Khoảng trống thể chế và rào cản tài chính thách thức chuyển dịch năng lượng

Sáng 28/7, tại Hà Nội, Hội Dầu khí Việt Nam phối hợp với Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) tổ chức Diễn đàn Dầu khí và Năng lượng thường niên 2025 với chủ đề “Chuyển dịch năng lượng: Tầm nhìn và Hành động”.

Diễn đàn được tổ chức trong bối cảnh Việt Nam đang quyết liệt hiện thực hóa cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu và tăng cường năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng xanh.

Phát biểu khai mạc, TS Nguyễn Quốc Thập - Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam khẳng định: Diễn đàn “Chuyển dịch năng lượng: Tầm nhìn và Hành động” nhằm thúc đẩy hình thành hệ sinh thái năng lượng an toàn, hội nhập, tạo điều kiện để doanh nghiệp – đặc biệt là Petrovietnam – phát triển bền vững.

Trong thời gian qua, nhiều kiến nghị của Hội đã được tiếp thu, phản ánh trong các văn bản chính sách như Luật Dầu khí sửa đổi (2022), Luật Điện lực sửa đổi (2024), Nghị định 56/2025/NĐ-CP và mới nhất là Nghị định 100/2025/NĐ-CP. Tuy nhiên, các điều chỉnh này vẫn chưa đủ để tháo gỡ toàn diện các điểm nghẽn trong đầu tư và vận hành các dự án năng lượng. Vì vậy, Hội sẽ tiếp tục đồng hành, đóng góp tầm nhìn và hành động để góp phần thực hiện hiệu quả các mục tiêu chiến lược của Đảng, Nhà nước và Chính phủ trong lĩnh vực năng lượng.

Tại Diễn đàn, các chuyên gia trong và ngoài Petrovietnam, Hội Dầu khí Việt Nam đã nhận diện, phân tích sâu những thách thức trong huy động nguồn lực cho chuyển dịch năng lượng, đặc biệt là khoảng trống thể chế và rào cản tài chính. Ba điểm nghẽn chính được chỉ ra gồm: Cơ chế giá điện chưa phản ánh đúng rủi ro và chi phí đầu tư; hợp đồng mua bán điện (PPA) thiếu cam kết bao tiêu, bảo lãnh ngoại tệ và thiếu khung pháp lý cho tài chính xanh, thị trường carbon.

Theo TS Ngô Trí Long, một trong những rào cản lớn nhất trong việc huy động nguồn lực tài chính cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam là cơ chế giá điện chưa thực sự phản ánh đúng chi phí đầu tư, mức độ rủi ro và kỳ vọng lợi nhuận của khu vực tư nhân - đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược và các định chế tài chính quốc tế. Cơ chế giá điện và hợp đồng PPA không chỉ là vấn đề kỹ thuật định giá, mà là điểm nghẽn thể chế then chốt quyết định khả năng huy động vốn tư nhân trong chuyển dịch năng lượng.

Việc thiếu vắng một thể chế tài chính xanh hiệu quả đang cản trở tiến trình chuyển dịch năng lượng. Điều này thể hiện qua việc: Chậm triển khai dự án trọng điểm, đặc biệt lĩnh vực điện gió ngoài khơi, thủy điện tích năng và hạ tầng truyền tải điện liên vùng. Chi phí vốn cao đối với doanh nghiệp năng lượng tư nhân, khiến họ không thể cạnh tranh sòng phẳng với nhà đầu tư có vốn rẻ từ quốc tế. Khó đạt cam kết Net Zero, dẫn đến rủi ro “biến đổi khí hậu kép” (vừa chịu thiệt hại do thời tiết cực đoan, vừa bị rào cản thương mại xanh từ các thị trường xuất khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật).

Các đơn vị thành viên Petrovietnam kiến nghị hoàn thiện đồng bộ cơ chế giá điện, PPA, tín chỉ carbon và hạ tầng dịch vụ, nhằm thúc đẩy chuyển dịch năng lượng hiệu quả, bền vững. Petrovietnam khẳng định sẵn sàng tiên phong kiến tạo hệ sinh thái năng lượng mới và chủ động phối hợp đề xuất hoàn thiện thể chế.

Ông Nguyễn Duy Giang – Phó Tổng GĐ PV Power cho biết, PV Power là đơn vị đầu tiên tại Việt Nam triển khai dự án điện khí Nhơn Trạch 3&4 phải vay vốn nước ngoài mà không có bảo lãnh Chính phủ. Hiện Chính phủ không còn bảo lãnh cho các dự án đầu tư nên đây cũng là khó khăn với nhiều doanh nghiệp trong đảm bảo nguồn vốn để triển khai các dự án trong tiến trình chuyển dịch năng lượng.

Đại diện Công ty Cổ phần Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) cho biết, chiến lược phát triển đến năm 2030, tầm nhìn 2050 của BSR đặt mục tiêu tăng tỷ trọng hóa dầu lên ≥20%, mở rộng sản phẩm xanh, phát triển năng lượng tái tạo và hoàn thiện hệ sinh thái số toàn diện. BSR cũng xây dựng 4 kịch bản giảm phát thải đến 2050, trong đó kịch bản cơ sở đạt 91,6% với tổng mức đầu tư khoảng 1,8 tỷ USD. BSR kiến nghị Petrovietnam, các bộ, ngành hoàn thiện khung pháp lý cho CCUS, tín chỉ carbon, SAF và tăng cường ưu đãi tài chính cho chuyển dịch năng lượng.

Đại diện Tổng Công ty Thăm dò và Khai thác Dầu khí (PVEP) kiến nghị Bộ, ngành sớm ban hành quy định về hạn mức phát thải cho từng lĩnh vực và cơ sở sản xuất. Điều này nhằm tạo điều kiện cho cơ sở phát thải sớm xác định, điều chỉnh mục tiêu giảm phát thải phù hợp với quy mô sản xuất, điều kiện sản xuất kinh doanh của từng cơ sở. Xem xét yêu cầu đối với các hợp đồng dầu khí mới hoặc gia hạn, cần bổ sung các điều khoản liên quan đến việc đầu tư, xây dựng các hệ thống giảm phát thải trên các công trình dầu khí.

Để vượt qua thách thức chuyển dịch năng lượng, TS Nguyễn Hữu Lương - Viện Dầu khí Việt Nam (VPA) cho rằng, Petrovietnam cần thiết lập lộ trình kết hợp các nhóm giải pháp. Tiêu biểu: Nhóm giải pháp góp phần giảm thiểu phát thải carbon từ các hoạt động dầu khí nhằm hướng đến mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050; Nhóm giải pháp phát triển mở rộng chuỗi giá trị hoạt động phù hợp với xu hướng chuyển dịch năng lượng và bảo đảm phát triển bền vững; Nhóm giải pháp “chuyển dịch công bằng” nhằm bảo đảm quyền lợi của người lao động.

Tháo gỡ các vướng mắc về tài chính trên, theo ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cần có cơ chế thu hút khối tư nhân đầu tư vào các dự án chuyển dịch năng lượng, trong đó có cơ chế đối tác công tư. Hiện tổng nguồn cho chuyển đổi xanh từ hệ thống ngân hàng chỉ chiếm con số rất thấp là 4,36% nên phải có định chế đặc biệt.

Theo ông Hiển, nếu vẫn cứ tiếp cận thông thường như hiện nay sẽ rất khó bởi vấn đề lợi ích là mấu chốt để thu hút khối tư nhân. Bên cạnh đó, phải cải cách thị trường điện, cơ chế mua bán điện, giá điện, giải quyết các vấn đề tồn đọng từ bán buôn đến bán lẻ…

"Không thể có một chính sách có thể giải quyết mọi vấn đề, đối tượng yếu thế cần có chính sách hỗ trợ riêng, còn giá điện phải dần tiệm cận giá thị trường. Petrovietnam, với nền tảng tài chính vững mạnh, quan hệ đối ngoại sâu rộng và tiềm lực tài sản lớn, hoàn toàn có thể đảm nhiệm vai trò định chế tài chính khí hậu quốc gia" - ông Hiển khẳng định.

Việc trao cho Petrovietnam cơ chế “chuyển đổi tài sản dầu khí thành tài sản carbon” không chỉ giúp khơi thông dòng vốn xanh quy mô lớn, mà còn tạo ra một mô hình mới đầy tiềm năng trong tài chính khí hậu khu vực ASEAN.

Từ góc độ chính sách, các kiến nghị trọng tâm gồm: Luật hóa tài chính xanh, chuẩn hóa định mức đầu tư cho công nghệ mới, thiết kế PPA linh hoạt theo vùng – công nghệ – quy mô, với các dự án trọng điểm cần có giá tham chiếu sát thực tế và cơ chế bao tiêu rõ ràng.