Giảm ô nhiễm không khí từ đồng ruộng: [Bài cuối] Mong khởi sắc thị trường rơm

Cánh đồng mẫu lớn thuận tiện để thu gom rơm bằng máy

Mô hình canh tác cánh đồng mẫu lớn (sản xuất đại điền) manh nha ở nhiều xã của tỉnh Thái Bình (cũ) từ đầu những năm 2000, với những người nông dân tiên phong đi thuê ruộng của các nông hộ nhỏ lẻ để từ đó hình thành cánh đồng mẫu lớn. Điều này giúp người nông dân thuận tiện trong quá trình canh tác, đầu tư máy móc, cơ giới hóa sản xuất... Hiệu quả của mô hình này là giúp những người nông dân dám nghĩ dám làm khi có dư địa sản xuất lớn, từ đó gia tăng giá trị đất đai, mang lại nguồn thu lớn và trở thành phong trào nở rộ.

Số hộ sản xuất diện tích lớn (từ 2 ha) trở lên là trên 1.900 hộ, trong đó có trên 300 hộ sản xuất quy mô (từ 5 ha); 150 hộ sản xuất từ 10 ha trở lên. Năm 2019, “Hội những người cấy lúa quy mô lớn” ra đời, tập hợp một nhóm những người canh tác lúa với diện tích quy mô lớn tại Thái Bình. Đến năm 2022, Hội này đổi tên thành “Câu lạc bộ Đại điền” (CLB Đại điền) với trên 300 thành viên, sản xuất lúa quy mô từ vài chục ha trở lên. Cho tới thời điểm hiện tại, Câu lạc bộ Đại điền Thái Bình ra đời quy tụ trên 500 thành viên, trở thành không gian sinh hoạt, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất, tạo nền móng vững chắc để xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại.

Điển hình như đại điền Trần Thị Lanh (xã Bình Minh) hiện đang canh tác 100 ha ruộng đất tích tụ của gần 800 hộ gia đình trong xã; ông Đỗ Văn Dân (xã Vũ Quý) đang canh tác 50 ha lúa của gia đình đồng thời “gia công” thêm 50 ha cho bà con, đưa tổng diện tích lúa của nông hộ này là trên 100 ha.

Sản xuất quy mô lớn, ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, áp dụng máy móc, cơ giới hóa trong nông nghiệp giúp người nông dân giải phóng sức lao động, mang lại năng suất, hiệu quả cao. Mỗi một năm, trừ chi phí, một hộ đại điền quy mô lớn (từ 50 - 100 ha) đạt doanh thu lợi nhuận từ 7-800 triệu đồng. Người nông dân hoàn toàn có thể làm giàu trên cánh đồng của mình.

Anh Đặng Ngọc Tân (hội viên Câu lạc bộ Đại điền Thái Bình) cho biết: sản xuất quy mô lớn, diện tích canh tác nhiều, mỗi một ha lúa theo tính toán sẽ có 5-6 tấn rơm rạ phụ phẩm sau thu hoạch. Đây là một khối lượng rất lớn, nếu nhân hàng ngàn ha diện tích mà các hộ đại điền đang sản xuất, trữ lượng rơm rạ là một con số khổng lồ.

Thời gian qua, trong quá trình hoạt động, CLB Đại điền cũng có kế hoạch tuyên truyền, vận động các hội viên có kế hoạch thu gom, xử lý phụ phẩm rơm rạ, hạn chết đốt rơm rạ vừa gây khói bụi, ô nhiễm môi trường, vừa lãng phí tài nguyên.

“Một sào ruộng Bắc bộ (tương ứng 360 m2) cho ra trung bình khoảng 2 tạ rơm. Như vậy, 1 ha sẽ tương ứng rơi vào khoảng 5,5-6 tấn rơm. Nếu không có phương án thu gom, xử lý nguồn phụ phẩm này sẽ là một vấn đề lớn” - anh Tân phân tích.

Những năm qua, khi chưa áp dụng mua máy cuộn rơm, thu gom rơm rạ để tái sử dụng làm nguyên liệu cho các ngành khác (làm thức ăn chăn nuôi, phân hữu cơ, sản xuất nấm rơm…), các đại điền để rơm rạ tại đồng ruộng làm ủ phân hoai mục, tăng lượng mùn cho đất. Tuy nhiên, phương án này chỉ thích hợp với vụ mùa trùng với mùa mưa, cánh đồng ngập nước thuận tiện cho việc vùi rơm rạ để nhanh hoai mục. Về vụ khô, cánh đồng phơi ải tạm cho đất nghỉ để chờ vụ chiêm xuân, nhiều người thường chọn phương án đốt bỏ tại ruộng đồng gây ảnh hưởng tới môi trường.

Đại điền cần nhất thị trường tiêu thụ rơm rạ

Ông Đỗ Văn Dân (chủ tịch Câu lạc bộ đại điền Thái Bình) cho biết, khoảng 2-3  vụ gần đây, nhiều đại điền quê lúa đã đầu tư mua máy cuốn rơm, rạ để thu gom phụ phẩm cây lúa sau thu hoạch. Người nọ nhìn người kia, thấy hiệu quả sẽ học nhau rồi từ đó mới nhân rộng. Đây cũng là đặc thù của những người làm nông nghiệp thường khá cẩn trọng, dè dặt khi bỏ một số tiền lớn vài chục triệu đồng.

“Khi diện mạo cánh đồng mẫu lớn thành hình sẽ cho phép nông dân sử dụng máy móc, cơ giới hóa trong nông nghiệp. Một chiếc máy cấy hay một máy drone phun thuốc, một ngày có thể giải quyết cả chục ha, nghĩa là công suất, năng suất lao động rất cao. Máy cuốn rơm rạ chỉ là một thiết bị kết hợp với đầu máy nổ (máy cày/máy bừa) và thường là thiết bị sau cùng chúng tôi nghĩ tới, đầu tư. Điều quan trọng nhất chúng tôi cần, đấy là đầu ra của sản phẩm và hiệu quả kinh tế. Nếu rơm cuộn về mà không có người mua thì rõ ràng là phí công sức” - ông Dân chia sẻ.

Như vậy, điều mà các đại điền cần nhất bây giờ, đó là thiết lập được thị trường thu mua, tiêu thụ rơm rạ.

Trong 2 năm qua, chị Trần Thị Lanh (đại điền canh tác quy mô lớn nhất ở xã Bình Minh) cũng là người đầu tiên mua máy cuốn rơm về thu gom rơm rạ. Theo chia sẻ của chị, năm đầu tiên chị rất phấn khởi và ấp ủ hy vọng.

“Khi đưa máy ra ngoài ruộng để tiến hành cuộn rơm, rất nhiều bà con tò mò kéo nhau ra tận nơi để xem. Rơm cuốn về, tôi trữ thành kho trong một khu đất rộng để phơi nắng. Nếu không phơi rơm sẽ bị ẩm mục, lên men, mốc và chuyển mùi. Cái khó khăn là bảo quản, xử lý rơm sau khi cuốn, sau đó cần diện tích kho rất lớn để tích trữ. Có những ngày rơm cuốn về gặp mưa, không có đủ bạt để che phủ nên thành ra lại sinh thêm việc cho mình” - chị Lanh chia sẻ.

Vụ thu gom rơm rạ đầu tiên, chị Lanh bán được gần 20 ngàn đồng/cuộn. Một sào, máy cuốn được 5-6 cuộn rơm, trọng lượng từ 40-50 kg/cuộn.

“Vì là phụ phẩm nên giá thành bán không được bao nhiêu. Mục đích lớn nhất đấy là dọn dẹp mặt bằng đồng ruộng để tiếp tục công đoạn cầy cuốc, vỡ đất chuẩn bị cho vụ mới. Tôi cũng cố gắng tự liên hệ, tìm nơi tiêu thụ như các cơ sở sản xuất trồng nấm, cơ sở chăn nuôi trâu bò… Tuy nhiên, hầu hết các đơn vị này cũng đều chủ động được nguồn nguyên liệu rơm rạ, thậm chí họ có thể xin không được. Một số đơn vị mua rơm rạ về để tích trữ cho mùa đông. Giá thành bán rơm cuộn cũng khác nhau theo chất lượng rơm, rơm khô hay tươi, có kịp phơi nắng hay bị dính mưa; rơm nếp hay rơm tẻ, rơm nếp cây dài, thơm sẽ được bán giá cao hơn rơm tẻ”.

Vì những khó khăn trên, nhiều đại điền trước khi quyết định mua máy cuốn rơm cũng e dè, nghe ngóng.

“Vùng ĐBSCL, bà con cuộn rơm từ lâu, đi trước ngoài Bắc cả chục năm. Hiện tại, bà con canh tác cánh đồng mẫu lớn đang ứng dụng máy băm rơm rạ, máy dập rơm để vùi trực tiếp xuống dưới chân ruộng, từ đó cải tạo sức khỏe đất trồng. Tôi cho rằng đấy sẽ là một xu hướng mà các đại điền tới đây sẽ ứng dụng” - anh Đặng Ngọc Tân cho biết.

Với diện tích canh tác nông nghiệp quy mô lớn, mỗi năm các đại điền quê lúa phát sinh ra hàng triệu tấn rơm rạ. Việc thu gom, xử lý những phụ phẩm này liên quan trực tiếp và góp phần loại bỏ một nguyên nhân chính trong việc tác động tiêu cực tới chất lượng không khí nếu như chúng bị đốt bỏ một cách tự phát như thời gian qua.