Ưu tiên chính sách giảm ô nhiễm không khí ở 6 thành phố Châu Phi

Nhiều thành phố châu Phi triển khai các luật, sáng kiến đổi mới trong kiểm soát phát thải, giảm ô nhiễm không khí, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Châu Phi đang trải qua một cuộc khủng hoảng ô nhiễm không khí nghiêm trọng, và là một trong những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất trên thế giới. Theo báo cáo State of Global Air, riêng trong năm 2019, ô nhiễm không khí cướp đi sinh mạng của khoảng 1,1 triệu người ở Châu Phi – con số này cao hơn cả tổng số người chết vì HIV/AIDS và sốt rét cộng lại. Trong đó, 63% các ca tử vong chủ yếu do đốt các loại nhiên liệu rắn như than đá, củi, than tổ ong để nấu ăn và sưởi ấm.

Tuy vậy, tình hình đang dần cải thiện khi chính phủ các quốc gia ở Châu Phi cùng triển khai các chính sách quản lý dữ liệu hiệu quả về chất lượng không khí. Theo phân tích của Quỹ Không khí sạch, 6 thành phố lớn tại châu Phi gồm Accra, Cairo, Johannesburg, Lagos, Nairobi và Yaoundé có thể tiết kiệm lên đến 19,2 tỷ USD và ngăn ngừa hơn 109.000 ca tử vong sớm trong giai đoạn từ nay đến năm 2040 nếu áp dụng một loạt biện pháp toàn diện trong khu vực. Báo Nông nghiệp và Môi trường điểm lại các chính sách nổi bật của các thành phố châu Phi như sau:

Luật Không khí sạch (thành phố Nairobi, Kenya): Được giới thiệu từ năm 2021, đạo luật yêu cầu các ngành công nghiệp gây ô nhiễm phải thực hiện các biện pháp giảm phát thải. Đây là một phần quan trọng trong Kế hoạch Hành động Khí hậu của Kenya với mục tiêu cắt giảm lượng khí thải 23% vào năm 2025 và 66% vào năm 2050 so với kịch bản không hành động. Việc soạn thảo luật đã nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ Viện Môi trường Stockholm (SEI).

Giám sát không khí (thành phố Johannesburg, Nam Phi): Thành phố đã hợp tác với một công ty tư nhân chuyên về giám sát chất lượng không khí trong khuôn khổ Chính sách Ứng phó Biến đổi Khí hậu Quốc gia năm 2011. Dữ liệu từ công ty này được cung cấp miễn phí cho Hệ thống Thông tin Chất lượng Không khí Nam Phi (SAAQIS), cho phép chính quyền đưa ra quyết định dựa trên bằng chứng rõ ràng.

Ngày ‘không xe’ (thủ đô Kigali, Rwanda): Chính phủ Rwanda đã cấm các phương tiện cơ giới hoạt động vào một ngày mỗi tháng kể từ năm 2016, và hai tuần một lần kể từ 2017. Các nghiên cứu cho thấy mức độ bụi mịn PM2.5 giảm 15% vào những ngày này. Đây cũng là dịp để các tổ chức phi chính phủ tổ chức khám sức khỏe, đo huyết áp và các hoạt động thể thao nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về mối liên hệ giữa giao thông, ô nhiễm và sức khỏe.

Ngành công nghiệp - Chiến lược năng lượng (Morocco, Bắc Phi): Từ năm 2009, Morocco đã tập trung đầu tư vào năng lượng gió và mặt trời. Đến năm 2020, 37% công suất điện lắp đặt đến từ nguồn tái tạo, bao gồm nhà máy điện mặt trời tập trung lớn nhất thế giới tại Ouarzazate. Mục tiêu của quốc gia này là giảm phát thải 18% từ 2022 đến 2030.

Nhiên liệu sinh khối - Thiết bị đun nấu bằng điện (thành phố Addis Ababa, Ethiopia): Từ những năm 1970, chính phủ Ethiopia đã khuyến khích người dân sử dụng thiết bị đun nấu dùng bằng điện. Nhờ Chương trình Điện khí hóa Quốc gia 2.0 năm 2019, hiện nay 63% hộ gia đình tại Addis Ababa đã sử dụng điện cho bếp nấu chính của họ.

Quản lý chất thải - Tiền thu gom rác (Brazzaville): Từ năm 2014, chính quyền địa phương đã cấp phép cho các công ty tư nhân thu gom rác thải trước khi chuyển đến điểm xử lý. Hiện có 71 đơn vị được cấp phép, đáp ứng khoảng 30% nhu cầu thu gom rác của thành phố. Những đơn vị này có nhiều thuận lợi hơn trong việc hoạt động, được tiếp cận các bãi thải hợp pháp và quỹ thiết bị.

Chiến dịch BreatheLife (thủ đô Accra, Congo): Năm 2019, Accra trở thành thành phố châu Phi đầu tiên tham gia chiến dịch BreatheLife. Thành phố đã tận dụng các lễ hội cộng đồng (durbars) để tuyên truyền về lợi ích của việc chuyển sang bếp sạch nhằm tránh khói bụi trong nhà. Các thành phố khác như Nairobi cũng bắt đầu lồng ghép giáo dục về ô nhiễm không khí vào chương trình học và các hoạt động y tế cộng đồng.

Nhà máy phân hữu cơ (thành phố Kumasi, Ghana): Nhà máy Xử lý và Tái chế Chất thải Nông nghiệp Kumasi (KCARP) hoạt động từ năm 2020, xử lý khoảng 1.200 tấn rác mỗi ngày. Phân hữu cơ sau xử lý được sử dụng trong nông nghiệp, góp phần xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn bền vững.

Sản phẩm phân hữu cơ được sản xuất từ nhà máy quy mô lớn nhất Châu Phi. Ảnh: Citi newsroom. — Sản phẩm phân hữu cơ được sản xuất từ nhà máy quy mô lớn nhất Châu Phi. Ảnh: *Citi newsroom.*

Phát triển cơ chế quản trị đồng bộ và quản lý dữ liệu hiệu quả

Các quốc gia nêu rõ cần xây dựng các kế hoạch quốc gia tích hợp về quản lý chất lượng không khí và hành động khí hậu, lên kế hoạch các nhiệm vụ cần thiết, đơn vị phụ trách và khung thời gian thực hiện cho một loạt biện pháp toàn diện về ô nhiễm không khí (ví dụ: Khung quản lý chất lượng không khí quốc gia của Nam Phi).

Cơ chế quản trị cần được dẫn dắt bởi chính phủ quốc gia, với sự phân định rõ ràng về trách nhiệm và mục tiêu giữa các cấp chính quyền như bộ ngành, quận huyện và hội đồng thành phố. Việc thiết lập các diễn đàn hợp tác liên ngành sẽ giúp kết nối, điều phối hành động giữa các bên liên quan, điển hình như Nhóm công tác chất lượng không khí tại Nairobi.

Việc thành lập hoặc mở rộng các vị trí chuyên trách về chất lượng không khí ở cả cấp quốc gia và cấp thành phố/quận là cần thiết để chủ đề này được đưa vào trọng tâm chính sách, đảm bảo điều phối liên ngành hiệu quả và tạo nguồn lực chuyên biệt để hợp tác với các nhà đầu tư và đối tác quốc tế.

Song song với xây dựng thể chế, cần thực hiện đánh giá thực địa và kiểm kê phát thải để xác định các nguồn gây ô nhiễm chính trong các lĩnh vực như năng lượng, giao thông, công nghiệp, nông nghiệp và quản lý chất thải. Đây là cơ sở để xây dựng chính sách phù hợp, như ví dụ từ hệ thống kiểm kê phát thải của Nam Phi hay kế hoạch giao thông đô thị của Yaoundé.

Bên cạnh đó, cần khuyến khích chia sẻ dữ liệu giữa các mạng lưới giám sát không khí, cơ sở dữ liệu y tế và cơ quan hoạch định chính sách để đảm bảo sự phối hợp đồng bộ trong ra quyết định. Chính phủ đóng vai trò là trung tâm lưu trữ và điều phối dữ liệu.

Kiều Chi