Hạ tầng không theo kịp
Tính đến cuối năm 2024, tổng công suất nguồn điện đạt hơn 80 GW, trong đó năng lượng tái tạo khoảng 24 GW. Tuy nhiên, sự tăng trưởng nóng cũng bộc lộ nhiều điểm nghẽn.
Giai đoạn 2018-2021 là minh chứng rõ ràng cho việc nguồn phát triển nhanh nhưng hạ tầng không theo kịp. Điện mặt trời tập trung lớn ở Ninh Thuận - Bình Thuận, điện gió tăng mạnh ở Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, nhưng lưới 220 kV và 500 kV không đủ khả năng tiếp nhận. Kết quả là nhiều nhà máy bị cắt giảm công suất tới hàng nghìn giờ mỗi năm.
Thể chế chính sách rõ ràng, ổn định và nhất quán là điều kiện tiên quyết cho chuyển đổi năng lượng xanh. Ảnh: Khánh Ly.
Vấn đề đặt ra trong quy hoạch nguồn điện là phải đi cùng quy hoạch lưới và hệ thống lưu trữ. Việc đánh giá đầy đủ khả năng phát triển năng lượng theo vùng, bao gồm khả năng đấu nối, truyền tải và ổn định hệ thống là yêu cầu bắt buộc nếu muốn tránh lặp lại tình trạng mất cân đối.
Theo ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), các Luật Điện lực, Luật Đất đai, Luật Tài nguyên, Luật Xây dựng… hiện đang có một số điểm nghẽn pháp lý, đặc biệt liên quan đến quyền hạn của chủ đầu tư phát triển nguồn điện, lưới điện. Sự thiếu đồng bộ giữa các luật đã tạo ra trở ngại trực tiếp, khiến tiến độ thực hiện Quy hoạch Điện VIII bị ảnh hưởng.
Một ví dụ điển hình là Luật Quy hoạch, vốn chỉ cho phép điều chỉnh quy hoạch theo kỳ 5 năm, không cho phép điều chỉnh cục bộ. Trong khi thực tế, nhiều dự án điện gặp tình huống cần điều chỉnh nhanh, như chậm tiến độ hoặc thay đổi công nghệ, nhưng lại phải chờ đến kỳ điều chỉnh quy hoạch tiếp theo, dẫn đến chậm trễ đáng kể.
Đề xuất cơ chế mới để rút ngắn thủ tục dự án điện quan trọng
Trước thực trạng này, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Chính phủ đã trình Dự thảo Nghị quyết về các cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng giai đoạn 2026-2030. Nghị quyết đưa ra các giải pháp linh hoạt, nằm ngoài quy định cứng nhắc của các luật hiện hành. Cụ thể, doanh nghiệp nhà nước và tư nhân đủ năng lực tài chính có thể đầu tư vào các dự án điện quan trọng, cấp bách và hưởng cơ chế ưu tiên. UBND cấp tỉnh cũng được phép chấp thuận đầu tư cho những dự án này, giúp nhà đầu tư triển khai nhanh hơn mà không cần hoàn thiện tất cả thủ tục như các dự án thông thường.
Nếu được thông qua, cơ chế mới có thể rút ngắn 2-3 năm thời gian thủ tục cho mỗi dự án. Đồng thời, nghị quyết cũng quy định xử lý nghiêm các chủ đầu tư chậm tiến độ.
Kinh nghiệm quốc tế nhấn mạnh vai trò của khu vực tư nhân và nguồn vốn FDI trong chuyển đổi năng lượng. Vấn đề không chỉ là thu hút vốn, mà còn là thu hút công nghệ, năng lực quản trị và kết nối thị trường. Vì vậy, dự thảo Nghị quyết đã bổ sung cơ chế riêng cho các dự án xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) điện, tạo sức hút với nhà đầu tư và mở rộng khả năng huy động vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế.
Dự thảo còn đưa ra cơ chế vượt trội cho các dự án nhiệt điện khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), đặc biệt về sản lượng điện tối thiểu dài hạn; ưu đãi đặc thù cho các dự án điện gió ngoài khơi được phê duyệt và vận hành sớm giai đoạn 2030-2035. Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) theo tinh thần Nghị quyết 70 được kỳ vọng sẽ khuyến khích khu vực tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào phát triển năng lượng tái tạo ngay từ những năm tới.
