Chuỗi cung ứng gỗ hợp pháp: [Bài 1] ‘Tấm hộ chiếu’ đưa gỗ Việt vươn xa

Thống kê của Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cả nước hiện có 15,85 triệu ha đất lâm nghiệp, gồm 15,5% rừng đặc dụng, 33% rừng phòng hộ và 51,5% rừng sản xuất. Đây không chỉ là “lá phổi xanh” bảo tồn đa dạng sinh học mà còn là nền tảng quan trọng giúp cải thiện sinh kế cho hàng triệu hộ nông dân và cộng đồng nông thôn.

680.000 ha rừng được cấp chứng chỉ

Theo ông Vũ Thành Nam, Trưởng phòng Sử dụng rừng và Thương mại lâm sản, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, giai đoạn 2021-2024, ngành lâm nghiệp đạt nhiều kết quả nổi bật. Trong đó, diện tích rừng tự nhiên duy trì ở mức 10,13 triệu ha (68,2%), rừng trồng đạt 4,73 triệu ha; khoanh nuôi, xúc tiến tái sinh hơn 537.000 ha; diện tích rừng trồng tập trung hơn 1 triệu ha, trong đó gần 445.000 ha rừng gỗ lớn. Mỗi năm cả nước trồng thêm khoảng 117 triệu cây phân tán, phủ xanh đất trống, đồi trọc.

Công tác bảo tồn cũng được chú trọng với 167 khu rừng đặc dụng diện tích hơn 2,3 triệu ha và 5,5 triệu ha rừng phòng hộ do các ban quản lý, hộ gia đình và cộng đồng chăm sóc. Đặc biệt, đến tháng 8/2025 đã có 680.000 ha rừng được cấp chứng chỉ VFCS/PEFC và FSC, tạo nền tảng cho ngành gỗ đáp ứng yêu cầu khắt khe từ thị trường toàn cầu.

Cả nước hiện có 6.200 doanh nghiệp chế biến gỗ, khoảng 300 làng nghề và 16.000 hộ gia đình tham gia sản xuất. Nhờ đó, kim ngạch xuất khẩu lâm sản năm 2024 đạt 17,35 tỷ USD, nhập khẩu 2,75 tỷ USD, xuất siêu 14,6 tỷ USD. Sản phẩm gỗ Việt đã có mặt tại 150 quốc gia và vùng lãnh thổ, khẳng định vị thế Việt Nam là một trong những trung tâm chế biến, xuất khẩu gỗ lớn của thế giới.

Bên cạnh đó, dịch vụ môi trường rừng đóng góp nguồn thu đáng kể. Giai đoạn 2021-2024, tổng thu đạt gần 14.700 tỷ đồng, riêng chi trả dịch vụ môi trường rừng là trên 13.400 tỷ đồng. Hiện có 7,45 triệu ha rừng được chi trả dịch vụ, góp phần cải thiện thu nhập, khuyến khích cộng đồng địa phương tham gia bảo vệ rừng.

Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm Nguyễn Hữu Thiện thẳng thắn nhìn nhận, ngành gỗ Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức như: công tác quản lý còn phụ thuộc nhiều vào cách làm thủ công, thiếu các công cụ chuyển đổi số mạnh mẽ; nguồn gỗ nhập khẩu luôn tiềm ẩn rủi ro, dù đã có các bộ lọc theo quốc gia, vùng địa lý, nhưng vẫn khó kiểm soát hoàn toàn hồ sơ từ phía nước xuất khẩu.

Trong khi đó, các nước nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ chính của Việt Nam đã đưa ra nhiều văn bản pháp luật, các chính sách để đảm bảo việc xác minh nguồn gốc gỗ hợp pháp.

Bên cạnh những thách thức cũng mở ra nhiều cơ hội. Việt Nam đang kiên trì mục tiêu 43% độ che phủ rừng và nâng cao chất lượng rừng, đồng thời thực hiện tốt quản lý rừng bền vững. Đây là cơ sở thuận lợi để ngành gỗ đáp ứng các quy định mới của châu Âu (EUDR) cũng như nhiều thị trường khác.

VPA/FLEGT - chìa khóa mở cánh cửa xuất khẩu bền vững

Sau 6 năm đàm phán, tháng 10/2018, Việt Nam và EU ký Hiệp định VPA/FLEGT và có hiệu lực từ 6/2019. Qua đó, nhằm đảm bảo toàn bộ gỗ, sản phẩm gỗ xuất khẩu sang EU đều hợp pháp, có nguồn gốc rõ ràng. Hiệp định đồng thời góp phần chống khai thác gỗ bất hợp pháp, thúc đẩy quản lý rừng bền vững. 

Để thực thi, Việt Nam đã thiết lập Hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp (VNTLAS), áp dụng cho cả nhập khẩu, xuất khẩu và tiêu thụ nội địa. VNTLAS được xây dựng trên nền tảng pháp lý hiện có, bổ sung nhiều lĩnh vực quản lý mới trong quá trình đàm phán với EU. Năm 2024, Việt Nam đã ban hành Nghị định 120 nhằm hoàn thiện hơn nữa các yếu tố cốt lõi của TLAS. Song song đó, các hoạt động nâng cao năng lực và phối hợp giữa các bên liên quan được triển khai.

Qua nhiều năm triển khai Hiệp định VPA/FLEGT, hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp VNTLAS ngày càng tiệm cận với chuẩn mực quốc tế. Điều này không chỉ khẳng định uy tín của ngành gỗ trong mắt EU mà còn tạo niềm tin với các đối tác toàn cầu rằng gỗ Việt Nam minh bạch, hợp pháp và sạch.

Theo ông Nguyễn Hữu Thiện, dù xuất khẩu gỗ Việt Nam sang EU chưa chiếm tỷ trọng lớn, nhưng việc nghiêm túc thực thi VPA/FLEGT là “tấm hộ chiếu” chứng minh năng lực và khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc đảm bảo và xác minh tính hợp pháp ở tất cả các giai đoạn của chuỗi giá trị gỗ, đáp ứng được yêu cầu của các bên nhập khẩu.

"Khi gỗ Việt Nam được công nhận tại EU - một trong những thị trường khó tính bậc nhất thì chắc chắn sẽ được nhiều quốc gia khác tin tưởng, tạo lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường quốc tế. Giúp ngành gỗ Việt Nam tới đây có thể trở thành điểm sáng, sân chơi rộng mở hơn.

Việt Nam sẵn sàng tham gia vào quá trình này và mong sự hỗ trợ từ nguồn tài chính, kinh nghiệm của các tổ chức quốc tế để thực hiện tốt hơn", Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm Nguyễn Hữu Thiện nói. 

Bà Anja Barth, Cố vấn trưởng Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) Việt Nam cho rằng, xây dựng hệ thống truy xuất gỗ ban đầu tốn kém, nhưng khi vận hành sẽ giúp doanh nghiệp cùng lúc đáp ứng nhiều thị trường như EU hay Mỹ. Điều cốt lõi là hệ thống phải số hóa, minh bạch, đủ mạnh để giải trình nguồn gốc và cần sự chung tay lâu dài của Chính phủ, doanh nghiệp, xã hội và đối tác quốc tế.

Dự án “Hỗ trợ thực hiện Hiệp định Đối tác Tự nguyện VPA FLEGT tại Việt Nam” do Chính phủ Đức tài trợ không hoàn lại với tổng kinh phí lên đến 4,3 triệu EUR (tương đương 129 tỷ đồng). Dự án được thực hiện bởi Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) và Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, triển khai từ tháng 10/2021 đến tháng 9/2025, nhằm hỗ trợ các bên liên quan triển khai các hành động như: hoàn thiện khung pháp lý, thể chế và vận hành để đồng bộ Hệ thống Bảo đảm gỗ hợp pháp (VNTLAS)... từ đó, hiện thực hóa mục tiêu của VPA/FLEGT. 

Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm Trần Quang Bảo cho biết, hiện Cục đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ dựa trên 3 trụ cột: kinh tế - xã hội - môi trường. Trọng tâm là hoàn thiện thể chế, chính sách, đặc biệt sau quá trình sắp xếp đơn vị hành chính, thực hiện chính quyền 2 cấp.

Các văn bản pháp luật mới được ban hành bao trùm toàn chuỗi: bảo vệ, phát triển rừng, khai thác gỗ, xây dựng hệ thống gỗ hợp pháp, chế biến và xuất khẩu, nhằm đáp ứng cam kết quốc tế và khẳng định trách nhiệm của Việt Nam trong phát triển bền vững.