Khí tượng thủy văn Việt Nam: 80 năm phát triển vì tương lai bền vững

Trong hơn 80 năm hình thành và phát triển, ngành khí tượng thủy văn (KTTV) Việt Nam đã đồng hành cùng đất nước trong phòng chống thiên tai, bảo đảm an ninh quốc phòng và an toàn cho nhân dân và phục vụ phát triển bền vững.

Nhân dịp kỷ niệm chặng đường 80 năm, ông Nguyễn Thượng Hiền, Cục trưởng Cục Khí tượng thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã chia sẻ về những đóng góp cũng như định hướng của ngành trong giai đoạn mới.

Thưa ông, qua 80 năm hình thành và phát triển  ngành KTTV đã để lại những dấu ấn nổi bật ra sao?

Ngay sau khi thành lập Nước, ngày 3/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Sắc lệnh số 41 đưa Sở Thiên văn và Đài Thiên văn Phủ Liễn về trực thuộc Bộ Giao thông Công chính. Sau cơ quan đổi thành Nha Khí tượng - Tổ chức tiền thân của Cục KTTV ngày nay. Từ đó đến nay, trải qua 80 năm xây dựng và phát triển, ngành KTTV đã không ngừng vươn lên đóng góp sức mình vào sự nghiệp cách mạng chung của cả nước, phục vụ ngày càng tốt hơn, có hiệu quả hơn đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tôi có thể điểm lại ba dấu ấn lớn. Thứ nhất, hệ thống pháp luật về KTTV ngày càng hoàn thiện. Chúng ta đã có Luật Khí tượng Thủy văn, các nghị định, thông tư, quy chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn ngành. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để hoạt động KTTV ngày càng đồng bộ, chặt chẽ.

Thứ hai, ngành KTTV đã xây dựng mạng lưới 2.807 trạm KTTV quốc gia rộng khắp trên đất liền, hải đảo và vùng biển của Việt Nam với các công nghệ tiên tiến, hiện đại. Từ những trạm đo mưa, đo gió thủ công ban đầu, đến nay, tỉ lệ tự động hóa quan trắc khí tượng đạt 65%, đo mưa đạt 100%, giông sét đạt 100%, thủy văn đạt 69% và hải văn đạt 74%. Mạng lưới ra đa thời tiết cơ bản bao phủ toàn quốc, đưa ngành KTTV tiệm cận dần với các nước trong khu vực và thế giới.

Thứ ba, công tác cảnh báo, dự báo thiên tai ngày càng chính xác, kịp thời góp phần bảo vệ an toàn tính mạng, tài sản của nhân dân, giảm nhẹ thiệt hại do các tai biến thiên nhiên gây ra như bão, lũ, sạt lở đất, hạn hạn, xâm nhập mặn... Độ tin cậy của bản tin dự báo cảnh báo KTTV ngày càng được nâng cao, dự báo một số loại hình thiên tai có độ tin cậy tới 70-90 %, thuộc nhóm các nước dẫn đầu Đông Nam Á và dần tiếp cận trình độ các nước tiên tiến ở Châu Á .

Tổ chức Khí tượng Thế giới đã chọn cơ quan KTTV Việt Nam là Trung tâm dự báo hỗ trợ về các loại hình thời tiết nguy hiểm và Trung tâm hỗ trợ cảnh báo lũ quét cho khu vực ASEAN. Qua đó đã khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của ngành trong phòng chống thiên tai và thích ứng biến đối khí hậu.

Mặt khác, dữ liệu KTTV có vai trò ảnh hưởng đến 11/17 mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) mà Việt Nam đang phấn đấu đạt đươc. Đây cũng là nguồn thông tin phục vụ trực tiếp cho xây dựng quy hoạch, chiến lược phát triển kinh tế – xã hội, thiết kế hạ tầng, nông nghiệp, giao thông, quốc phòng an ninh và nhiều ngành khác.

Nỗ lực đa dạng hóa và đổi mới hình thức thông tin cũng cho thấy hiệu quả tích cực. Từ năm 2020 đến nay, cổng thông tin của Cục KTTV đã đón nhận hơn 58 triệu lượt truy cập từ người dân cả nước. Điều đó cho thấy thông tin KTTV ngày càng gần gũi, thiết thực với đời sống hằng ngày được người dân đón nhận, nhất là trong những lúc thiên tai bão, lũ.

Ngành vẫn tự hào về đội ngũ cán bộ đã và đang có mặt ở núi cao, sông sâu hiểm trở ở khắp mọi miền Tổ quốc. Điều này có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển của đất nước, của ngành, thưa ông?

Đặc thù ngành KTTV yêu cầu phải có dữ liệu quan trắc các yếu tố khí tượng thủy văn trên cả nước, từ vùng sâu, vùng xa đến núi cao và hải đảo. Biết bao thế hệ cán bộ, nhân viên khí tượng, thuỷ văn đã dành hàng chục năm trời công tác, bám trụ tại các trạm xa xôi, hải đảo, nơi vùng núi hiểm trở ngày đêm đối mặt với mưa, gió, bão lũ. Không thiếu những nguy cơ, rủi ro trong quá trình làm nhiệm vụ nhưng họ vẫn mang về những số liệu chính xác, liên tục bồi đắp nên nguồn dữ liệu quý giá là tài sản quốc gia.

Trong lịch sử, có thể kể đến 8 năm chiến tranh phá hoại diễn ra ác liệt ở miền Bắc (1965-1972). Mặc dù gần 40% tổng số trạm đã bị bắn phá, có trạm bị bắn phá hàng chục lần, như các trạm Bạch Long Vỹ, Hòn Gai, Hòn Dấu, Pha Đin, Cửa Tùng, Đò Đao, Cửa Cấm, Thủy văn Phủ Lý… nhưng vẫn không có trạm nào bị gián đoạn quan trắc. Chuỗi số liệu điều tra cơ bản về KTTV vẫn liên tục dài theo năm tháng, phục vụ phòng chống bão, lụt và phục vụ sản xuất, chiến đấu. Có những trang số liệu chúng ta đang khai thác hôm nay đã phải trả giá bằng máu của quan trắc viên, dự báo viên. Trong các cuộc kháng chiến, chiến đấu bảo vệ tổ quốc và trong cả thời bình, 20 cán bộ, viên chức của ngành đã anh dũng hy sinh trong khi làm nhiệm vụ.

Qua nhiều thời kỳ, ngành không ngừng bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, cũng như đưa vào ứng dụng nhiều tiến bộ khoa học công nghệ trong lĩnh vực KTTV. Đến nay, gần 1.500 quan trắc viên đang có mặt trên khắp tuyến đầu phòng chống thiên tai ở mọi miền của Tổ quốc vẫn đang hằng giây, hằng phút quan trắc, kết nối, điện báo không ngại khó khăn gian khổ, ngày đêm thu thập các số liệu điều tra cơ bản về KTTV truyền số liệu về các đơn vị nghiệp vụ của Cục KTTV. Trên cơ sở này, gần 1.500 đồng nghiệp là các dự báo viên, kỹ thuật viên, viên chức, người lao động ngày đêm xử lý thông tin, đánh giá và đưa ra những bản tin dự báo, cảnh báo vì sự bình yên cho cộng đồng. Họ đã góp phần tích cực vào việc phòng chống và giảm nhẹ rủi ro thiên tai, đáp ứng kịp thời những đòi hỏi của sản xuất, đảm bảo quốc phòng an ninh và đời sống hàng ngày của nhân dân.

Trên chặng đường lớn mạnh ấy, Đảng và Nhà nước đã nhiều lần ghi nhận những đóng góp của các thế hệ cán bộ, công chức, viên chức ngành KTTV. Toàn ngành với hệ thống mạng lưới KTTV cùng các đơn vị viện nghiên cứu, trường đào tạo hay Cục KTTV ngày nay đã 2 lần được vinh dự tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh; Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương lao động các hạng; 5 lần được tặng Cờ thi đua của Thủ tướng Chính phủ. Nhiều lần đạt danh hiệu Tập thể lao động xuất sắc và cùng nhiều danh hiệu khen thưởng cho tập thể và cá nhân tiêu biểu.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Truyền thống Ngành KTTV Việt Nam, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã ghi nhận những nỗ lực đóng góp của Ngành KTTV. Ngày 1/10/2025, Chủ tịch nước đã ký Quyết định tặng thưởng Huân chương Lao động Hạng Nhất cho Cục Khí tượng Thủy văn. Đây là niềm tự hào, đồng thời là động lực để toàn ngành tiếp đấu phấn đấu thực hiện tốt nhất nhiệm vụ chính trị được Đảng, Nhà nước, Chính phủ giao phó, được nhân dân tin tưởng.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, ngành KTTV sẽ định hướng phát triển ra sao, thưa ông?

Tiếp nối truyền thống, kế thừa các kết quả kết tinh của các thế hệ cán bộ KTTV 80 năm qua, chúng tôi mong muốn không chỉ dự báo thiên tai chính xác hơn, mà còn cung cấp thông tin KTTV phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững của đất nước.

Trong bối cảnh thiên tai ngày càng cực đoan và khó lường, ngành KTTV đã và đang tiếp tục thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ trong tác nghiệp và nghiên cứu ứng dụng khoa học. Trong đó, chú trọng việc tăng cường năng lực dự báo, cảnh báo sớm thông qua việc hiện đại hóa hệ thống quan trắc KTTV, mở rộng các trạm đo mưa tự động, tăng tần suất cập nhật dữ liệu để cung cấp cảnh báo kịp thời, chính xác. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo và mô hình dự báo số, kết hợp dữ liệu vệ tinh, radar thời tiết và mô hình tính toán để nâng cao chất lượng cảnh báo mưa lớn, lũ, sạt lở đất.

Cục sẽ liên tục thực hiện các chiến lược về đào tạo, đào tạo lại nguồn nhân lực, chiêu mộ nhân tài để có thể luôn khai thác, vận hành có hiệu quả công nghệ mới phục vụ hiệu quả cho khoa học chuyên ngành phục vụ cho xã hội. Tăng cường phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và lực lượng chuyên trách và chuyên ngành trong phòng thủ dân sự để triển khai các kịch bản ứng phó thiên tai sát với thực tiễn…

Tôi kỳ vọng ngành KTTV sẽ tiếp tục phát huy truyền thống đoàn kết, sáng tạo, tận tụy vì cộng đồng. Không chỉ gìn giữ di sản quý báu của các thế hệ đi trước, mà còn mạnh dạn đổi mới để bắt kịp xu thế công nghệ toàn cầu.

Trân trọng cảm ơn ông!