Quyết định hoãn thảo luận thông qua Khung Net-Zero ngành hàng hải đến năm 2026 được xem là bước lùi lớn đối với nỗ lực thúc đẩy chuyển đổi xanh, đặc biệt là với Liên minh châu Âu (EU) và Brazil – hai bên ủng hộ mạnh mẽ khuôn khổ này.
Sự trì hoãn cũng phản ánh ảnh hưởng đáng kể từ sức ép ngoại giao của Mỹ, làm dấy lên nghi ngờ về khả năng triển khai cơ chế định giá carbon với ngành hàng hải toàn cầu, vốn được lên kế hoạch khởi động vào năm 2027.
Tranh cãi về thủ tục
Trước đó, phần lớn các nước, bao gồmTrung Quốc, Brazil và EU, công khai ủng hộ NZF- khuôn khổ đặt nền tảng cho hệ thống định giá carbon toàn cầu trong vận tải biển. Cơ chế này quy định tàu phát thải cao sẽ phải nộp phí bù trừ, còn doanh nghiệp sử dụng công nghệ sạch sẽ được hưởng lợi từ nguồn thu này.
Nếu được thông qua, NZF sẽ có hiệu lực vào 1/4/2027. Tuy nhiên, Mỹ đã đề xuất thay đổi từ quy trình “chấp thuận ngầm định” sang “chấp thuận rõ ràng” - nghĩa là phải có văn bản chấp thuận của ít nhất hai phần ba thành viên tham gia IMO. Hội đồng Vận tải Thế giới cảnh báo rằng điều này có thể khiến quá trình thông qua bị trì thỏa thuận hoãn nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ.
Sau nhiều ngày đàm phán căng thẳng, các quốc gia thành viên của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) đã không đạt được đồng thuận về Khung Net-Zero (NZF). Ảnh: State of Green.
Trước phiên họp thông qua NZF ở London hồi tuần trước, 7 hiệp hội vận tải lớn, gồm Hiệp hội Chủ tàu Nhật Bản và Hiệp hội Vận tải Singapore, đã ra tuyên bố chung kêu gọi thế giới cần sớm có hành động. Các hiệp hội nhấn mạnh việc thông qua NZF là bước đi cần thiết để đạt trung hòa carbon vào năm 2050.
“Không có khung này, ngành vận tải sẽ đối mặt với một mớ quy định đơn lẻ, chồng chéo giữa các quốc gia, làm tăng chi phí mà không thúc đẩy giảm phát thải”, tuyên bố nêu rõ.
Trong khi đo, bà Anne H. Steffensen, Giám đốc điều hành Danish Shipping, tin rằng NZF sẽ gửi đi tín hiệu mạnh mẽ cho các nhà đầu tư và nhà sản xuất nhiên liệu thay thế. Tuy nhiên, các nhà sản xuất nhiên liệu điện tử (e-fuel) cho rằng khuôn khổ này vẫn chưa đủ sức khuyến khích đầu tư. Việc thiếu cơ chế hỗ trợ cụ thể khiến e-fuel khó cạnh tranh với LNG và nhiên liệu sinh học, cản trở việc mở rộng quy mô thương mại.
Hiện các kế hoạch toàn cầu đặt mục tiêu sản xuất khoảng 73 triệu tấn hydro xanh mỗi năm vào năm 2030, nhưng chỉ 13% sản lượng trong số này có thỏa thuận tiêu thụ cụ thể.
“Các nhà sản xuất e-fuel cần sự chắc chắn về chính sách để các dự án có thể tiến tới giai đoạn đầu tư cuối cùng. Vận tải biển có thể trở thành thị trường tiêu thụ lớn, nhưng chỉ khi có khung pháp lý rõ ràng”, bà Alison Shaw, đại diện Tổ chức Giao thông & Môi trường (T&E), nhận định.
Thiếu tầm nhìn dài hạn đến 2050
Bên cạnh các vấn đề trên, phân tích của Carbon Market Watch còn chỉ ra thiết kế hiện tại của NZF có nhiều lỗ hổng. Khuôn khổ này đặt ra mục tiêu giảm cường độ phát thải khí nhà kính (GHG) của nhiên liệu, tức là giảm lượng phát thải trên mỗi đơn vị năng lượng sử dụng. Tuy nhiên, nó không giới hạn tổng lượng phát thải, nghĩa là nếu hoạt động vận tải tăng, tổng phát thải vẫn có thể tăng theo.
Các mục tiêu cắt giảm được thiết lập cho giai đoạn 2028-2035, siết chặt dần theo thời gian, cùng một cột mốc phụ cho năm 2040, nhưng chưa có lộ trình cụ thể đến năm 2050 - thời điểm ngành hàng hải toàn cầu được kỳ vọng đạt mức phát thải ròng bằng 0.
Phân tích lưu ý, với thiết kế hiện tại, chưa đến 15% tổng phát thải của ngành sẽ bị định giá từ nay đến 2035, mức này quá thấp để đạt mục tiêu giảm ít nhất 20% vào năm 2030 và 70% vào năm 2040 so với năm 2008 mà IMO đề ra.
Trước những chỉ trích trên, Tổng thư ký IMO Arsenio Dominguez khẳng định NZF vẫn là nền tảng quan trọng cho quá trình chuyển đổi sang phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Ông cho biết không loại trừ bất kỳ nhiên liệu hoặc công nghệ nào trong khuôn khổ này và các đề xuất bổ sung sẽ tiếp tục được thảo luận trong thời gian tới.
“Khung Net-Zero với ngành hàng hải của IMO không hoàn hảo, nhưng nó cung cấp lộ trình hợp lý và cân bằng cho các bước tiếp theo trước khi có hiệu lực vào năm 2027”, ông Dominguez nhấn mạnh.
Việc hoãn bỏ phiếu thông qua NZF không chỉ làm suy yếu niềm tin của cộng đồng quốc tế đối với nỗ lực giảm phát thải trong vận tải biển, mà còn cho thấy sự chia rẽ sâu sắc giữa các nền kinh tế lớn trong định hình tương lai của ngành hàng hải toàn cầu.
