Nhiều doanh nghiệp thu mua, sơ chế, xuất khẩu
Trên những triền đồi ở nhiều địa phương của tỉnh Yên Bái và Lào Cai trước đây (sau hợp nhất là tỉnh Lào Cai), có một loại nông sản đặc biệt đang thầm lặng thực hiện một hành trình “xuất ngoại” đầy ngoạn mục. Đó là măng tre Bát Độ (một loại măng có củ to, vỏ mỏng, thịt dày, vị ngọt giòn đặc trưng). Hàng chục nghìn tấn măng mỗi năm sau khi thu hoạch đã được sơ chế, đóng gói để trở thành nguyên liệu cho các món ăn của những thị trường khó tính bậc nhất thế giới như Nhật Bản, Đài Loan.
Tre măng Bát Độ đã hình thành vùng sản xuất hàng hóa quy mô lớn ở Lào Cai. Ảnh: Thanh Tiến.
Thế nhưng, có một nghịch lý tồn tại hàng chục năm qua, trong khi thực khách quốc tế thưởng thức những sản phẩm chế biến sâu tinh tế từ măng Bát Độ, thì tại chính quê hương của nó, loại măng này vẫn chủ yếu được biết đến qua các món muối chua hay ngâm ớt dân dã. Giấc mơ về những nhà máy chế biến sâu, đưa sản phẩm măng ăn liền “made in Vietnam” đến với hàng triệu người tiêu dùng trong nước vẫn còn là một hành trình dang dở.
Hiện nay, tỉnh Lào Cai có một vùng nguyên liệu tre Bát Độ với tổng diện tích lên đến hơn 7.200 ha, tập trung chủ yếu tại các xã như Quy Mông, Hưng Khánh, Lương Thịnh, Đông Cuông, Yên Thành, Văn Bàn, Mường Lai. Trong đó, khoảng hơn 5.000 ha đang trong thời kỳ kinh doanh ổn định, mỗi năm cung cấp cho thị trường hàng chục nghìn tấn măng tươi.
Ngay từ những ngày đầu, chính quyền địa phương đã xác định, để cây tre Bát Độ không đi vào vết xe đổ của nhiều nông sản khác “được mùa mất giá, được giá mất mùa” nên việc mời gọi, thu hút các doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà máy, liên kết bao tiêu sản phẩm được chú trọng.
Có nhiều doanh nghiệp thu mua sản phẩm măng Bát Độ tại các địa phương. Ảnh: Thanh Tiến.
Nhờ đó, nhiều năm gần đây, thị trường tiêu thụ măng Bát Độ tại Lào Cai luôn sôi động với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp lớn như Công ty Cổ phần Yên Thành, Công ty TNHH Vạn Đạt, và đặc biệt là Công ty TNHH Yamazaky Việt Nam (một doanh nghiệp có vốn đầu tư từ Nhật Bản). Các doanh nghiệp không chỉ thu mua mà còn xây dựng một mạng lưới liên kết chặt chẽ với các hợp tác xã (HTX) và người nông dân, tạo thành một chuỗi cung ứng chuyên nghiệp.
Ông Nguyễn Kiên Định, Giám đốc Công ty TNHH Yamazaky Việt Nam, cho biết, sản phẩm của công ty chủ yếu phục vụ thị trường truyền thống là Nhật Bản. Quy trình bắt đầu ngay khi măng được thu hoạch từ đồi. Sau khi thu mua, măng được đưa về nhà máy, trải qua công đoạn làm sạch, sẽ được đưa vào ủ men sinh học trong khoảng hai tháng. Hết thời gian này, Công ty mới bắt đầu chế biến thành phẩm theo đơn đặt hàng.
Thành phẩm ở đây là măng bán thành phẩm, thường là măng thái sợi, được đóng vào các thùng 18kg theo quy cách chuẩn. Những thùng hàng này sẽ được xuất khẩu trực tiếp sang Nhật Bản. Tại đây, các đối tác của Yamazaky sẽ tiếp tục chế biến sâu, tạo ra các món ăn liền, phù hợp với khẩu vị và thị hiếu tiêu dùng của người Nhật. Doanh thu từ xuất khẩu của Công ty liên tục tăng trưởng, từ 26 tỷ đồng năm 2024, dự kiến năm nay sẽ đạt khoảng 30 tỷ đồng.
Công nhân của Công ty TNHH Yamazaky Việt Nam sơ chế măng Bát Độ. Ảnh: Thanh Tiến.
Theo ông Định, thị trường Nhật Bản nổi tiếng khắt khe. Họ đòi hỏi sản phẩm phải sạch tuyệt đối, không dư lượng hóa chất, quy cách đồng đều. Và măng Bát Độ đã chinh phục được họ.
Anh Trần Hữu Thành, Quản đốc Công ty TNHH Vạn Đạt, một trong những người gắn bó với cây măng từ những ngày đầu, lý giải thêm: “Thị trường Nhật Bản hay cả Đài Loan họ rất tinh ý. Họ chọn măng Bát Độ vì biết rằng đây là loại cây gần như không dùng thuốc hóa học, không thuốc trừ sâu, chỉ bón một chút phân hữu cơ. Về cơ bản, nó là một loại rau sạch tự nhiên."
Thiếu nhà máy chế biến sâu trong nước
Trong khi hành trình xuất ngoại của măng Bát Độ khả quan thì câu chuyện của nó tại thị trường nội địa lại là một nốt trầm lặng lẽ. Hàng chục nghìn tấn măng được xuất khẩu mỗi năm, nhưng phần lớn người tiêu dùng Việt Nam, ngay cả ở các thành phố lớn, cũng ít khi biết đến hoặc được thưởng thức sản phẩm này. Nếu có, nó cũng chỉ tồn tại dưới dạng những sản phẩm sơ chế đơn giản như măng luộc, măng muối, măng ngâm ớt bán ở các khu chợ địa phương.
Hiện nay, đa số các doanh nghiệp mới chỉ sơ chế và xuất khẩu sản phẩm thô. Ảnh: Thanh Tiến.
Sự thiếu vắng các nhà máy chế biến sâu phục vụ thị trường trong nước đã tạo ra một khoảng trống lớn. Trong khi người dân Nhật Bản, Đài Loan có thể dễ dàng mua các gói măng ăn liền tiện lợi được chế biến từ chính những búp măng trên đồi rừng Lào Cai, thì người Việt lại chưa có cơ hội đó. Giá trị gia tăng của cây măng vì thế vẫn chưa được khai thác tối đa tại sân nhà.
Để hiểu được nghịch lý này, phải quay ngược thời gian về gần 20 năm trước. Cây tre Bát Độ được đưa vào trồng thử nghiệm từ năm 2003, nhưng chỉ hai năm sau, người dân đã rơi vào khủng hoảng. Măng mọc lên tua tủa nhưng không có nơi tiêu thụ. Nhiều hộ gia đình đã chán nản, tính đến chuyện chặt bỏ.
Chính trong thời điểm khó khăn nhất, Công ty TNHH Vạn Đạt đã xuất hiện như một "cứu cánh". Họ nhìn thấy tiềm năng không phải ở thị trường nội địa mà là ở các thị trường xuất khẩu khó tính. Công ty đã quyết định bắt tay với chính quyền và người dân, xây dựng một mô hình liên kết bền vững.
Anh Trần Hữu Thành kể lại, công ty đã đứng ra bao tiêu sản phẩm, cam kết thu mua hết sản lượng măng mà bà con trồng trong dự án, từ đầu vụ cho đến cuối vụ tháng10. Bà con có chỗ bán ổn định, không lo có hàng mà không có người mua. Dần dần, họ thấy trồng măng có lãi, có thu nhập. Công ty xuất khẩu có lợi nhuận. Cả hai bên cùng có lợi và hợp tác rất tốt.
Doanh nghiệp đang tiếp tục liên kết với các địa phương và người dân để mở rộng vùng nguyên liệu. Ảnh: Thanh Tiến.
Để làm được điều đó, Vạn Đạt đã xây dựng một mạng lưới thu mua chân rết. "Tất cả các thôn đều có điểm thu mua của công ty. Bà con từ trên đồi trở về là có người mua ngay, không phải chở đi xa. Với mức giá ổn định ở ngưỡng 5.000 đồng/kg, người nông dân hoàn toàn yên tâm sản xuất. Năm 2024, chỉ riêng Vạn Đạt đã thu mua hơn 4.000 tấn măng tươi. Dự kiến năm nay, sản lượng sẽ tăng lên khoảng 5.000 tấn.
Công ty đang có kế hoạch xây dựng một nhà máy chế biến mới, hiện đại trên diện tích 2 ha tại một khu công nghiệp của tỉnh. Nhà máy mới sẽ có các khu vực riêng biệt: bể chứa, lò luộc, khu chế biến chuyên sâu. Thay vì phải vận chuyển măng về Hải Dương để sơ chế rồi mới xuất khẩu, mọi công đoạn sẽ được thực hiện tại chỗ, xuất hàng trực tiếp từ Lào Cai. Điều này không chỉ giảm chi phí, tăng hiệu quả mà còn mở ra một chương mới cho sản phẩm măng Bát Độ.
Để đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định cho cả xuất khẩu và dự định sản xuất nội địa, doanh nghiệp sẽ tiếp tục gắn bó bền vững hơn nữa với người dân. Khuyến khích bà con mở rộng diện tích, bởi thị trường vẫn còn rất lớn. Không chỉ Nhật Bản, Đài Loan, mà các nước khác như Singapore cũng đã bắt đầu biết đến vùng măng trù phú này.
