Năng suất tăng trên 6%, phát thải giảm 70%
Công nghệ tưới ngập - khô xen kẽ trong canh tác lúa không còn xa lạ với ngành chuyên môn của cả nước. Tuy nhiên để đưa công nghệ này nhân ra diện rộng, để nông dân tin tưởng, thay đổi nhận thức, tập quán canh tác cần sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền cấp xã, thôn xóm và chính sách “trợ lực” giai đoạn đầu từ Trung ương, cấp tỉnh.
Thành công bước đầu của mô hình canh tác lúa giảm phát thải tại xã Thiên Cầm là tiền đề để Hà Tĩnh nhân rộng trong những năm tới. Ảnh: Thanh Nga.
Tại Hà Tĩnh, sản xuất lúa giảm phát thải được triển khai thí điểm ở xã Nam Phúc Thăng (huyện Cẩm Xuyên cũ, nay là xã Thiên Cầm) từ vụ xuân năm 2025 với diện tích hơn 50 ha. Đến vụ hè thu 2025, mô hình được mở rộng lên diện tích lên 250 ha/750 hộ trên địa bàn 3 thôn Trung Đông, Hưng Lộc và Hà Phúc Đồng của xã Thiên Cầm. Đây là những cánh đồng đã được tích tụ, phá bờ thửa nhỏ, hình thành ô thửa lớn. Các mô hình này được triển khai trong khuôn khổ Dự án "Áp dụng công nghệ tưới ngập - khô xen kẽ trong canh tác lúa thích ứng biến đổi khí hậu tại Hà Tĩnh".
Theo ông Trịnh Đức Toàn, Phó Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ, mục đích triển khai mô hình là đưa biện pháp canh tác tưới ngập - khô xen kẽ và quản lý nước đồng bộ trên diện tích lớn nhằm nâng cao hiệu quả canh tác lúa, tiết kiệm nước, giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu, hướng đến việc đăng ký tín chỉ carbon theo tiêu chuẩn Gold Stand, thúc đẩy canh tác lúa bền vững, từ đó nâng cao thu nhập cho người trồng lúa thông qua xây dựng sản phẩm lúa gạo giảm phát thải.
Lượng giảm phát thải tại mô hình sản xuất tưới ngập - khô xen kẽ tại xã Thiên Cầm so với canh tác tưới ngập liên tục là 70,48% ở vụ xuân và 49,1% trong vụ hè thu. Ảnh: Thanh Nga.
“Với sự chủ trì của Công ty Green Carbon Inc. (Nhật Bản) và Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ cũng như sự phối hợp chặt chẽ của Sở NN-MT Hà Tĩnh cùng chính quyền xã Thiên Cầm và người sản xuất, công nghệ tưới ngập - khô xen kẽ trong canh tác lúa bước đầu đã thành công trên đất Hà Tĩnh. Theo đó, lượng giảm phát thải tại mô hình áp dụng tưới ngập - khô xen kẽ so với canh tác tưới ngập liên tục là 70,48% ở vụ xuân và 49,1% trong vụ hè thu. Tổng lượng giảm phát thải cả năm đạt 1.072 tCo2e (tấn khí CO2 quy đổi)”, ông Toàn thông tin.
Ông Toàn cũng khẳng định, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực tại Hà Tĩnh hoàn toàn phù hợp để áp dụng công nghệ tưới ngập - khô xen kẽ vào lĩnh vực trồng trọt nói chung, canh tác lúa nói riêng.
Tại mô hình thí điểm ở xã Thiên Cầm, bước đầu đã nâng cao nhận thức, kiến thức của người dân về khái niệm giảm phát thải, phát triển canh tác lúa bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu. Đặc biệt, kỹ thuật tưới tiết kiệm đã giúp giảm 2 lần tưới nước/vụ mà không làm ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng, phát triển của lúa, tiết kiệm công lao động, giảm chi phí sản xuất. Cây lúa sinh trưởng, phát triển tốt, đẻ nhánh khỏe, cứng cây, chống đổ tốt hơn, từ đó giảm tỷ lệ phát sinh, lây lan các loại sâu bệnh. Năng suất trung bình lúa trong mô hình vụ xuân đạt 72,5 tạ/ha, tăng 6,15% so với ruộng lúa ngập thường xuyên; vụ hè thu năng suất trung bình đạt 37,6 tạ/ha, tăng 3,74% so với ruộng ngập thường xuyên.
Hội thảo đánh giá kết quả Dự án "Áp dụng công nghệ tưới ngập khô xen kẽ trong canh tác lúa thích ứng biến đổi khí hậu tại Hà Tĩnh" tổ chức ngày 24/10/2025. Ảnh: Thanh Nga.
Phấn đấu có 40.000 ha áp dụng tưới ngập - khô xen kẽ
Tại hội thảo đánh giá kết quả Dự án “Công nghệ tưới ngập - khô xen kẽ trong canh tác lúa thích ứng biến đổi khí hậu tại Hà Tĩnh” và góp ý kế hoạch hành động triển khai Đề án “Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050”, ông Nguyễn Thanh Hải, Phó Giám đốc Sở NN-MT Hà Tĩnh cho rằng, thành công bước đầu của mô hình thí điểm tại xã Thiên Cầm là tiền đề để Hà Tĩnh định hướng triển khai diện rộng tiến bộ kỹ thuật sạ cụm, sạ hàng hoặc máy cấy kết hợp tưới ngập - khô xen kẽ vào canh tác lúa trong tương lai.
“Tham vọng của Hà Tĩnh là đến năm 2030 có khoảng 20.000 ha lúa áp dụng đồng bộ tất cả các tiến bộ kỹ thuật từ sạ cụm, sạ hàng, tưới ngập - khô xen kẽ, SRI… Tuy nhiên, thực hiện được hay không ngoài sự nỗ lực của người dân thì rất cần doanh nghiệp giống, phân bón... chung tay đồng hành với chính quyền các cấp và cơ quan quản lý Nhà nước”, ông Hải nhấn mạnh.
Trước mắt, để đảm bảo tính khả thi, dự thảo Đề án “Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến 2050” của Sở NN-MT Hà Tĩnh xây dựng phấn đấu đến năm 2030 có 40.000 ha đất chuyên trồng lúa 2 vụ áp dụng biện pháp tưới ngập - khô xen kẽ, làm cơ sở đăng ký tín chỉ carbon.
Phấn đấu 5.000 ha lúa ở các xã có tập quán gieo thẳng như Thiên Cầm, Cẩm Hưng, Đức Thịnh, Kỳ Anh, Đông Kinh, Cẩm Xuyên… áp dụng sạ cụm, sạ hàng, kết hợp quản lý nước tưới (ngập - khô xen kẽ), áp dụng các kỹ thuật "1 phải 5 giảm", "3 giảm 3 tăng", SRI. Riêng vùng có tập quán bắc mạ cấy, trình độ thâm canh cao như xã Đức Thịnh, Tùng Lộc, Xuân Lộc, Gia Hanh, Đức Quang… thì xây dựng thí điểm, nhân rộng mô hình áp dụng mạ khay - máy cấy kết hợp quản lý nước tưới, áp dụng kỹ thuật "1 phải 5 giảm", "3 giảm 3 tăng", SRI trên diện tích khoảng 2.000 ha.
Theo ông Nguyễn Thanh Hải, Phó Giám đốc Sở NN-MT Hà Tĩnh, địa phương phấn đấu đến năm 2030 có 40.000 ha lúa áp dụng tưới ngập - khô xen kẽ và 7.000 ha có kết hợp sạ hàng, sạ cụm hoặc máy cấy. Ảnh: Thanh Nga.
Ngoài các tiến bộ kỹ thuật trên, để giảm nhanh lượng phát thải khí nhà kính và đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 như cam kết của Chính phủ, sản xuất lúa tại Hà Tĩnh thời gian tới sẽ tăng lượng sử dụng phân bón hữu cơ chiếm tối thiểu 30% so với tổng lượng phân bón sử dụng trong sản xuất nông nghiệp. Lượng thuốc BVTV sinh học tăng lên 20% so với tổng lượng thuốc BVTV sử dụng và phấn đấu trên 80% khối lượng rơm rạ, vỏ trấu được thu gom, xử lý làm phân hữu cơ, chất độn…
“Trong nhóm giải pháp chủ lực, các mô hình phải đảm bảo tích hợp đa giá trị, từ gói kỹ thuật canh tác giảm phát thải; tổ chức sản xuất theo chuỗi, có liên kết thu mua sản phẩm; đo lường – báo cáo – thẩm định khả năng giám sát giảm phát thải khí nhà kính. Đồng thời huy động sự tham gia của Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung Bộ, tổ chức quốc tế, đơn vị phát triển dự án carbon… trong việc hỗ trợ kỹ thuật, theo dõi, chứng nhận và tiêu thụ sản phẩm”, ông Nguyễn Thanh Hải chia sẻ.
Canh tác lúa giảm phát thải vừa tiết kiệm chi phí vừa giảm sâu bệnh, bảo vệ môi trường, vừa nâng cao chất lượng sản phẩm lúa gạo. Ảnh: Thanh Nga.
Về cơ chế chính sách hỗ trợ để triển khai Đề án, ngoài ngân sách Nhà nước cấp hàng năm, Hà Tĩnh sẽ lồng ghép kinh phí từ các chương trình mục tiêu quốc gia, các dự án, kinh phí huy động từ tổ chức quốc tế, doanh nghiệp… và theo Nghị quyết 143 ngày 23/1/2025 của HĐND tỉnh Hà Tĩnh, trong đó ưu tiên hỗ trợ phân bón hữu cơ, phân bón hữu cơ sinh học, hữu cơ vi sinh để cải tạo, nâng cao chất lượng đất trồng lúa.
Ông Hoàng Kim Túy, Trưởng phòng Kinh tế xã Thiên Cầm đánh giá: Khi thực hiện dự án sản xuất lúa giảm phát thải, tài nguyên nước, phí dịch vụ thủy lợi phí tiết kiệm được 20 - 30% so với tưới ngập liên tục. Đồng thời bảo vệ môi trường đất, không khí, chống được đổ ngã, giảm các loại sâu bệnh. Mặt khác năng suất lúa ổn định, thậm chí cao hơn so với canh tác tưới ngập liên tục.
