Ánh sáng tri thức về với những bản làng nuôi trâu

Thay đổi tập quán cũ

Những sáng sớm vùng cao Quảng Ngãi sương phủ trắng những triền đồi, tiếng suối róc rách vọng từ khe đá, và thấp thoáng đâu đó những đàn trâu thả rông đang lững thững đi tìm cỏ non. Ở nơi này, con trâu không chỉ là vật nuôi mà còn là niềm tự hào, là vốn quý, là cách để mỗi gia đình “đong đếm” sự đủ đầy. Không phải ngẫu nhiên mà toàn tỉnh hiện có tới 83.000 con trâu, phần lớn tập trung ở các huyện miền núi.

Thế nhưng, đằng sau hình ảnh quen thuộc ấy lại là câu chuyện dài về những khó khăn trong cách nuôi trâu theo tập quán cũ. Hàng chục năm nay, bà con vẫn giữ thói quen thả rông, để trâu tự kiếm ăn, tối về nằm cạnh bãi đất trống không mái che. Mùa nắng, trâu còn chịu đựng được, nhưng mùa mưa rét thì mỗi đợt giá lạnh lại trở thành nỗi lo chung của cả bản. Không ít hộ đã phải chứng kiến trâu kiệt sức, nhiễm bệnh hoặc chết vì lạnh mà không biết phải làm gì.

Nhiều hộ nuôi khá đông nhưng trọng lượng trâu trưởng thành lại nhỏ, tăng trưởng chậm. Việc thiếu chăm sóc, thiếu dinh dưỡng khiến sức đề kháng giảm, dễ bùng phát dịch bệnh mỗi khi thời tiết thay đổi thất thường. Bên cạnh đó, việc giao phối cận huyết diễn ra trong thời gian dài làm thoái hóa giống, khiến nghé sinh ra yếu, khả năng sống sót thấp. Tỷ lệ nghé sống chỉ đạt 60 - 70%, có thời điểm còn thấp hơn.

Bà con vẫn thường nói: “Nuôi theo ông bà để lại, cũng nuôi được thôi”. Nhưng sau nhiều mùa trâu chết rét, các hộ dân đã rơi vào cảnh lao đao vì mất đi tài sản lớn nhất của gia đình. Cái nghèo nơi miền núi không chỉ đến từ thiếu đất sản xuất hay điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, mà đến từ khoảng trống thông tin, thiếu kiến thức, thiếu hiểu biết để chăm đàn trâu đúng cách. Chính khoảng trống ấy khiến nhiều hộ dù rất chăm chỉ vẫn không thoát được nghèo.

Nhận thấy những bất cập tồn tại quá lâu, tỉnh Quảng Ngãi quyết định triển khai chương trình hỗ trợ kỹ thuật chăn nuôi và cải thiện tầm vóc đàn trâu, với mục tiêu rõ ràng: đưa tri thức đến từng hộ dân, không để người miền núi tiếp tục “tự mày mò” trong điều kiện ngày càng khó khăn.

Để tri thức thực sự đến được với người dân, cán bộ khuyến nông phải vào tận bản, đến từng hộ, ngồi lại cùng bà con để giải thích, hướng dẫn từng bước một. Có những ngày phải vượt suối, có những hôm trời mưa tầm tã, nhưng các cán bộ vẫn đều đặn đến với từng gia đình để theo dõi tình hình đàn trâu và hướng dẫn cách chăm sóc.

Tại xã Minh Long, ông Đinh Văn Úi là một trong những hộ mạnh dạn thay đổi sớm nhất. Ông Úi dẫn chúng tôi ra xem chuồng trâu mới dựng bên sườn dốc, mái lợp kiên cố, xung quanh là luống cỏ voi xanh tốt. Ông kể: “Trước tôi thả rông, trâu bệnh thì chịu, rét thì chịu. Nhưng cán bộ xuống hướng dẫn từng tí, tôi làm theo rồi mới thấy khác. Trâu khỏe hơn, không còn gầy rộc mỗi mùa mưa”.

Từ việc được hướng dẫn làm chuồng trại, ủ chua thức ăn, đến cách phòng bệnh trước mỗi mùa rét, ông Úi dần tiếp cận những phương pháp hoàn toàn mới so với trước. Nhờ tiếp cận giống trâu có tầm vóc lớn hơn và quy trình nuôi khoa học, hiệu quả kinh tế tăng rõ rệt. “Giờ thu nhập từ trâu tăng lên gấp rưỡi so với cách nuôi cũ. Mình chịu khó học thì có cái lợi ngay”, ông nói.

Những mùa trâu không còn gầy sạm nhờ tri thức mới

Ở xã Sơn Mai, ông Đinh Tiến Dũng, cán bộ Trung tâm Cung ứng dịch vụ công cho biết, việc thay đổi con giống và hạn chế giao phối cận huyết là bước ngoặt quan trọng. “Ngày trước, nghé sinh ra yếu lắm, tỉ lệ sống chỉ khoảng 60-70%. Bà con cứ để trâu trong đàn tự giao phối, lâu ngày giống xuống cấp. Giờ thay bằng giống mới, tỷ lệ nghé sống đã tăng lên 80 - 90%”, ông chia sẻ.

Từng buổi tập huấn, từng cuộc nói chuyện bên bếp lửa đã giúp bà con hiểu rõ hơn quy luật chăn nuôi và tầm quan trọng của kiến thức. Có hộ sau khi học đã tự mua lưới thép về rào lại khu chuồng, có hộ dành hẳn mảnh đất bên đồi để trồng cỏ. Một số hộ còn bắt đầu ghi nhật ký chăn nuôi: mỗi lần tiêm phòng, mỗi lần phối giống đều được ghi lại cẩn thận. Sự thay đổi không đến ồ ạt, nhưng rất rõ ràng bà con đã mở lòng hơn với tri thức mới. Họ không còn nghĩ rằng chăn trâu chỉ cần “thả ra rồi trời lo”, mà bắt đầu xem đó là nghề cần học hỏi và đầu tư.

Theo Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Ngãi, chương trình cải thiện đàn trâu nằm trong chiến lược tái cơ cấu ngành nông nghiệp đến năm 2030, hướng đến xây dựng đàn trâu khỏe, có tầm vóc lớn, năng suất cao và đáp ứng nhu cầu thị trường. Mục tiêu dài hạn không chỉ là tăng sản lượng, mà là giúp người dân tự làm chủ tri thức, từ đó tự nâng cao sinh kế.

Ông Nguyễn Quang Trung, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Ngãi chia sẻ: “Kế hoạch này nhằm thay đổi tập quán chăn nuôi trâu vùng cao, tăng năng suất thịt và sức kéo, tạo việc làm và cải thiện thu nhập. Đây là bước đi quan trọng để giảm nghèo bền vững và ổn định an ninh vùng miền núi”. Những kết quả ban đầu cho thấy chương trình đã đi đúng hướng. Đàn trâu nhiều nơi đã khỏe mạnh hơn, số nghé sinh tồn tăng, sản lượng thịt cũng cao hơn. Bà con không còn phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên, mà chủ động dự trữ thức ăn, theo dõi sức khỏe đàn trâu và phòng bệnh theo mùa.

Điều quan trọng nhất là tư duy của người dân đang thay đổi từng ngày. Họ bắt đầu nhận ra rằng tri thức chính là cách để giữ được tài sản lớn nhất trong nhà và mở ra một tương lai ổn định hơn. Cán bộ địa phương cũng được nâng cao năng lực, đủ khả năng hỗ trợ lâu dài cho từng hộ dân.

Chiều xuống trên vùng cao Quảng Ngãi, đàn trâu trở về chuồng trong sự yên tâm của từng gia đình. Mái che kiên cố, bó cỏ dự trữ bên hiên, nghé non khỏe mạnh chạy tung tăng… Tất cả là minh chứng cho sức mạnh của tri thức khi được trao đúng nơi, đúng lúc. Giảm nghèo ở miền núi, vì thế, không chỉ là chuyện hỗ trợ con giống hay hỗ trợ vốn, mà là hành trình giảm nghèo về thông tin giúp người dân tiếp cận kiến thức, hiểu đúng và làm đúng để tự mở lối thoát nghèo cho chính mình.