EVFTA mở đường cho xuất khẩu
Sau 5 năm thực thi, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) đã chứng minh vai trò trong giữ vững đà xuất khẩu. Từ 17,9 tỷ USD năm 2020, kim ngạch xuất sang EU đã tăng gần 3 lần, đạt 51,7 tỷ USD vào 2024.
Trong đó, nhóm hàng nông, thủy sản, dệt may và da giày là những lĩnh vực tận dụng tốt nhất ưu đãi thuế quan nhờ quy tắc xuất xứ rõ ràng và khả năng đáp ứng tiêu chuẩn thị trường cao.
Bà Trịnh Thị Thu Hiền chia sẻ tại Tọa đàm 'Tận dụng quy tắc xuất xứ trong EVFTA và ý nghĩa đối với doanh nghiệp trong bối cảnh chính sách thuế đối ứng' do Tạp chí Công Thương tổ chức. Ảnh: VITR.
Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), việc sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) trong khuôn khổ EVFTA đã tăng mạnh, từ 14,8% năm 2020 lên hơn 35% vào năm 2024. Riêng mặt hàng thủy sản, tỷ lệ cấp C/O đạt hơn 84% tổng kim ngạch xuất khẩu, cho thấy sự chủ động và thích ứng nhanh của doanh nghiệp.
Đối với các ngành hàng truyền thống như giày dép và thủy sản, quy tắc xuất xứ của hiệp định giúp doanh nghiệp Việt hưởng thuế suất 0% ngay khi xuất sang EU, tạo sức cạnh tranh đáng kể so với các đối thủ.
Bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam nhận định, EVFTA là lợi thế lớn, bởi quy tắc xuất xứ với mặt hàng giày dép chỉ yêu cầu khoảng 40% giá trị gia tăng tại Việt Nam. Nhờ vậy, dù thương mại toàn cầu biến động, xuất khẩu của ngành sang EU vẫn tăng khoảng 14%/năm.
Cùng với da giày, thủy sản cũng chứng kiến bước tiến mạnh mẽ. Ông Ngô Minh Phương - Giám đốc Công ty TNHH Việt Trường - cho biết, sau khi EVFTA có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của doanh nghiệp sang EU tăng gấp đôi, có năm gấp 3. Lợi thế thuế quan giúp mặt hàng này cạnh tranh sòng phẳng với sản phẩm từ Ấn Độ, Indonesia hay Trung Quốc.
Các chuyên gia đồng thuận, với đặc điểm nông sản, thủy sản Việt Nam đang được định vị tốt tại EU, tận dụng triệt để quy tắc xuất xứ EVFTA không chỉ mang lại ưu đãi thuế quan, mà còn giúp doanh nghiệp củng cố niềm tin từ đối tác thông qua tính minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc - yếu tố đang được EU siết chặt trong các chuỗi cung ứng xanh.
Thủy sản là mặt hàng chủ lực xuất khẩu sang EU. Ảnh: Hoàng Anh.
Ứng phó thuế đối ứng: chuyển trục, không chuyển hướng
Bối cảnh quốc tế từ đầu 2025 tạo ra thách thức lớn, nhất là khi Hoa Kỳ bắt đầu áp thuế đối ứng 10-50% lên hơn 180 đối tác thương mại, trong đó có Việt Nam. Riêng với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, mức thuế trung bình lên tới 20%. Theo ông Đỗ Ngọc Hưng - Tham tán Thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ, đây là chính sách có tính dài hạn và tác động trực tiếp đến dòng chảy xuất nhập khẩu toàn cầu.
Tác động này đặc biệt rõ ở các nhóm hàng chủ lực như thủy sản, gỗ và da giày, những mặt hàng vốn có tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Tuy nhiên, ông Hưng cho rằng, thay vì thu hẹp quy mô, doanh nghiệp Việt Nam đang nỗ lực đa dạng hóa thị trường và tận dụng tối đa các FTA hiện có, trong đó EVFTA là trụ cột chiến lược.
Việc mở rộng sang EU được xem là một bước chuyển trục hợp lý. Thị trường EU có dung lượng lớn, thuế suất ưu đãi sâu, đặc biệt với những sản phẩm Việt Nam có lợi thế như nông, thủy sản, dệt may, da giày.
9 tháng đầu 2025, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt hơn 41,7 tỷ USD, tăng 9,3% so với cùng kỳ 2024. Đó là con số phản ánh khả năng thích ứng nhanh của doanh nghiệp khi biết tận dụng “kênh an toàn” EVFTA để bù đắp phần giảm từ Hoa Kỳ.
Dù vậy, để tận dụng hiệu quả hiệp định này, doanh nghiệp Việt vẫn cần sự hỗ trợ chính sách và thông tin từ các cơ quan quản lý. Phó Cục trưởng Trịnh Thị Thu Hiền thông tin, Cục Xuất nhập khẩu đang đẩy mạnh đào tạo theo hướng “cầm tay chỉ việc”, giúp doanh nghiệp hiểu và áp dụng đúng quy tắc xuất xứ. Đồng thời, phối hợp hải quan các nước nhập khẩu để bảo đảm hàng hóa đủ điều kiện được hưởng ưu đãi thuế quan.
“Các doanh nghiệp cần chủ động hơn trong việc lưu trữ hồ sơ, truy xuất nguồn gốc và cập nhật quy định chính thống, vì chỉ một sai sót nhỏ có thể khiến cả lô hàng mất ưu đãi,” bà Hiền nói.
Chung quan điểm, Giám đốc Ngô Minh Phương nhìn nhận, vấn đề không bó gọn ở giấy tờ. Theo ông, muốn tận dụng thị trường EU, doanh nghiệp cần tuân thủ quy hoạch vùng nuôi, vùng nguyên liệu rõ ràng và chung tay với các chính sách từ Nhà nước. Ngành nông, thủy sản là lĩnh vực bền vững, nên cần tầm nhìn dài hạn, không thể ứng phó ngắn hạn theo đơn hàng.
Phó Chủ tịch Phan Thị Thanh Xuân lưu ý, những FTA mới như Indonesia - EU có thể tạo thêm đối thủ cạnh tranh cho Việt Nam. Do đó, nếu không tận dụng nhanh EVFTA, lợi thế cho doanh nghiệp sẽ mất. "Làm chủ quy tắc xuất xứ chính là chìa khóa giữ vị thế của hàng Việt tại châu Âu”, bà nhấn mạnh.
Trong làn sóng thuế đối ứng đang bao phủ thương mại toàn cầu, EVFTA nổi lên như một phao cân bằng giúp hàng hóa Việt tránh cú sốc thị trường và giữ ổn định tăng trưởng xuất khẩu. Nhưng cơ hội này chỉ thực sự trở thành lợi thế khi doanh nghiệp hiểu rõ luật chơi, chủ động nội địa hóa nguồn nguyên liệu và được hưởng chính sách hỗ trợ kịp thời, nhất quán.
