Kinh nghiệm chống ô nhiễm không khí từ quốc tế: [Bài 2] Biện pháp Bảo vệ Môi trường Quốc gia của Úc

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ô nhiễm không khí góp phần gây ra khoảng 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm, trong đó phần lớn liên quan đến các bệnh lý về hô hấp, tim mạch và ung thư phổi.

Trong bối cảnh đó, Úc đã trở thành một trong những quốc gia đi đầu trong việc áp dụng mô hình quản lý chất lượng không khí bài bản, khoa học và minh bạch. Thực tế chỉ ra, trong nhiều năm liên tiếp, Úc luôn đứng trong top quốc gia đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng không khí do WHO đề ra.

Trụ cột của hệ thống này là Biện pháp Bảo vệ Môi trường Quốc gia về Chất lượng Không khí Môi trường xung quanh (Ambient Air Quality National Environment Protection Measure – AAQ NEPM), được ban hành lần đầu vào năm 1998 và liên tục cập nhật để phù hợp với tiến bộ khoa học và thực tiễn quản lý. AAQ NEPM không chỉ tạo ra khung pháp lý rõ ràng, mà còn là công cụ kỹ thuật quan trọng giúp theo dõi và đánh giá chất lượng không khí kịp thời.

Quan trắc theo các chất gây ô nhiễm

Trao đổi với Báo Nông nghiệp và Môi trường, Đại sứ quán Úc tại Việt Nam cho biết điểm nổi bật của AAQ NEPM so với các công cụ quản lý truyền thống là tập trung giám sát chất lượng không khí thực tế thay vì chỉ kiểm soát nguồn phát thải.

Cụ thể, AAQ NEPM yêu cầu các bang và vùng lãnh thổ thiết lập các trạm quan trắc tại những khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao, đặc biệt là nơi đông dân cư, mật độ giao thông và công nghiệp lớn. Các trạm này theo dõi các chất gây ô nhiễm chính như carbon monoxide (CO), chì (Pb), vật chất dạng hạt PM10, bụi siêu mịn PM2.5, ozone tầng mặt đất (O₃), nitrogen dioxide (NO₂) và sulfur dioxide (SO₂) – những tác nhân đã được chứng minh ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người.

Quy trình đo đạc được chuẩn hóa, thiết bị được hiệu chuẩn kỹ lưỡng và dữ liệu được báo cáo đồng nhất toàn quốc. Sau đó, các dữ liệu sẽ được công khai minh bạch trên các nền tảng trực tuyến, giúp cộng đồng, nhà khoa học và nhà hoạch định chính sách tiếp cận nhanh chóng, thuận tiện. Nhờ vậy, các chuyên gia có thể phân tích xu hướng, xác định nguyên nhân ô nhiễm và đề xuất các biện pháp giảm thiểu một cách kịp thời.

Trong lần điều chỉnh chính sách vào năm 2021, AAQ NEPM đã nâng cao tiêu chuẩn chất lượng không khí theo hướng nghiêm ngặt hơn, vượt cả mức khuyến cáo của WHO. Cụ thể, tiêu chuẩn ozone (O₃) được giới hạn ở 65 ppb theo trung bình 8 giờ, thấp hơn nhiều quốc gia khác; tiêu chuẩn nitrogen dioxide (NO₂) siết chặt ở mức 80 ppb trong 1 giờ và 15 ppb trung bình năm, trong khi WHO khuyến nghị trung bình năm là 40 ppb; tiêu chuẩn sulfur dioxide (SO₂) giảm xuống còn 100 ppb trong 1 giờ và 20 ppb trong 24 giờ. Sự thay đổi này đưa Úc trở thành một trong những quốc gia có quy định kiểm soát chất lượng không khí chặt chẽ hàng đầu thế giới. 

Ngoài ra, bản cập nhật năm 2021 cũng đưa ra tiêu chuẩn giá trị tối đa tuyệt đối, tức là không cho phép các chất ô nhiễm vượt ngưỡng quy định, nhằm tăng tính minh bạch và khả năng cảnh báo sớm các sự kiện ô nhiễm bất thường như cháy rừng hoặc sự cố công nghiệp.

Hiệu quả thể hiện ở sức khỏe cộng đồng

Theo Báo cáo Môi trường Úc năm 2023, việc triển khai hiệu quả công cụ AAQ NEPM cùng các chính sách quản lý đồng bộ đã giúp chất lượng không khí ở cả khu vực đô thị và nông thôn của Úc được cải thiện đáng kể.

Cụ thể, tại bang New South Wales, dữ liệu năm 2023 cho thấy các khu vực như Central Coast, Lake Macquarie, Lower Hunter và Southern Tablelands đạt chuẩn chất lượng không khí 100% thời gian trong năm. Hầu hết các vùng còn lại cũng duy trì tỷ lệ đạt chuẩn ít nhất 96% thời gian.

Bằng cách giám sát và kiểm soát nghiêm ngặt các nguồn gây ô nhiễm chính như bụi PM10, PM2.5, phát sinh từ cháy rừng, lò sưởi dùng gỗ, đốt rác và khí thải công nghiệp, AAQ NEPM giúp các cơ quan chức năng nhanh chóng ứng phó với các điều kiện thời tiết cực đoan và các sự kiện ô nhiễm bất thường.

Bên cạnh đó, việc liên tục theo dõi nồng độ các khí độc hại như NO₂, SO₂ và O₃ giúp giảm thiểu rủi ro sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là các bệnh về hô hấp và tim mạch.

WHO năm 2024 đã xếp Úc vào nhóm quốc gia có mức phơi nhiễm PM2.5 thấp nhất toàn cầu, với nồng độ trung bình hàng năm chỉ 6 µg/m³, trong khi mức trung bình toàn cầu là 35 µg/m³.

Mô hình này cho thấy một chiến lược thành công không chỉ cần các chính sách kiểm soát nguồn phát thải, mà quan trọng hơn là một công cụ giám sát minh bạch, đồng bộ và có khả năng dự báo như AAQ NEPM. Cấu trúc quản lý liên kết chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, tiêu chuẩn khoa học cập nhật thường xuyên và khả năng thích ứng linh hoạt đã tạo nền tảng giúp Úc duy trì chất lượng không khí tốt và bảo vệ cộng đồng khỏi tác động của ô nhiễm.

Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với áp lực gia tăng ô nhiễm từ công nghiệp hóa, đô thị hóa và biến đổi khí hậu, mô hình của Úc mang lại nhiều bài học thực tiễn quý báu.

Việc xây dựng và triển khai một công cụ quản lý chất lượng không khí toàn diện, dựa trên quan trắc thực tế, dữ liệu minh bạch và tiêu chuẩn khoa học như AAQ NEPM sẽ giúp Việt Nam phòng ngừa và ứng phó kịp thời với các nguy cơ ô nhiễm, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững.