Xu thế tất yếu của năng lượng sạch trong giao thông đô thị
Trong bối cảnh toàn cầu bước vào giai đoạn tăng tốc thực hiện các cam kết khí hậu, chuyển dịch năng lượng tại khu vực đô thị, trở thành yêu cầu cấp bách và không thể trì hoãn. Các đô thị lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng hay Đà Nẵng đang phải đối mặt với tình trạng quá tải hạ tầng giao thông, áp lực dân số và ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng.
Ông Nguyễn Hùng Dũng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Dầu khí Việt Nam, cho biết ngành dầu khí nắm giữ nhiều lợi thế đặc biệt để tiên phong phát triển hệ sinh thái nhiên liệu sạch, nhất là ở các đô thị lớn. Ảnh: Đinh Tùng.
Theo đánh giá của các tổ chức môi trường, giao thông và công nghiệp tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch là hai nguồn phát thải lớn nhất, đóng góp đáng kể vào mức bụi mịn PM2.5 và CO₂ tại các thành phố. Mức tiêu thụ năng lượng ở khu vực đô thị hiện chiếm tới 70% tổng nhu cầu năng lượng toàn cầu, với tốc độ tăng trung bình 7-10% mỗi năm.
Trong xu thế toàn cầu chuyển sang năng lượng sạch, Việt Nam đang triển khai mạnh mẽ Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, nhấn mạnh mục tiêu giảm dần nhiên liệu hóa thạch, mở rộng sử dụng nguồn tái tạo và các dạng nhiên liệu chuyển tiếp. Mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 không chỉ là cam kết quốc tế mà còn là yêu cầu để đảm bảo chất lượng sống và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Tại Diễn đàn 'Năng lượng xanh - Thành phố sạch' ngày 7/11, ông Nguyễn Hùng Dũng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Dầu khí Việt Nam, cho biết ngành dầu khí với vai trò nòng cốt trong đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đang đứng trước yêu cầu phải tái cấu trúc mạnh mẽ nguồn nhiên liệu, đầu tư công nghệ sạch và đóng góp vào sự chuyển dịch xanh của đô thị.
“Đây không chỉ là trách nhiệm, mà còn là cơ hội để nâng tầm vị thế ngành Dầu khí Việt Nam trong chuỗi giá trị năng lượng mới của khu vực,” ông Dũng nhấn mạnh.
Tuy nhiên, ông cũng chỉ rõ những thách thức lớn đang hiện hữu. Thứ nhất, hạ tầng kỹ thuật và công nghệ đòi hỏi vốn đầu tư rất lớn, thời gian triển khai dài và cần sự đồng bộ với quy hoạch năng lượng quốc gia. Thứ hai, các công nghệ mới như hydrogen xanh, nhiên liệu sinh học thế hệ mới hay công nghệ thu giữ, lưu trữ carbon (CCS) có chi phí đầu tư cao và thời gian hoàn vốn kéo dài. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao và năng lực nghiên cứu - phát triển (R&D) trong lĩnh vực nhiên liệu sạch còn hạn chế, gây khó khăn trong việc nội địa hóa công nghệ.
Giao thông và công nghiệp tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch là hai nguồn phát thải lớn nhất, đóng góp đáng kể vào mức bụi mịn PM2.5 và CO₂ tại các thành phố. Ảnh: Hoàng Hiền.
Ngoài yếu tố kỹ thuật, hạ tầng phân phối nhiên liệu sạch tại các đô thị lớn vẫn còn yếu. Sự thiếu đồng bộ trong chính sách, tiêu chuẩn kỹ thuật và khung pháp lý cho sản phẩm năng lượng sạch khiến việc thương mại hóa gặp trở ngại. “Bài toán hiện nay là vừa bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, vừa đáp ứng các yêu cầu về môi trường và phát triển kinh tế,” ông Dũng nói.
Dẫu vậy, đại diện Hội Dầu khí Việt Nam khẳng định ngành vẫn nắm giữ nhiều lợi thế đặc biệt để tiên phong phát triển hệ sinh thái nhiên liệu sạch, nhất là ở các đô thị lớn. Ông đề xuất mô hình “trạm năng lượng xanh” cung cấp LNG, xăng sinh học, điện sạc và hydrogen cho hệ thống giao thông công cộng tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Mô hình này không chỉ giảm phát thải mà còn mở ra hướng đi mới trong phát triển hạ tầng năng lượng tích hợp, hỗ trợ chuyển đổi phương tiện sạch.
Tăng tốc phát triển năng lượng tái tạo và năng lượng mới
Với mục tiêu thay thế tối đa các nguồn năng lượng hóa thạch, Việt Nam đặt ra lộ trình đạt tỷ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp khoảng 15-20% vào năm 2030 và 25-30% vào năm 2045.
Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), cho biết phát triển năng lượng luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Chuyển dịch năng lượng được xác định là xu thế tất yếu toàn cầu, là nền tảng để đảm bảo an ninh năng lượng và giảm phát thải.
Ông Trần Hoài Trang, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho rằng cần chuyển đổi từ tư duy phát triển năng lượng đơn ngành sang tư duy hệ sinh thái năng lượng - giao thông - công nghiệp tích hợp. Ảnh: Đinh Tùng.
“Trong tiến trình đó, phát triển nguồn điện từ năng lượng tái tạo và năng lượng mới giữ vai trò then chốt, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh và đảm bảo nguồn cung ổn định,” ông Trang nhấn mạnh.
Theo Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, Bộ Công Thương ưu tiên phát triển điện gió trên bờ, gần bờ và ngoài khơi; điện mặt trời, đặc biệt là điện mặt trời mặt nước; cùng các dạng năng lượng sinh khối, điện từ rác, chất thải rắn - tận dụng phụ phẩm nông lâm nghiệp, thúc đẩy trồng rừng và xử lý môi trường.
Ngoài ra, Bộ cũng khuyến khích mô hình “điện mặt trời tiêu thụ tại chỗ”, không bán lên lưới điện quốc gia, nhằm giảm áp lực hệ thống truyền tải và tăng tính tự chủ năng lượng cho các khu công nghiệp, tòa nhà và hộ dân. Các nguồn thủy điện nhỏ và vừa tiếp tục được khai thác trên cơ sở bảo đảm môi trường, an ninh nguồn nước và sinh kế cộng đồng.
Để hiện thực hóa các mục tiêu trên, Bộ Công Thương đang xây dựng Nghị quyết của Quốc hội nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Theo ông Trần Hoài Trang, Nghị quyết này sẽ tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc liên quan đến cơ chế đầu tư, đấu nối và vận hành các dự án năng lượng trong giai đoạn 2026-2030, đặc biệt là dự án năng lượng tái tạo và năng lượng mới. Cùng với đó, hệ thống cơ chế tài chính - tín dụng xanh sẽ được đẩy mạnh, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch, năng lượng hydro, LNG và lưới điện thông minh.
“Chúng ta cần chuyển đổi từ tư duy phát triển năng lượng đơn ngành sang tư duy hệ sinh thái năng lượng - giao thông - công nghiệp tích hợp, để tối ưu hóa nguồn lực và giảm chi phí chuyển đổi,” ông Trang chia sẻ.
Các chuyên gia cho rằng, kiểm soát ô nhiễm không khí tại đô thị không chỉ dừng ở việc giảm nguồn phát thải, mà cần tiếp cận tổng thể theo hướng “đô thị phát thải thấp”. Bên cạnh việc thay thế phương tiện bằng xe điện, xe sử dụng LNG hay xăng sinh học, cần xây dựng hệ thống giao thông công cộng hiệu quả, kết nối chặt chẽ với quy hoạch năng lượng sạch.
Việc hình thành hệ sinh thái năng lượng đô thị - gồm sản xuất, phân phối và sử dụng năng lượng tái tạo - sẽ là nền tảng quan trọng để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0”. Các thành phố cần ưu tiên hạ tầng sạc điện, trạm nạp nhiên liệu xanh, khu công nghiệp năng lượng tái tạo và chính sách khuyến khích người dân, doanh nghiệp tham gia chuyển đổi.
“Giao thông xanh không chỉ là giải pháp môi trường, mà là bước đi chiến lược giúp Việt Nam phát triển các đô thị thông minh, năng động và bền vững,” ông Nguyễn Hùng Dũng khẳng định.
Với những bước đi hiện nay, Việt Nam đang dần định hình hệ sinh thái năng lượng sạch gắn liền với giao thông xanh - một trụ cột của kinh tế xanh quốc gia. Dù con đường phía trước còn nhiều thách thức về vốn, công nghệ và chính sách, song sự đồng hành của các bộ, ngành và cộng đồng doanh nghiệp sẽ là yếu tố quyết định giúp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu giảm phát thải, cải thiện chất lượng không khí và xây dựng tương lai đô thị bền vững.
