Việt Nam chuẩn bị cho giai đoạn sau đàm phán thỏa thuận nhựa INC-5.2

Hội thảo do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc (UNDP) Việt Nam thông qua Chương trình Đối tác Hành động Quốc gia về Nhựa (NPAP) Việt Nam tổ chức nhằm chia sẻ kết quả vòng đàm phán 5.2 của Ủy ban đàm phán Liên chính phủ (INC-5.2) tại Geneva (Thụy Sĩ) hồi tháng 8 vừa qua.

Trong khuôn khổ hội thảo, các đại biểu cùng thảo luận về các góc nhìn đa chiều, hỗ trợ Việt Nam xác định các ưu tiên chiến lược sau INC-5.2 và chuẩn bị sẵn sàng khi phiên đàm phán nối lại trong tương lai.

Kết quả INC-5.2 và quan điểm của Việt Nam

Đại diện đoàn đám phán Việt Nam tại INC-5.2, bà Vũ Thùy Dung, chuyên viên Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ NN-MT) đã trình bày tiến trình và kết quả đàm phán INC-5.2

Cụ thể, phiên đàm phán INC-5.2 có sự tham gia của 183 quốc gia, với hơn 70 Bộ trưởng và Thứ trưởng tham dự, cùng hơn 400 tổ chức quốc tế trong vai trò quan sát viên. Con số này cho thấy sự quan tâm, cũng như mức độ nghiêm túc của thế giới đối với thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa.

Tài liệu đàm phán là văn bản do Chủ tịch INC công bố vào ngày 1/12/2024, sau khi phiên đàm phán INC-5.1 kết thúc tại Busan (Hàn Quốc).

Dù vậy, sau 2 tuần làm việc, INC-5.2 đã khép lại khi các bên tham gia còn nhiều bất đồng. Trong đó, 4 vấn đề trọng tâm còn tồn tại giữa các bên bao gồm: Phạm vi văn kiện, nghĩa là thỏa thuận có nên bao trùm toàn bộ vòng đời của nhựa hay không; Sản xuất bền vững, bao gồm mục tiêu giới hạn sản xuất/tiêu thụ nhựa; Cơ chế ra quyết định (cơ chế đồng thuận hay bỏ phiếu) và Cơ chế tài chính.

Cụ thể, Liên minh châu Âu (EU) và nhóm các quốc gia tham vọng cao kỳ vọng thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đưa ra các mục tiêu tham vọng về giới hạn sản xuất/ tiêu thụ nhựa.  Trong khi Trung Quốc, Ấn Độ, các quốc gia dầu mỏ muốn nhấn mạnh nguyên tắc chung, bảo vệ ngành dầu khí và phản đối việc giới hạn sản xuất nhựa. 

Ngoài ra, một số quốc gia khác như Brazil, Argentina ủng hộ thiết lập cơ chế tài chính nhưng yêu cầu linh hoạt trong nghĩa vụ. Các nước châu Phi kêu gọi hỗ trợ công nghệ và tài chính trong quá trình thực thi thỏa thuận…

Về phía Việt Nam, tại INC-5.2, đoàn đàm phán Việt Nam đã đưa ra các quan điểm như sau: Đầu tiên là hợp tác công bằng, trong đó thỏa thuận nhựa toàn cầu cần tôn trọng sự khác biệt về trình độ phát triển giữa các quốc gia thay vì áp dụng một mô hình đồng nhất với toàn bộ các nước.

Thứ hai, Việt Nam ủng hộ thiết lập trách nhiệm chung nhưng cần linh hoạt với các nước có trình độ phát triển khác nhau. Quan điểm này được nhiều quốc gia đang phát triển ủng hộ.

Thứ ba, thỏa thuận nhựa cần đưa ra cơ chế tài chính minh bạch, đủ mạnh và dễ tiếp cận để hỗ trợ chuyển đổi ngành nhựa ở các nước đang phát triển, qua đó hỗ trợ thực thi thỏa thuận hiệu quả, toàn diện.

Thứ tư, Việt Nam ủng hộ thỏa thuận có tính ràng buộc về nghĩa vụ nhưng vẫn cần đảm bảo linh hoạt, công bằng do có sự chênh lệch về trình độ giữa các quốc gia.

“INC-5.2 vẫn còn những chia rẽ sâu sắc, do đó tiến trình đàm phán sẽ còn kéo dài. Việt Nam cùng các quốc gia khác cần tiếp tục chuẩn bị thêm trong thời gian tới trước khi vòng đàm phán tiếp theo được ấn định”, bà Vũ Thùy Dung chia sẻ.

Định hướng sau đàm phán

Theo ông Vũ Thái Trường, Trợ lý Đại diện thường trú, Trưởng ban Biến đổi Khí hậu, Môi trường và Năng lượng UNDP Việt Nam, khi thế giới tiếp tục tìm kiếm cơ hội cho thỏa thuận nhựa toàn cầu, Việt Nam không đứng ngoài cuộc. Thông qua Chương trình Đối tác Hành động Quốc gia về Nhựa (NPAP), Việt Nam đang thể hiện vai trò tiên phong trong giảm ô nhiễm nhựa và thúc đẩy chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn.

Để chuẩn bị cho giai đoạn sau đàm phán INC-5.2, đại diện UNDP Việt Nam chia sẻ 3 thông điệp chiến lược đối với Việt Nam.

Đầu tiên, Việt Nam cần tăng cường điều phối quốc gia và chuyển cam kết thành hành động. Trong đó, vai trò chủ trì và điều phối của Bộ NN-MT đã tạo ra sự cởi mở, minh bạch và tính thực chất trong quá trình tham vấn của Việt Nam. Khi thỏa thuận nhựa toàn cầu được thông qua, một Kế hoạch thực hiện quốc gia  với mục tiêu rõ ràng, cùng hệ thống đo lường - báo cáo - kiểm chứng (MRV) minh bạch sẽ là chìa khóa để huy động nguồn lực quốc tế và đảm bảo tính trách nhiệm.

“Sự điều phối liên ngành và sự tham gia tích cực của doanh nghiệp, tổ chức xã hội và địa phương sẽ giúp Việt Nam chuyển từ cam kết quốc tế sang hành động thực chất trong nước, khẳng định vai trò dẫn dắt khu vực trong chuyển đổi kinh tế tuần hoàn nhựa”, ông Vũ Thái Trường nhấn mạnh.

Thứ hai, cần có chính sách và chuyển đổi doanh nghiệp. Trong đó, thỏa thuận nhựa toàn cầu vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội cho doanh nghiệp nhựa Việt Nam. Những quy định về giảm nhựa nguyên sinh, tăng tái chế và minh bạch chuỗi giá trị sẽ thúc đẩy đổi mới công nghệ, thiết kế bao bì tuần hoàn và cải thiện quản trị môi trường.

Đại diện UNDP khuyến khích doanh nghiệp chủ động hành động sớm, nắm bắt cơ hội tiếp cận tài chính xanh, tín chỉ nhựa, và tham gia hợp tác công - tư để nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, những doanh nghiệp tiên phong trong chuyển đổi xanh không chỉ thích ứng tốt hơn với quy định mới, mà còn dẫn đầu thị trường trong tương lai.

Thứ ba, đảm bảo tài chính bền vững - động lực của chuyển đổi. Thỏa thuận nhựa toàn cầu hướng tới một cơ chế tài chính ổn định, minh bạch và công bằng, dựa trên nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”. Cơ chế này sẽ huy động đóng góp từ doanh nghiệp, quốc gia phát triển và các quỹ quốc tế để hỗ trợ hoạt động giảm nhựa nguyên sinh, thu hồi - tái chế và xử lý nhựa tồn lưu.

"Không có nguồn lực, mọi cam kết sẽ chỉ dừng lại trên giấy. Do đó, đây là cơ hội để Việt Nam phát triển hệ sinh thái tài chính xanh cho kinh tế tuần hoàn nhựa, tạo việc làm xanh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo đảm quá trình chuyển đổi công bằng, không để ai bị bỏ lại phía sau”, ông khẳng định.

Tại phiên họp INC-5.2, diễn ra từ ngày 5-15/8/2025 tại Geneva (Thụy Sỹ), các quốc gia vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về nhiều vấn đề quan trọng như phạm vi điều chỉnh đối với sản phẩm nhựa, cơ chế hỗ trợ và mức độ ràng buộc pháp lý. Dù chưa đạt được thỏa thuận cuối cùng, các bên đều thể hiện cam kết tiếp tục đối thoại nhằm hướng tới một Thỏa thuận toàn cầu đủ mạnh để chấm dứt ô nhiễm nhựa, bảo vệ hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng. Kết quả này càng củng cố quyết tâm của Việt Nam trong việc hành động song song với tiến trình quốc tế - hoàn thiện cơ chế chính sách quản lý nhựa, thúc đẩy tái sử dụng, giảm phát thải và chuyển đổi sang mô hình sản xuất - tiêu dùng tuần hoàn.