Công trình thủy lợi TP.HCM trước áp lực thiên tai

Đến hẹn lại lên, tuyến bờ bao ven sông Sài Gòn (từ rạch Tra đến sông Vàm Thuật) lại chật vật chống chọi với sóng nước dâng cao mỗi đợt triều cường. Người dân sống hai bên bờ cho biết, chỉ cần bờ bao yếu đi một chút là nước lập tức tràn vào, cuốn theo rác, gây ngập úng.

Ông Trần Văn Hoàng, người dân xã Đông Thạnh nhớ lại: “Có bữa nước dâng gần cả mét, ruộng rau vườn cây bị ngập trắng. Nếu bờ bao xuống cấp thì nông dân coi như mất trắng”.

Chuyên gia thủy lợi Phan Khánh nhận định: Nhiều công trình thủy lợi của TP.HCM vốn được xây dựng từ hàng chục năm trước, thiết kế chủ yếu phục vụ nông nghiệp. Thế nhưng, đô thị hóa lan rộng khiến chức năng của chúng thay đổi. Ngoài tưới tiêu, công trình còn phải tiêu thoát nước cho khu dân cư, khu công nghiệp, đồng thời góp phần cải thiện môi trường.

“Thêm vào đó, việc gánh thêm nhiều nhiệm vụ khiến các công trình ngày càng quá tải. Không gian trữ nước tự nhiên bị thu hẹp bởi các khu đô thị mới, nhiều tuyến kênh rạch bị lấn chiếm, bồi lắng, làm giảm khả năng điều tiết. Trong khi đó, không ít hệ thống chưa được nâng cấp đồng bộ, thiếu duy tu bảo trì, dẫn đến hư hỏng, xuống cấp”, ông Phan Khánh phân tích.

Biến đổi khí hậu khiến những áp lực này thêm trầm trọng. Lượng mưa ngày càng gia tăng, có năm vượt trung bình hơn 12%, thậm chí có những trận mưa kỷ lục lên tới 300 - 400 mm chỉ trong một ngày, gây ngập sâu diện rộng. Đỉnh triều trên sông Sài Gòn cũng tăng dần, trong khi nhiệt độ cao và mưa thất thường dẫn đến tình trạng hạn hán, thiếu nước ngọt.

TP.HCM lại nằm ở hạ lưu sông Sài Gòn - Đồng Nai, địa hình thấp trũng, vừa chịu tác động của thủy triều biển Đông, vừa phụ thuộc điều tiết từ các hồ chứa thượng nguồn, nên nguy cơ tổ hợp: mưa lớn, triều cường và xả lũ hoàn toàn có thể xảy ra, gây ngập sâu trên diện rộng.

TP.HCM đã triển khai nhiều dự án trọng điểm như nâng cấp hệ thống thủy lợi kênh Đông Củ Chi, Hóc Môn - Bắc Bình Chánh, dự án giải quyết ngập do triều có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu, hay kế hoạch xây dựng hàng loạt cống kiểm soát triều.

Tuy nhiên, nhiều công trình vẫn chậm tiến độ, chưa khép kín, nên hiệu quả phòng chống thiên tai còn hạn chế. Một số ý tưởng như dự án đê biển Vũng Tàu - Gò Công vẫn mới dừng ở bước nghiên cứu, trong khi nhu cầu thực tế ngày một cấp bách.

Theo Thạc sĩ Nguyễn Đức Vũ, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi TP.HCM, khó khăn lớn nhất của ngành hiện nay không chỉ ở chỗ thiếu vốn đầu tư mà còn ở việc một công trình thủy lợi phải gánh cùng lúc nhiều nhiệm vụ: tưới tiêu, cấp nước, chống ngập, bảo vệ môi trường. “Nếu không được đầu tư đồng bộ và duy tu thường xuyên, công trình thủy lợi sẽ khó lòng hoàn thành vai trò lá chắn cho thành phố trong bối cảnh biến đổi khí hậu”, ông Vũ nhấn mạnh.

Các chuyên gia thủy lợi cũng cảnh báo, nếu không có sự phối hợp liên vùng, nhất là giữa TP.HCM với các tỉnh thượng nguồn, những nỗ lực cục bộ sẽ khó mang lại hiệu quả. Một công trình ở hạ lưu chỉ phát huy tác dụng khi có sự kiểm soát hợp lý từ hồ Dầu Tiếng, hồ Trị An và toàn hệ thống sông Đồng Nai - Sài Gòn. Đó là lý do vì sao thành phố cần một chiến lược tổng thể, trong đó thủy lợi không chỉ là chuyện của riêng đô thị này, mà là bài toán chung của cả vùng Đông Nam bộ.