh mẽ vào phát triển công nghệ chế biến sâu theo hướng công nghệ lạnh sâu kết hợp kinh tế tuần hoàn.

Công nghệ LNG sẽ tối ưu hoá được chi phí và có thể giữ được sản phẩm trong thời gian dài từ 6 tháng đến 5 năm, có thể tạo ra nguyên liệu tinh cho các lĩnh vực sản xuất thực phẩm và dược phẩm.

Thứ tư, từ việc xây dựng bản đồ kinh tế carbon, Sơn La phải chủ động tham gia vào thị trường tín chỉ carbon một cách bài bản và hiệu quả. Kết hợp cùng với các tổ chức nghiên cứu khoa học chuyên sâu như các viện/trường đại học để đào tạo cho cán bộ chuyên trách, lãnh đạo doanh nghiệp, hợp tác xã và những chủ hộ có diện tích cây trồng lớn để hiểu biết, tính toán và kê khai tín chỉ carbon.

Đề xuất thí điểm mô hình hợp tác xã - tín chỉ carbon, nơi các hợp tác xã sẽ là hạt nhân để tập hợp nông dân thực hiện các biện pháp canh tác xanh, ví dụ như trồng xen canh cây họ đậu để cố định đạm (giảm nhu cầu sử dụng phân đạm hóa học 20%), sử dụng phân hữu cơ đặc biệt nên hướng đến sử dụng phân vi sinh trong nông nghiệp tuần hoàn, (tăng lượng carbon hữu cơ trong đất 10% sau 3 năm), áp dụng hệ thống tưới nhỏ giọt (tiết kiệm 40% lượng nước tưới)…

Thứ năm, tận dụng tối đa tiềm năng của thương mại điện tử toàn cầu để kết nối nông sản Sơn La đến các thị trường nội địa là các thành phố lớn trong nước và thị trường thế giới bằng các biện pháp cụ thể như sau: Áp dụng hệ thống tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm trong quá trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc cũng như bảo quản sản phẩm, kết hợp cùng với các đối tác để hợp tác với các siêu thị lớn như BigC, WinMart… để tiêu thụ sản phẩm theo hình thức B2B.