Cống âu Rạch Mọp vận hành ra sao để ‘giữ chân’ nguồn nước ngọt?

Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng thủy lợi 10 (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã phê duyệt quy trình vận hành tạm thời công trình cống âu Rạch Mọp thuộc Dự án Công trình kiểm soát nguồn nước bờ Nam sông Hậu (tỉnh Sóc Trăng), phục vụ sản xuất, dân sinh của người dân vùng dự án.

Hiện Chi cục Thủy lợi tỉnh Sóc Trăng (thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường Sóc Trăng) đã tiếp nhận quản lý và vận hành tạm thời công trình.

Cống âu Rạch Mọp gồm 2 khoang cửa bằng thép, vận hành theo phương thức chủ động đóng mở cửa bằng xi lanh thủy lực. Âu thuyền được xây dựng với quy mô tuyến đường thủy nội địa quốc gia cấp IV, được vận hành vào các thời điểm đóng cống để kiểm soát mặn hoặc ngập.

Theo quy trình vận hành tạm thời đã được phê duyệt, cửa van cống và van âu thuyền của cống âu Rạch Mọp chỉ được vận hành trong trường hợp mực nước luôn cân bằng giữa phía nội đồng và phía sông Hậu hoặc trong phạm vi độ chênh mực nước cho phép và được quy định trong hệ thống điều khiển giám sát (SCADA).

Bên cạnh đó, không có vật cản ảnh hưởng đến quá trình vận hành trước và sau cửa van; chốt giữ cửa van ở trạng thái mở hết. Công tác chuẩn bị trước khi vận hành cống âu Rạch Mọp như: kiểm tra thiết bị, hệ thống đủ điều kiện vận hành theo chỉ dẫn nhà cung cấp… đã hoàn tất. Khi đảm bảo đồng thời các điều kiện này, cống âu Rạch Mọp mới được phép vận hành.

Trong mùa khô (từ tháng 12 năm trước đến tháng 4 năm sau), đơn vị quản lý, vận hành sẽ theo dõi, quan trắc nguồn nước phía ngoài sông Hậu. Khi độ mặn tăng đến ngưỡng 0,5g/l, cống sẽ được đóng để ngăn mặn và chỉ mở lại khi độ mặn giảm dưới mức quy định. Trong thời gian cống đóng, đơn vị quản lý sẽ tận dụng thời điểm triều xuống để mở cửa tiêu nước môi trường.

Khi cống không vận hành, các phương tiện tàu thuyền có thể lưu thông qua lại tại hai khoang cống theo chiều được phép đi, có kích thước thông thuyền của mỗi khoang B=35m, độ sâu chạy tàu từ 4,7m trở lên, tĩnh không thông thuyền là 5m.

Trường hợp khi cống đóng để kiểm soát mặn, giữ ngọt, đơn vị quản lý sẽ báo hiệu cho phương tiện giao thông thủy lưu thông qua âu thuyền.

Hiện nay đang bước vào mùa mưa, quy trình vận hành cống âu Rạch Mọp cũng được chuyển hướng linh hoạt, ưu tiên tiêu thoát nước, giảm úng ngập trong đồng ruộng. Cống sẽ mở một chiều khi nước trong đồng cao và đóng lại khi nước xuống thấp, giúp duy trì môi trường ngọt ổn định phục vụ sản xuất nông nghiệp.

Khi chênh lệch mực nước trong - ngoài cửa cống từ 0,3m trở lên, đơn vị vận hành sẽ cho phương tiện giao thông thủy đi qua âu thuyền, không lưu thông trực tiếp qua khoang cống, đảm bảo an toàn tuyệt đối.

Ngoài ra, theo Ban Quản lý Đầu tư và Xây dựng thủy lợi 10, để bảo vệ, đảm bảo an toàn công trình trong mùa mưa, trước đó đơn vị quản lý, vận hành đã dự kiến khả năng bị ảnh hưởng để bổ sung, điều chỉnh phương án bảo vệ phù hợp. Đồng thời, phân công cho tổ chức, cá nhân chịu trách nhiệm từng công việc; kiểm tra, đôn đốc công tác chuẩn bị tại công trình, thông báo kế hoạch với địa phương để phối hợp thực hiện.

Khi mùa mưa đến, đơn vị quản lý, vận hành sẽ thường xuyên cập nhật thông tin, bố trí nhân lực, thường trực công tác phòng chống thiên tai, tổ chức tuần tra, canh gác tại các vị trí xung yếu khi xảy ra mưa lũ lớn. Sau mưa lũ phải thực hiện vệ sinh toàn bộ rác, bùn cát lắng đọng tại các cửa van.

Riêng với Hệ thống SCADA sẽ tiến hành đo đạc, quan trắc mực nước, môi trường theo các chỉ số đi kèm tại vị trí trước sau công trình hoặc tại các trạm đo được chỉ định trong hệ thống. Dữ liệu đo được sẽ truyền về trạm điều khiển trung tâm đặt tại nhà quản lý cống.

Dựa vào những dữ liệu thu thập được, một chương trình máy tính sẽ được thiết lập để đưa ra các cảnh báo, các lệnh vận hành nhằm kiểm soát môi trường nước trong vùng dự án. Camera quan sát trước và sau cống trước khi mở cống, cảnh báo trên toàn cống khi đóng mở cửa cống.

Cống âu Rạch Mọp cùng với các cống của dự án trong giai đoạn 1 và hệ thống hạ tầng thủy lợi hiện có đảm bảo nhiệm vụ kiểm soát mặn, giữ ngọt, tạo điều kiện sản xuất ổn định, bền vững trực tiếp cho 19.220 ha đất tự nhiên trên địa bàn huyện Kế Sách, Châu Thành, Long Phú, TP Sóc Trăng.

Bên cạnh đó, cống âu Rạch Mọp cũng góp phần giảm thiểu ảnh hưởng do hạn mặn gây ra và tạo nguồn hỗ trợ cấp nước ngọt, ứng phó trong các đợt mặn lên cao trên sông Hậu cho diện tích tự nhiên 36.710 ha địa bàn tỉnh Sóc Trăng và Hậu Giang. Tăng khả năng luân chuyển dòng chảy, nâng cao hiệu quả thau chua, rửa phèn và tiêu thoát nước môi trường trong vùng dự án.