Sức bật từ hợp nhất và khát vọng vươn xa

Dọc theo dòng Cổ Chiên hiền hòa, từ những rặng dừa nghiêng bóng ở Bến Tre, những cánh đồng lúa trải dài ở Vĩnh Long, đến những trụ điện gió vươn cao trên đất Trà Vinh giờ đây cùng hòa vào một bức tranh chung mang tên Vĩnh Long mới. 

Giờ đây địa phương này đã trở thành nơi giao thoa của sông, đất liền và biển, đang được kỳ vọng sẽ trở thành cực tăng trưởng mới của ĐBSCL.

Với diện tích 6.296,2 km², Vĩnh Long mới vượt 25,9% so với tiêu chuẩn diện tích trung bình của một tỉnh (5.000 km²) và gấp 3 lần về dân số (1,4 triệu người). Địa phương này chiếm tới 15,5% diện tích toàn ĐBSCL và 1,9% diện tích cả nước.

Dân số gần 4,2 triệu người (năm 2024) giúp Vĩnh Long mới trở thành một “trung tâm nhân lực” quan trọng, chiếm 24% dân số toàn vùng và 4,2% dân số cả nước. Mật độ dân số 655 người/km² cao hơn hẳn trung bình ĐBSCL (429 người/km²) và cả nước (306 người/km²).

Không chỉ lớn về quy mô, Vĩnh Long mới còn sở hữu hệ thống hành chính với 124 đơn vị cấp xã (105 xã, 19 phường) và 3 đô thị trung tâm: TP Vĩnh Long, TP Bến Tre, TP Trà Vinh. Đây sẽ là ba “cực tăng trưởng” gắn kết vùng đồng bằng với ven biển.

Vị trí địa lý chiến lược là điểm cộng hiếm có. Nằm ở tiểu vùng phía Đông ĐBSCL, Vĩnh Long mới bao trùm cả vùng châu thổ sông Mekong đến dải ven biển Đông. Từ đây đi TP.HCM chỉ khoảng 80-133 km (tùy theo đô thị trung tâm), cách Cần Thơ chỉ 40 km.

Hạ tầng giao thông là lợi thế rõ rệt với hệ thống quốc lộ huyết mạch (QL1A, QL53, QL54, QL57, QL60, QL80…) cùng nhiều cây cầu chiến lược như Mỹ Thuận 1&2, Rạch Miễu 1&2, Cổ Chiên, Hàm Luông, cầu Đại Ngãi (đang được xây dựng). Đặc biệt, tuyến cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận - Cần Thơ và các tuyến ven biển sẽ mở ra hành lang phát triển mới, kết nối trực tiếp với miền Đông và TP.HCM.

Sự giao thoa sông - đất - biển cũng mang lại ưu thế khác biệt. Với địa hình đồng bằng thấp (cao 0,5-1,5 m so với mực nước biển), vùng đất này vừa thuận lợi phát triển nông nghiệp, vừa có thể quy hoạch đô thị sinh thái. Đất phù sa ngọt thích hợp trồng lúa và cây ăn trái, trong khi vùng nước mặn - lợ là “thiên đường” cho nuôi tôm, cá và đặc biệt là cây dừa.

Theo ông Lữ Quang Ngời, Chủ tịch  UBND tỉnh Vĩnh Long trên nền tảng vị thế và tầm vóc mới, tỉnh Vĩnh Long mới sở hữu bốn trụ cột phát triển chính. Đó là kinh tế biển và năng lượng tái tạo; nông nghiệp Sinh thái, công nghệ cao; hạ tầng kết nối và dịch vụ logistics; di sản văn hóa và nguồn nhân lực (đây là sức mạnh nội sinh và động lực sáng tạo). Đây không phải là những tiềm năng riêng lẻ, mà là một hệ thống các lợi thế có khả năng tương tác, cộng hưởng, tạo ra sức mạnh tổng hợp để kiến tạo nên sự thịnh vượng bền vững.

Theo phân tích của tiến sĩ Nguyễn Đình Chúc, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới, biển là tiềm năng kinh tế quan trọng của Vĩnh Long mới, cửa ngõ để ra thế giới. Đường bờ biển dài 130 km trải từ Bến Tre đến Trà Vinh, đi qua nhiều cửa sông lớn như Định An, Cổ Chiên... tạo nên hành lang biển đầy lợi thế. Định An là cảng nước sâu cho phép tàu tải trọng lớn cập bến, được định hướng thành trung tâm logistics quốc tế. Kinh tế đa ngành ven biển như nuôi biển công nghiệp, du lịch sinh thái biển, logistics và năng lượng tái tạo đều có cơ hội phát triển mạnh. Hành lang kinh tế biển trải dài từ TP Bến Tre - Ba Tri - Duyên Hải, hình thành tuyến liên kết du lịch - dịch vụ hậu cần - năng lượng sạch, đưa Vĩnh Long mới trở thành “cánh Đông” đầy tiềm năng của ĐBSCL.

GRDP năm 2024 đạt khoảng 254 nghìn tỷ đồng, chiếm 20,8% toàn vùng ĐBSCL, nhưng chỉ chiếm 2,2% cả nước. Cơ cấu kinh tế cho thấy nông nghiệp vẫn chiếm ưu thế (33,07%), cao hơn nhiều so với trung bình cả nước (11,84%). Công nghiệp chiếm 26%, dịch vụ 36,3% đều thấp hơn mức trung bình quốc gia. Điều đó phản ánh một thực tế: Vĩnh Long mới đang phụ thuộc quá nhiều vào sản xuất sơ cấp. Tuy nhiên, xu hướng chuyển dịch đã rõ nét với tỷ trọng nông nghiệp đang giảm, công nghiệp và dịch vụ tăng dần. Trong nông nghiệp, từ cây lúa đơn thuần, nhiều địa phương đã chuyển sang mô hình kinh tế vườn và thủy sản.

Hợp nhất 3 tỉnh mang lại lợi thế quy mô và vùng nguyên liệu, tạo điều kiện phát triển các ngành mũi nhọn. Nông nghiệp Vĩnh Long được định hướng phát triển đa dạng, tích hợp nhiều thế mạnh: cây ăn trái, lúa chất lượng cao (phấn đấu đến năm 2030 đạt khoảng 50.000 ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp), thủy sản với diện tích thả nuôi 110.000 ha/năm, sản lượng gần 1 triệu tấn/năm, cùng với cây dừa khoảng 120.000 ha. Tỉnh đặt mục tiêu hình thành “thung lũng thực phẩm” của ĐBSCL. Công nghiệp chế biến gắn với nguyên liệu tôm, cá, dừa, cây ăn trái để chế biến sâu, gia tăng giá trị xuất khẩu. Về năng lượng sạch, ven biển Bến Tre - Trà Vinh có tiềm năng hàng chục nghìn MW điện gió và điện mặt trời, bên cạnh Trung tâm điện lực Duyên Hải (4.500 MW). Về logistics và công nghiệp nặng, khu kinh tế Định An, cảng nước sâu, các khu công nghiệp ven biển mở ra triển vọng hình thành cụm công nghiệp - năng lượng quốc gia.

Vĩnh Long có ba đô thị trung tâm, với TP Vĩnh Long (hành chính, logistics), TP Bến Tre (dịch vụ, du lịch), TP Trà Vinh (giáo dục, văn hóa Khmer) - chính là “tam giác phát triển” của tỉnh. Bên cạnh đó là các đô thị động lực như Bình Minh (logistics), Duyên Hải (điện lực, công nghiệp), Ba Tri (du lịch biển).

Hạ tầng giao thông - logistics đang được đầu tư mạnh: cao tốc CT.33, cầu Đình Khao, Đại Ngãi, cảng Định An, hệ thống ICD… Thậm chí, Bến Tre còn quy hoạch một sân bay nhỏ phục vụ du lịch và cứu hộ.

Không gian phát triển được định hình rõ với hai hành lang: “Cánh Đông” ven biển là công nghiệp - năng lượng - logistics - du lịch, “cánh Tây” ven sông Tiền, sông Hậu là nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp chế biến, du lịch sinh thái.

Với hơn 2,1 triệu lao động (chiếm 50% dân số), Vĩnh Long mới có lực lượng lao động dồi dào. Tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt trên 70%, nhưng chỉ khoảng 30% có chứng chỉ chuyên môn, cho thấy nhu cầu cấp bách nâng cao kỹ năng, đặc biệt trong công nghệ, quản lý, logistics, du lịch.

GRDP bình quân đầu người tăng từ 52,44 triệu đồng (2020) lên 75,57 triệu đồng (2024), bằng 97,8% mức trung bình vùng. Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn dưới 3%. Bảo hiểm y tế gần như bao phủ toàn dân.

Về văn hóa, đây là vùng đất đa dạng: 88% dân tộc Kinh, 10% Khmer, còn lại là người Hoa và dân tộc khác. Tỉnh có hệ thống 143 chùa Khmer, lễ hội Ok Om Bok, lễ hội Nghinh Ông của người Hoa, đờn ca tài tử Nam Bộ và các lễ hội trái cây đặc trưng. Các dự án bảo tồn - bảo tàng văn hóa Khmer, bảo tàng dừa Bến Tre, dừa sáp Trà Vinh… sẽ giúp khẳng định bản sắc “Vĩnh Long mới” đa văn hóa nhưng thống nhất.

Sau hợp nhất, bộ máy hành chính tinh gọn hơn, một đầu mối xử lý thủ tục giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả quản lý. Chính sách ưu đãi đầu tư được đồng bộ hóa, môi trường kinh doanh minh bạch, chỉ số PCI, PAPI, PAR liên tục cải thiện.

Thu ngân sách năm 2024 đạt 32,6 nghìn tỷ đồng, dẫn đầu vùng (36,4%). Đây là nguồn lực quan trọng cho đầu tư hạ tầng, y tế, giáo dục.

Tuy nhiên, thu hút FDI còn hạn chế: từ 888,2 triệu USD (2020) giảm còn 31,8 triệu USD (2024). Dù vậy, với lũy kế 181 dự án, tổng vốn 5,9 tỷ USD, Vĩnh Long mới vẫn chiếm hơn 26% vốn FDI toàn vùng.

Riêng từ đầu năm 2025 đến nay, Vĩnh Long đã cấp mới chủ trương đầu tư cho 26 dự án trong và ngoài nước, gồm 5 dự án FDI với tổng vốn 14,48 triệu USD và 21 dự án trong nước với vốn đăng ký hơn 6.022 tỷ đồng.

 Lĩnh vực năng lượng tái tạo tiếp tục thu hút sự quan tâm, hiện toàn tỉnh có 15 dự án đang triển khai với tổng công suất thiết kế 985 MW. Trong đó nổi bật là 14 dự án điện gió (960 MW, vốn đăng ký trên 42.667 tỷ đồng) và 1 dự án Nhà máy điện sinh khối tại Trà Vinh (25 MW, vốn 1.066 tỷ đồng), cùng dự án Nhà máy sản xuất hydro xanh.

Trong giai đoạn tới, tỉnh định hướng thu hút mạnh FDI vào cảng biển, năng lượng sạch và chế biến nông sản.

Tiến sĩ Lê Anh Đức, Trưởng ban Quy hoạch và phát triển vùng - Viện Chiến lược và chính sách kinh tế - tài chính gợi ý định hướng liên kết không gian cho Vĩnh Long mới.

Định hướng phát triển không gian đến năm 2050, tỉnh Vĩnh Long mới đặt mục tiêu trở thành “Cực tăng trưởng Kinh tế biển - Nông nghiệp thông minh và Trung tâm Logistics của ĐBSCL”, hướng tới một không gian hiện đại, sinh thái, bền vững và có bản sắc văn hóa.

Về kinh tế, GRDP giai đoạn 2021-2030 tăng 11-12%/năm; đến 2050 GRDP bình quân đầu người đạt 18.000-20.000 USD, cơ cấu công nghiệp - dịch vụ chiếm trên 90%.

Xã hội định hướng đô thị hóa trên 60%, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, HDI đạt mức rất cao, gắn với bảo tồn văn hóa sông nước và Khmer. Môi trường chú trọng thích ứng biến đổi khí hậu, dẫn đầu vùng về năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và bảo tồn sinh thái.

Cấu trúc không gian được định hình theo mô hình “Một trục – Hai cánh – Ba động lực”: Trục logistics Bắc - Nam làm xương sống phát triển công nghiệp, dịch vụ; cánh phía Đông phát triển kinh tế biển, năng lượng sạch, cảng biển và du lịch sinh thái; cánh phía Tây tập trung nông nghiệp công nghệ cao, giống cây trồng, chế biến nông sản. Ba đô thị động lực trung tâm là TP Vĩnh Long, Bến Tre, Trà Vinh cùng các đô thị chuyên ngành và vệ tinh, hình thành mạng lưới phát triển hài hòa và bền vững.

Tỉnh Vĩnh Long mới nên định hướng tổ chức không gian phát triển kinh tế theo ba trụ cột: nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp - năng lượng và dịch vụ - logistics - du lịch, gắn với hạ tầng kết nối hiện đại.

Nông nghiệp được quy hoạch thành các vùng chuyên canh lớn: dừa (Bến Tre), cây ăn trái đặc sản và trung tâm giống (Chợ Lách, Cầu Kè, Tam Bình), lúa chất lượng cao (Vĩnh Long, Trà Vinh), thủy sản công nghệ cao ở dải ven biển.

Công nghiệp tập trung tại khu kinh tế Định An (Trà Vinh), các khu công nghiệp dọc hành lang trung tâm (Vĩnh Long) và KCN ven biển (Bến Tre), ưu tiên năng lượng tái tạo, chế biến sâu, cơ khí, điện tử.

Dịch vụ và du lịch được phát triển theo ba tuyến đặc trưng: sinh thái miệt vườn - cù lao, văn hóa Khmer - tâm linh và biển - nghỉ dưỡng - năng lượng sạch. Logistics hình thành hai trung tâm lớn tại Bình Minh (Vĩnh Long) và Định An (Trà Vinh).

Hạ tầng chiến lược ưu tiên cao tốc Bắc - Nam, CT.33, CT.36, các tuyến Đông - Tây, đường ven biển, cảng biển Định An - Bình Đại và các cầu trọng điểm Đại Ngãi, Đình Khao, hướng tới xây dựng mạng lưới giao thông - logistics liên hoàn, tạo đòn bẩy phát triển vùng.

Theo tiến sĩ Hà Huy Ngọc, Giám đốc Trung tâm Chiến lược chính sách Kinh tế địa phương và Lãnh thổ - Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới nhận định: Thực tiễn cho thấy, điểm nghẽn và cũng là nút thắt lớn nhất của tỉnh đó là chưa giải quyết tốt, hài hòa được bài toán về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế cao và bảo vệ môi trường... Trong những thập niên tới, Vĩnh Long cần chiến lược đúng đắn để biến bất lợi thành lợi thế, bứt phá bằng tầm nhìn đổi mới; đồng thời gắn kết chủ trương, cơ chế Trung ương với cách làm linh hoạt của địa phương, nhằm dung hòa tăng trưởng nhanh và bền vững.

Tiến sĩ Hà  Huy Ngọc gợi ý 3 nhóm giải pháp về các cơ chế chiến lược và chính sách cho tỉnh Vĩnh Long mới.

Về Chiến lược marketing địa phương, Vĩnh Long nên định vị Vĩnh Long là đô thị độc lập, hiện đại, đáng sống, trung tâm kinh tế vùng. Tỉnh tập trung thu hút doanh nghiệp, nhân lực chất lượng cao, người dân khá giả bằng môi trường kinh doanh bình đẳng, chính quyền hiệu quả, hạ tầng số, chính quyền điện tử – đô thị thông minh.

Cơ chế, chính sách đặc thù - vượt trội, HĐND, UBND tỉnh kiến nghị Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết về Xây dựng và phát triển tỉnh Vĩnh Long đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2045, trên cơ sở đó đề nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội. Theo đó, cơ chế, đặc thù sẽ sẽ trong tập trung vào 6 nhóm trọng tâm về quy hoạch, tài chính, đất đai, ưu đãi đầu tư, kinh tế biển và tín chỉ carbon nhằm tạo động lực phát triển nhanh và bền vững. Đối với quy hoạch, Trung ương phân cấp để tỉnh chủ động điều chỉnh quy hoạch kinh tế xã hội, không làm thay đổi mục tiêu đã phê duyệt. Tài chính - ngân sách, cho tỉnh hưởng 100% thu từ xuất nhập khẩu trong 10 năm; được quyết định sử dụng nguồn dư cải cách tiền lương; Trung ương hỗ trợ thêm cho các dự án đặc biệt. Đất đai, cho phép tỉnh chủ động thu hồi đất với dự án du lịch, năng lượng tái tạo, quy mô lớn, khi đã thỏa thuận từ 70% diện tích trở lên. Thu hút nhà đầu tư chiến lược nên ưu tiên lĩnh vực công nghệ cao, AI, bán dẫn, năng lượng sạch; có ưu đãi về thuế, đất đai, R&D, hải quan. Kinh tế biển, hình thành trung tâm kinh tế biển đa ngành; ưu đãi thuế, miễn giảm phí sử dụng biển cho nuôi trồng thủy sản; lập Quỹ phát triển nghề cá. Tín chỉ carbon, thí điểm cơ chế tài chính trao đổi tín chỉ carbon, cho phép tỉnh hưởng 100% nguồn thu để tái đầu tư ứng phó biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế xanh, số, tuần hoàn.

Xây dựng Khu thương mại tự do Định An. Vĩnh Long nên kiến nghị Trung ương cho phép nghiên cứu, hình thành khu thương mại tự do trong Khu kinh tế Định An đạt tầm quốc tế với 5 trụ cột: hạ tầng – ưu đãi – nhân lực – hệ sinh thái – bền vững. Khu này hướng tới chuẩn mực quốc tế, tập trung vào: hạ tầng đồng bộ và kết nối hiện đại; cơ chế ưu đãi vượt trội; nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với môi trường sống hấp dẫn; hệ sinh thái doanh nghiệp đa dạng, vốn đầu tư ổn định; cùng định hướng phát triển bền vững, năng lượng tái tạo và tăng trưởng xanh.

Với quy mô dân số, diện tích vượt trội, vị trí chiến lược, tài nguyên phong phú và tầm nhìn rõ ràng, Vĩnh Long mới đang đứng trước cơ hội trở thành cực tăng trưởng mới của ĐBSCL. Tuy nhiên, con đường phía trước còn nhiều thách thức, nhất là trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thu hút FDI. Nhưng với sức bật từ hợp nhất, khát vọng vươn xa và sự đồng thuận của hệ thống chính trị - nhân dân, Vĩnh Long mới hoàn toàn có thể trở thành “trái tim” của vùng ĐBSCL trong hành trình phát triển đến năm 2050.