Cà Mau phát triển thủy lợi ứng phó biến đổi khí hậu

Là tỉnh nằm ở cực Nam của Tổ quốc, Cà Mau không chỉ nổi bật bởi hệ sinh thái rừng ngập mặn đặc trưng mà còn là địa phương thường xuyên chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu (BĐKH).

Trong nhiều năm qua, tỉnh liên tục đối mặt với tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn và khan hiếm nước ngọt trong mùa khô, gây nhiều khó khăn cho sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và sinh hoạt của người dân. 

Tập trung đầu tư các công trình thủy lợi quy mô lớn

Trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững giai đoạn 2021-2025, tỉnh Cà Mau ưu tiên các công trình thủy lợi trọng điểm tại những khu vực chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi xâm nhập mặn, thiếu nước ngọt. Tiêu biểu là công trình hồ chứa nước ngọt tại xã Khánh An, huyện U Minh - nơi nhiều năm khan hiếm nước trong mùa khô, gây ảnh hưởng nặng nề đến đời sống người dân và rừng tràm U Minh Hạ.

Công trình hồ chứa nước ngọt có diện tích 102 ha, dung tích gần 3,85 triệu m3 nước, được khởi công năm 2022 với tổng mức đầu tư trên 240 tỷ đồng, đến đầu năm 2025 đã hoàn thành và đưa vào sử dụng.

Với năng lực cấp nước 120.000m3/ngày, không chỉ cấp nước sinh hoạt cho hơn 120.000 hộ dân, hồ còn phục vụ sản xuất nông nghiệp, phòng cháy chữa cháy rừng và dự kiến cấp nước cho Khu công nghiệp Khánh An trong tương lai gần.

Ông Ngô Thanh Phong, Chủ tịch UBND xã Khánh An, đánh giá: “Hồ nước ngọt hoàn thành là bước ngoặt lớn với địa phương. Giờ đây, không chỉ người dân có nước dùng ổn định mà rừng tràm cũng được bảo vệ tốt hơn trong mùa khô. Sắp tới, khi có thêm nhà máy xử lý nước sạch, chúng tôi sẽ bảo đảm cung cấp nước sinh hoạt ổn định cho toàn xã và khu vực lân cận”.

Các huyện Trần Văn Thời, Thới Bình, U Minh cũng được ưu tiên đầu tư hệ thống thủy lợi đồng bộ nhằm kiểm soát mặn, giữ ngọt, phục vụ sản xuất. Đến nay, toàn tỉnh Cà Mau có 214 cống thủy lợi, 17 trạm bơm điện, một hồ chứa lớn cùng hàng trăm km kênh mương nội đồng, tạo nên mạng lưới điều tiết nước khép kín, phù hợp với từng tiểu vùng sinh thái.

Tại huyện Trần Văn Thời, vựa lúa trọng điểm của tỉnh, người dân đã có thể yên tâm canh tác nhờ hệ thống cống, đập điều tiết nước hiệu quả, hạn chế xâm nhập mặn vào ruộng lúa.

Ông Sử Văn Bé, một nông dân ở xã Khánh Bình, chia sẻ: “Mấy năm nay, nhờ hệ thống cống hoạt động ổn định, nước mặn không còn vào ruộng như trước. Gia đình tôi đã làm được hai vụ lúa mỗi năm, năng suất mỗi vụ đều cao hơn. Cuộc sống ổn định hơn trước rất nhiều”.

Ông Trần Quốc Nam, Giám đốc Trung tâm Quản lý, khai thác công trình thủy lợi tỉnh Cà Mau cho biết: “Hệ thống thủy lợi Cà Mau những năm qua khi được đầu tư đã mang lại hiệu quả rất tích cực. Đặc biệt trong tiểu vùng chúng ta tiến hành xây dựng các ô thủy lợi đã phát huy rất hiệu quả. Nhờ hệ thống thủy lợi được đầu tư đồng bộ, hơn 50.000 ha đất sản xuất tại các huyện trọng điểm được đảm bảo nguồn nước ổn định. Nhiều hộ dân từng bỏ đất canh tác, nay đã quay lại sản xuất. Mô hình tôm - lúa cũng cho sản lượng đạt được hiệu quả".

Năm 2024, tỉnh đã bố trí hơn 1.200 tỷ đồng cho các công trình thủy lợi. Trong năm 2025, dự kiến sẽ đầu tư thêm khoảng 1.000 tỷ đồng để nâng cấp, mở rộng các công trình hiện hữu, đồng thời xây dựng mới một số công trình tại các vùng sản xuất quan trọng ở huyện Năm Căn, Đầm Dơi và Phú Tân...

Thay đổi tư duy sản xuất nhờ chủ động nguồn nước

Hệ thống thủy lợi đồng bộ không chỉ bảo đảm nguồn nước mà còn góp phần thay đổi tư duy sản xuất của người dân. Trước đây, người dân thường chỉ làm một vụ lúa trong mùa mưa, phụ thuộc hoàn toàn vào nước trời, thì nay, nhờ chủ động nguồn nước, nhiều hộ đã chuyển sang mô hình sản xuất kết hợp, nâng cao giá trị trên cùng diện tích.

Chị Trần Thị Kiều, hộ dân tại xã Khánh Thuận (huyện U Minh) cho biết: “Gia đình tôi có gần 2 ha đất, trước kia chỉ làm được một vụ lúa vì mùa khô bị mặn bao vây. Từ khi có đê bao khép kín và cống ngăn mặn, tôi chuyển sang mô hình tôm - lúa. Hai vụ liên tiếp, thu nhập tăng gấp đôi, năm ngoái đạt hơn 180 triệu đồng”.

Tại nhiều nơi, các vùng đất từng bị bỏ hoang vì xâm nhập mặn hoặc thiếu nước nay đã được khôi phục, đưa vào sản xuất. Nhiều hộ dân cũng mạnh dạn trồng thêm cây ăn trái, rau màu xen canh, góp phần đa dạng sinh kế và tăng thu nhập cho người dân vùng sâu, vùng xa.

Không chỉ mang lại hiệu quả sản xuất, hệ thống thủy lợi tại Cà Mau còn góp phần quan trọng vào công tác bảo vệ môi trường. Nguồn nước ngọt được giữ lại trong kênh mương và hồ chứa đã giúp phục hồi diện tích rừng tràm, rừng ngập mặn và bảo tồn đa dạng sinh học. Đây là tiền đề quan trọng để tỉnh phát triển các mô hình nông nghiệp sinh thái, thân thiện với môi trường.

Cùng với đó, tỉnh cũng chú trọng công tác quản lý và vận hành hệ thống công trình thủy lợi. Các tổ hợp tác thủy lợi tại cơ sở được thành lập, người dân được tập huấn vận hành cống, chia nước hợp lý, bảo vệ công trình như tài sản chung của cộng đồng.

Ông Châu Công Bằng, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Cà Mau, xác định: Hệ thống thủy lợi là nền tảng cho phát triển nông nghiệp thích ứng BĐKH. Do đó, tất cả quy hoạch, đầu tư đều phải sát thực tiễn, gắn với điều kiện tự nhiên từng vùng. Cà Mau cũng đang đề xuất Trung ương hỗ trợ thêm các công trình trọng điểm như hồ trữ nước, trạm bơm điện và cống ngăn mặn mới”.

Thủy lợi thông minh, chủ động thích ứng

Trong thời gian tới, tỉnh Cà Mau đặt mục tiêu hiện đại hóa hệ thống thủy lợi bằng cách áp dụng công nghệ số trong giám sát mực nước, độ mặn và vận hành công trình theo thời gian thực. Mô hình "cống thông minh” đang được thí điểm tại một số địa phương, giúp giảm chi phí nhân công, điều tiết linh hoạt và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nước.

Tỉnh Cà Mau cũng đẩy mạnh liên kết vùng trong công tác quản lý và khai thác tài nguyên nước, nhất là khu vực tiếp giáp Bạc Liêu và Kiên Giang, nhằm phát huy hiệu quả đầu tư, bảo đảm sử dụng nước bền vững, giảm thiểu rủi ro thiên tai trên toàn vùng bán đảo Cà Mau.

Nhìn từ thực tiễn địa phương, có thể thấy, việc phát triển thủy lợi tại Cà Mau không chỉ là giải pháp trước mắt để ứng phó với hạn - mặn mà còn là bước đi chiến lược trong chuyển đổi mô hình phát triển nông nghiệp thích ứng BĐKH. Khi người dân được bảo đảm nguồn nước, sản xuất ổn định, môi trường được bảo vệ, thì hiệu quả đầu tư không chỉ thể hiện bằng con số mà còn bằng sự thay đổi tích cực trong đời sống cộng đồng.