Dự thảo nghị định về điều kiện tài sản bảo đảm khi xử lý nợ xấu, đang được Ngân hàng Nhà nước lấy ý kiến, bổ sung "vùng an toàn" cho người đi vay.
Theo quy định hiện hành, ngân hàng có quyền thu giữ tài sản thế chấp khi khoản vay trở thành nợ xấu và bên vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ. Nhưng với dự thảo mới, tổ chức tín dụng chỉ được thu giữ tài sản nếu khoản bảo đảm không phải mái ấm duy nhất của gia đình hoặc không phải công cụ mưu sinh chính mà người vay đang sử dụng để tạo thu nhập.
Người vay phải minh bạch ngay từ khi ký hợp đồng để được đảm bảo quyền lợi. Ảnh minh họa.
Điểm thay đổi này đặc biệt đáng chú ý bởi lần đầu tiên pháp luật định nghĩa rõ ràng khái niệm “nhà ở duy nhất”. Theo dự thảo, đó là công trình xây dựng duy nhất thuộc quyền sở hữu của người đi vay, nơi họ và gia đình đang sinh sống ổn định, lâu dài hoặc thường xuyên.
Cách giải thích này giúp phân biệt giữa trường hợp một hộ gia đình chỉ có duy nhất một nơi ở với những trường hợp người vay sở hữu nhiều bất động sản, trong đó có căn hộ hoặc nhà để đầu tư. Điều đó có nghĩa, một gia đình nghèo vay vốn thế chấp căn nhà duy nhất sẽ không bị đẩy vào cảnh trắng tay khi chẳng may lâm vào nợ xấu.
Song song với việc bảo vệ chỗ ở, dự thảo cũng bổ sung quy định về “công cụ lao động chủ yếu hoặc duy nhất”. Đây được hiểu là phương tiện lao động mang lại nguồn thu nhập chính hoặc duy nhất cho người vay.
Mức “chủ yếu” được xác định dựa trên mức lương tối thiểu vùng, tức là nếu chiếc xe, máy cày, hay bộ thiết bị sản xuất là thứ bảo đảm giúp gia đình có được mức thu nhập bằng hoặc cao hơn chuẩn lương tối thiểu, thì nó sẽ được coi là công cụ mưu sinh chính và không thể bị ngân hàng thu giữ.
Với cách diễn giải này, người nông dân sẽ không lo mất máy cày duy nhất, tài xế sẽ không mất phương tiện chở khách, còn thợ cơ khí sẽ không bị lấy đi chiếc máy làm ăn vốn là kế sinh nhai.
Tuy nhiên, để được hưởng sự bảo vệ đó, người vay phải minh bạch ngay từ khi ký hợp đồng. Dự thảo đặt trách nhiệm lên vai bên vay, yêu cầu họ phải xác nhận và cam kết tài sản thế chấp có thuộc diện “nhà ở duy nhất” hoặc “công cụ lao động chủ yếu” hay không, đồng thời cung cấp đầy đủ giấy tờ chứng minh.
Nếu không xuất trình được hồ sơ hợp lệ, tài sản sẽ mặc định không nằm trong nhóm được bảo vệ. Điều này buộc người vay phải chuẩn bị cẩn trọng từ đầu, tránh tình trạng đến khi phát sinh nợ xấu mới tranh cãi về quyền lợi.
Quy định cũng nêu rõ, trách nhiệm về tính chính xác và hợp pháp của giấy tờ chứng minh hoàn toàn thuộc về người vay. Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài hoặc công ty mua bán nợ có thể dựa vào cam kết và hồ sơ đó để thu giữ hoặc không thu giữ tài sản.
Nếu người vay kê khai sai hoặc không đủ căn cứ chứng minh, quyền bảo vệ sẽ không còn hiệu lực và tài sản sẽ bị xử lý như các tài sản thế chấp thông thường.
Dự thảo dự kiến có hiệu lực từ ngày 15/10. Tinh thần chung là hướng đến một cách xử lý nợ xấu chặt chẽ nhưng nhân văn. Người dân vừa có trách nhiệm cung cấp thông tin chính xác, vừa có thêm cơ hội giữ lại những tài sản thiết yếu gắn với sinh kế và chỗ ở.
