Xây dựng chương trình hành động và chính sách cụ thể hơn cho ngành dừa

12h15

Xây dựng chương trình hành động và chính sách cụ thể hơn cho ngành dừa

Kết luận diễn đàn, ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, sau hơn bốn giờ làm việc, diễn đàn đã nhận được 6 báo cáo tham luận cùng nhiều ý kiến sâu sắc từ các nhà khoa học, doanh nghiệp, hiệp hội, hợp tác xã và người trồng dừa.

Đặc biệt, sự kiện cũng chứng kiến 5 lễ ký kết hợp tác giữa Trường Đại học Trà Vinh với các hiệp hội, doanh nghiệp và tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực phát triển cây dừa. Ông Dương đánh giá, đây là một diễn đàn có ý nghĩa đặc biệt, bởi ngành dừa hiện đã trở thành một ngành hàng tỷ đô la, đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu nông nghiệp và xuất khẩu của Việt Nam.

“Những tham luận hôm nay cho thấy ngành dừa của chúng ta vẫn còn rất nhiều dư địa để phát triển, đặc biệt là trong việc nâng cao giá trị gia tăng, đa dạng hóa sản phẩm và ứng dụng khoa học - công nghệ vào sản xuất”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, các ý kiến tập trung nhiều vào hai lĩnh vực then chốt. Thứ nhất là phát triển giống dừa chất lượng cao, phù hợp cho cả tiêu dùng tươi và chế biến, có năng suất tốt, khả năng thích nghi với biến đổi khí hậu, phục vụ định hướng mở rộng vùng nguyên liệu. Thứ hai là đổi mới công nghệ chế biến, bảo quản và sau thu hoạch, nhằm gia tăng giá trị sâu cho sản phẩm dừa, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.

Ông Dương khẳng định, những chia sẻ và kiến nghị tại diễn đàn đã cung cấp nhiều thông tin quan trọng cho cơ quan quản lý, cơ sở nghiên cứu và truyền thông. Thay mặt ba đơn vị đồng chủ trì, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Trường Đại học Trà Vinh và Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông ghi nhận toàn bộ ý kiến đóng góp của các hiệp hội, doanh nghiệp và địa phương, xem đây là cơ sở để xây dựng chương trình hành động và chính sách cụ thể hơn cho ngành dừa trong thời gian tới.

“Chúng tôi sẽ tiếp thu và đưa các nội dung được thảo luận hôm nay vào kế hoạch làm việc, kể cả những chương trình chuyên sâu hơn, nhằm thúc đẩy phát triển cây dừa Việt Nam nói chung, đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Cửu Long, nơi hiện chiếm tới 65% diện tích dừa cả nước, trong đó tỉnh Vĩnh Long là địa phương có vai trò hạt nhân”, ông Nguyễn Quý Dương nhấn mạnh.

12h08

Ký kết hợp tác nghiên cứu, chuyển giao khoa học kỹ thuật và truyền thông ngành dừa

Để ghi nhận tinh thần hợp tác, kết nối giữa các cơ quan, doanh nghiệp và nhà khoa học trong phát triển ngành hàng dừa, tại Diễn đàn, nhiều đơn vị đã tiến hành ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác, hướng tới mục tiêu chung là thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành dừa Việt Nam.

Đây được xem là bước khởi đầu quan trọng trong việc tăng cường phối hợp giữa các bên trong công tác truyền thông, nghiên cứu khoa học, đào tạo nguồn nhân lực và chuyển giao tri thức, góp phần phát triển bền vững ngành dừa nói riêng và lĩnh vực nông nghiệp môi trường nói chung.

Cụ thể, Báo Nông nghiệp và Môi trường đã ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác với Trường Đại học Trà Vinh. Cùng với đó, Trường Đại học Trà Vinh cũng ký kết hợp tác với Hiệp hội Dừa Việt Nam, Hiệp hội Dừa Bến Tre và Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex).

Các thỏa thuận này mở ra cơ hội gắn kết giữa nghiên cứu, sản xuất và truyền thông, góp phần hình thành hệ sinh thái hợp tác toàn diện vì tương lai bền vững của cây dừa Việt Nam.

12h55

Tạo giá trị gia tăng gấp ba lần nhờ đa dạng sản phẩm và hàm lượng chế biến cao.

Ông Huỳnh Khắc Nhu, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Trà Bắc (Trabaco), cho biết Vĩnh Long hiện là địa phương thu hút đầu tư nhiều nhất của các doanh nghiệp trong nước và FDI trong lĩnh vực chế biến sản phẩm từ dừa.

Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu trong nước chưa đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất, khi Việt Nam chỉ chiếm khoảng 2% diện tích dừa toàn cầu, nhưng lại tạo ra giá trị gia tăng gấp ba lần nhờ đa dạng sản phẩm và hàm lượng chế biến cao.

Ông Nhu cũng cho biết, các thành viên trong Cộng đồng Dừa châu Á - Thái Bình Dương đều đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về đồng nhất giống và độ tuổi cây trồng để đảm bảo chất lượng nguyên liệu xuất khẩu. Trong khi đó, tại Việt Nam, phần lớn dừa vẫn trồng theo quy mô hộ gia đình nhỏ lẻ, chỉ 2% số hộ có quy mô từ 5 ha trở lên, dẫn đến kỹ thuật thu hoạch và bảo quản sau thu hoạch còn chênh lệch.

Thực tế, năng suất dừa Việt Nam còn thấp so với các quốc gia trong khu vực. Trung bình, một hecta dừa ở Việt Nam có khoảng 150 cây, đa phần là dừa tạp, chỉ đạt 90 trái mỗi cây. Trong khi đó, Malaysia đang hướng tới năng suất 150 trái mỗi cây và mật độ trồng 200 - 250 cây/ha, nhờ áp dụng giống cao sản và kỹ thuật canh tác tiên tiến. “Đây là xu hướng mà Việt Nam cần nhanh chóng thích ứng nếu muốn đưa ngành dừa đạt hiệu quả kinh tế cao”, ông Nhu nhấn mạnh.

11h50

Nghiên cứu, phát triển các giống dừa chịu hạn, chịu mặn

PGS.TS. Nguyễn Phương Thảo, đại diện Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh), cho rằng việc cây dừa cho năng suất thấp vào mùa nắng là điều dễ hiểu, bởi dừa là loài cây ưa nước, thích hợp sinh trưởng ở những vùng có nguồn nước dồi dào.

Khi thời tiết khô hạn kéo dài, thiếu nước tưới, khả năng ra hoa và đậu trái của dừa sẽ giảm, dẫn đến năng suất thấp hơn so với các vụ khác trong năm. Theo bà Thảo, để khắc phục tình trạng này, người dân có thể tập trung cải thiện kỹ thuật canh tác, đặc biệt là hệ thống tưới tiêu nhằm bảo đảm độ ẩm cho cây trong mùa khô.

Bên cạnh đó, việc nghiên cứu và phát triển các giống dừa có khả năng chịu hạn, chịu mặn tốt cũng là hướng đi cần thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt.

Liên quan đến vấn đề giảm sử dụng phân bón vô cơ, bà Thảo cho rằng điều này sẽ không ảnh hưởng nhiều đến năng suất của cây dừa, song có thể làm tăng giá thành sản xuất do chi phí cho các loại phân bón hữu cơ và chế phẩm sinh học thường cao hơn. Tuy nhiên, về lâu dài, hướng đi này giúp đảm bảo chất lượng nông sản, an toàn sinh thái và tính bền vững cho ngành dừa Việt Nam.

11h45

Hợp tác xã thiếu nguồn lực do doanh nghiệp thu mua chậm thanh toán

Ông Nguyễn Hoàng Kiệt, Giám đốc HTX Dừa Tiền Giang, cho biết, hiện nay đơn vị đang gặp nhiều khó khăn trong việc thu gom dừa do giá cả bấp bênh, thường xuyên biến động theo thị trường. Các nhà máy chế biến dừa cũng rơi vào tình trạng “ngâm vốn”, chậm thanh toán, khiến hợp tác xã thiếu nguồn lực duy trì hoạt động và mở rộng sản xuất.

"Mặc dù đã nhiều lần kiến nghị, song việc tiếp cận vốn tín dụng ưu đãi cho nông dân và hợp tác xã vẫn chưa có giải pháp cụ thể từ phía ngân hàng. Bên cạnh đó, bà con trồng dừa mong muốn được hỗ trợ về giống và có loại phân bón chuyên biệt phù hợp với đặc tính sinh trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng trái", ông cho biết.

11h40

Trồng dừa khai thác mật hoa - hướng đi mới

Chia sẻ tại Diễn đàn, bà Lê Thanh Trúc, đại diện HTX Nông nghiệp Bền vững Lạc Địa, cho biết đơn vị đang hướng đến mục tiêu cải tạo và gia tăng giá trị cho những vùng đất bị ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn.

Trên những mảnh đất cằn khô, không còn phù hợp để trồng lúa, người dân có thể chuyển đổi sang trồng dừa, loại cây trồng có khả năng thích ứng cao với điều kiện khắc nghiệt và dễ chăm sóc. Bà Trúc chia sẻ, ngay cả khi cây dừa không cho quả, cây vẫn ra hoa và có thể khai thác mật hoa để chế biến thành các sản phẩm có giá trị kinh tế cao. Đây được xem là hướng đi mới giúp người dân tăng thu nhập bền vững mà vẫn tận dụng được lợi thế của vùng đất khó.

Trong số các sản phẩm từ mật hoa dừa, rượu mật hoa dừa đang nhận được sự quan tâm và đón nhận tích cực từ người tiêu dùng, mở ra tiềm năng phát triển cho mô hình canh tác và chế biến dừa thích ứng với biến đổi khí hậu.

11h30

Tích hợp dữ liệu điện tử và mã truy xuất cho từng trái dừa

Các mô hình trồng dừa ở khu vực miền Đông Nam Bộ và Nam Trung Bộ hiện phát triển theo hướng nông trại quy mô lớn, trung bình khoảng 30 ha, không còn manh mún như trước. Đây được xem là đại diện cho hướng đi mới của ngành dừa Việt Nam, sản xuất tập trung, hiện đại và có tính liên kết cao.

Ông Nguyễn Đa Mốt, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Đất Quảng Star, chia sẻ, doanh nghiệp của ông đang triển khai dự án phát triển vùng dừa tại Quảng Nam và Quảng Ngãi, kết hợp hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số.

Ban đầu, ông phải “mò mẫm” tìm hiểu kỹ thuật, vào tận Bến Tre học hỏi kinh nghiệm, mua giống cây và ký hợp đồng liên kết với các hợp tác xã. Sau ba năm nghiên cứu và đầu tư, công ty đã trồng được 5.000 cây dừa chuẩn bị cho thu hoạch và 5.000 cây trồng mới trong năm 2024.

Tuy nhiên, theo ông, doanh nghiệp vẫn rất bất an về chất lượng giống. “Khi vào Bến Tre làm việc với các hợp tác xã, chúng tôi nhận thấy có sự thiếu đồng nhất - cây đầu dòng một nơi, cây giống một nơi, khiến chất lượng khó kiểm soát,” ông nói.

Từ thực tế đó, công ty cho rằng việc xây dựng đề án phát triển nông thôn miền núi, trong đó có nội dung chuyên canh cây dừa ở khu vực miền Trung, gắn với quy hoạch vùng nguyên liệu rõ ràng là cần thiết. Dù là một doanh nghiệp non trẻ trong ngành dừa, nhưng Đất Quảng Star đang tiên phong ứng dụng chuyển đổi số trong sản xuất: mỗi cây dừa đều có dữ liệu điện tử và mã truy xuất nguồn gốc, hướng tới xây dựng mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu.

Vị lãnh đạo Đất Quảng Star cho rằng, “Bộ quy tắc sức khỏe cây dừa” và phát triển mô hình nuôi cấy mô, chỉnh sửa gen cho cây dừa là thực sự cần thiết để phát triển những giống phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng miền Trung, bao gồm các tiêu chuẩn về dinh dưỡng, khả năng thích nghi của đất và hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc cây dừa.

Theo ông, nếu nguồn giống không ổn định và phát triển không có quy hoạch bền vững, hệ lụy sẽ là sự mai một của cả một ngành hàng tiềm năng. “Cây dừa có thể trở thành cây chủ lực mới của miền Trung, nhưng điều đó chỉ thành hiện thực khi chúng ta đầu tư bài bản, có quy chuẩn kỹ thuật và sự đồng hành của cả hệ thống,” ông Đa Mốt khẳng định.

11h20

Chưa có sản phẩm phân bón chuyên dụng cho cây dừa

Theo ông Trần Tấn Thành, Trưởng vùng ĐBSCL - Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền, đối với cây ăn trái nói chung, Bình Điền đã nghiên cứu và cho ra đời các dòng sản phẩm mới thân thiện với môi trường, có khả năng cải tạo đất và bổ sung vi sinh vật có lợi, giúp tăng sức đề kháng, cải thiện năng suất và chất lượng trái.

“Dừa là loại cây đặc thù, cho trái quanh năm và chịu ảnh hưởng mạnh từ điều kiện đất, nước, nên bà con chủ yếu sử dụng hai công thức phân bón phổ biến là 20-20-25 và 16-16-8. Tuy nhiên, trên thị trường vẫn chưa có sản phẩm phân bón chuyên dụng cho cây dừa.

Bình Điền đang tiếp tục phát triển sản phẩm chuyên biệt, trong đó có dòng nano cho dừa, nhằm giải quyết tình trạng rụng trái non - vấn đề gây thiệt hại lớn cho nông dân”, ông Thành cho biết.

Bổ sung ý kiến, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường Trần Văn Cao cho biết, hiện nay ngành phân bón Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng xanh hóa, từ công nghệ sản xuất đến thực tiễn đồng ruộng.

Nhiều doanh nghiệp phân bón đã đưa vi sinh vật vào phân bón vô cơ hoặc dịch chuyển sang hướng sử dụng kali sunfat, giúp giảm phát thải và bảo vệ môi trường đất. Ông kêu gọi các doanh nghiệp trong lĩnh vực đầu vào từ giống, phân bón đến thuốc bảo vệ thực vật cùng nhau xanh hóa chuỗi giá trị, để cây dừa Việt Nam thực sự “xanh” từ gốc đến ngọn.

11h15

Sâu bệnh phát sinh 1 tháng sẽ làm mất sản lượng 1 năm

Ông Phạm Hồng Dương, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex), cho biết, năm 2025, doanh nghiệp này đã vươn lên vị trí dẫn đầu thế giới trong lĩnh vực xuất khẩu nước dừa đóng hộp.

Việc nghiên cứu, chọn tạo giống dừa chất lượng cao, phù hợp với mục tiêu chế biến sâu là yêu cầu cấp thiết để nâng cao giá trị và vị thế của quả dừa Việt Nam trên thị trường quốc tế. Riêng tại tỉnh Vĩnh Long, thủ phủ dừa của cả nước, diện tích dừa hữu cơ năm 2024 đạt khoảng 32.000 ha, dự kiến đến năm 2025 sẽ vượt 40.000 ha.

Nhu cầu thị trường đối với dừa hữu cơ ngày càng tăng, đòi hỏi địa phương cần có các chương trình đồng bộ nhằm bảo vệ và phát triển vùng nguyên liệu này, từ khâu truy xuất nguồn gốc, chăm sóc cây trồng, phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học đến sử dụng thiên địch thay thế thuốc bảo vệ thực vật hóa học.

“Chỉ cần để sâu bệnh phát sinh trong một tháng thôi, chúng ta có thể mất đi sản lượng của cả một năm sau”, ông Dương cảnh báo, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ cây dừa một cách bền vững, an toàn và chủ động ngay từ gốc rễ.

11h00

Cần hướng tới 'sản phẩm không khói' trong ngành dừa

Ông Châu Hữu Trị, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Vĩnh Long, đánh giá: Từ giá trị kinh tế đến giá trị sinh thái, cây dừa đã được công nhận là cây trồng chủ lực quốc gia, với hơn 183 doanh nghiệp tham gia sâu vào chuỗi giá trị.

Dù vậy, ông Trị cho rằng cần tăng cường hơn nữa liên kết “bốn nhà”: Nhà nước, nhà khoa học, nhà trường và nông dân, bởi chuỗi liên kết hiện nay còn lỏng lẻo. Ông kêu gọi “sự cộng đồng trách nhiệm và chia sẻ rủi ro - thuận lợi giữa các bên”, đồng thời đề nghị xây dựng cơ chế pháp lý rõ ràng để ràng buộc trách nhiệm trong hợp tác.

Nhìn lại 15 năm phát triển ngành dừa ở Bến Tre và Vĩnh Long, ông Trị cho rằng dù đã đạt nhiều kết quả, nhưng vẫn chưa tích hợp được đa giá trị. “Chúng ta vui mừng khi 90% công nghệ chế biến dừa, Việt Nam hoàn toàn có thể tự làm chủ. Điều quan trọng là phải tiếp tục đổi mới công nghệ, tạo ra sự khác biệt và khai thác đa giá trị, nếu không sẽ tự tụt lại phía sau”, ông nhấn mạnh.
Ông Trị đề xuất với Trung ương xây dựng chính sách cụ thể hơn cho ngành dừa, trong đó cần quy hoạch tổng thể, đặc biệt với 24.000 ha dừa hữu cơ, cần được tái chứng nhận trong tương lai, đồng thời đánh giá rõ những khó khăn thực tế trong quá trình triển khai.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Quý Dương cho rằng khâu giống là “dư địa” quan trọng khi ngày càng có nhiều quốc gia đặt hàng giống dừa Việt Nam. Ông đề xuất không chỉ xuất khẩu các sản phẩm hữu hình, mà cần hướng tới “sản phẩm không khói” như du lịch vườn dừa hay “sản phẩm trên trời” như tín chỉ carbon, những giá trị mới từ chính khả năng hấp thu CO₂ vượt trội của cây dừa.

10h20

Hỗ trợ doanh nghiệp lựa chọn công nghệ chế biến dừa

Theo PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch, mỗi năm, cả nước sản xuất hơn 2 triệu tấn dừa, đưa Việt Nam trở thành quốc gia đứng thứ tư khu vực châu Á - Thái Bình Dương và thứ năm thế giới về xuất khẩu dừa. Tuy nhiên, ngành vẫn đối mặt nhiều thách thức.

Về chế biến, chỉ khoảng 30% sản phẩm hiện được chế biến sâu theo chuỗi giá trị. Các sản phẩm chủ yếu gồm nước dừa, sữa dừa, dầu dừa, cơm dừa nạo sấy, kẹo dừa, bánh dừa, than hoạt tính từ gáo dừa, cùng các sản phẩm thủ công mỹ nghệ và vật liệu từ xơ dừa như thảm, nệm, lưới trồng cây.

Một số công nghệ tiên tiến đã được ứng dụng như tiệt trùng UHT cho nước dừa, đóng gói vô trùng và tách chiết dầu tinh khiết bằng công nghệ ly tâm lạnh, song phần lớn thiết bị vẫn phải nhập khẩu”, ông phân tích.

Để nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh của ngành, PGS.TS Phạm Anh Tuấn cho rằng cần xác định rõ đối tượng, sản phẩm chủ lực và quy mô sản xuất phù hợp với từng vùng sinh thái; đánh giá khả năng đầu tư, nguồn nguyên liệu và thị trường tiêu thụ để lựa chọn hướng phát triển bền vững. Đồng thời, tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp lựa chọn công nghệ, thiết bị và thiết kế xây dựng nhà xưởng chế biến đạt chuẩn quốc tế, đáp ứng các yêu cầu khắt khe của các thị trường lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản.

“Tôi đề xuất Nhà nước và các cơ quan chuyên môn tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp trong cải tiến kỹ thuật, tiếp nhận chuyển giao công nghệ quốc tế, và kết nối hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài. Ngoài ra, cần tổng hợp nhu cầu đổi mới công nghệ để đề xuất và triển khai các nhiệm vụ khoa học - công nghệ phù hợp, từ đó kết nối giải quyết các vấn đề từ giống, gen đến thị trường tiêu thụ”, PGS.TS Tuấn cho biết.

9h55

Làn sóng khởi nghiệp từ dừa đang sôi động hơn bao giờ hết

Theo bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam, trong bối cảnh nền nông nghiệp nước ta đang đối mặt với những thách thức lớn từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng, vấn đề an toàn trong canh tác và bảo vệ thực vật trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Việc áp dụng các giải pháp thân thiện với môi trường không chỉ giúp nâng cao năng suất và chất lượng nông sản, mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe con người, cân bằng hệ sinh thái và củng cố vị thế thương hiệu dừa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Bà Thanh cho rằng, xu hướng tiêu dùng hiện đại đang dịch chuyển mạnh mẽ sang ưu tiên các sản phẩm “xanh - sạch - truy xuất được nguồn gốc”.

Dừa là cây công nghiệp lâu năm, có diện tích đứng thứ tư ở Việt Nam sau cao su, cà phê và điều, với hơn 200.000 ha canh tác. Mười năm trước, cây dừa hầu như chưa có chỗ đứng trên bản đồ xuất khẩu, ít được quan tâm đầu tư. Nhưng nhờ sự nỗ lực của người trồng và doanh nghiệp, ngành dừa đã vươn mình mạnh mẽ.

Đến năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm dừa và chế biến từ dừa đã tiến sát mốc 1 tỷ USD. Tháng 1/2024, cây dừa chính thức được Bộ NN-PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đưa vào Đề án Phát triển cây công nghiệp chủ lực quốc gia - một bước ngoặt quan trọng khẳng định vị thế của cây trồng này trong nền kinh tế nông nghiệp.

Làn sóng khởi nghiệp từ dừa đang sôi động hơn bao giờ hết, với những sản phẩm độc đáo như mật hoa dừa hay dừa sáp, một loại dừa hiếm có trên thế giới, góp phần làm phong phú thêm danh mục sản phẩm “Made in Vietnam”.

Việc xây dựng một hệ sinh thái nông nghiệp dừa an toàn cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa bốn chủ thể chính. Nhà nước đóng vai trò hoạch định chính sách, ban hành tiêu chuẩn, hỗ trợ tín dụng xanh và kiểm soát chất lượng nông sản.

Các nhà khoa học đảm nhiệm nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, phát triển giống dừa kháng bệnh và mô hình canh tác thích ứng sinh thái.

Hiệp hội Dừa Việt Nam là cầu nối chiến lược, phản biện chính sách, thúc đẩy thương hiệu quốc gia, còn doanh nghiệp và hợp tác xã trực tiếp tổ chức vùng nguyên liệu, áp dụng công nghệ sinh học, truy xuất nguồn gốc, chế biến sâu và tạo việc làm bền vững cho người dân.

Về lâu dài, hướng đi này sẽ góp phần hình thành thương hiệu “Dừa Việt Nam xanh và an toàn”, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

9h40

Ứng dụng công nghệ sinh học để phát triển các tính vượt trội của cây dừa

PGS.TS Nguyễn Phương Thảo, Đại học Quốc tế (ĐH Quốc gia TP.HCM) cho rằng, cây dừa từ lâu đã được xem là cây trồng trọng yếu của Việt Nam, nhưng việc tăng diện tích, nâng năng suất và tạo giống mới cho cây dừa vẫn là một thách thức lớn.

Trong suốt 10 năm qua, ngành dừa chưa tạo ra được giống dừa nào có tính vượt trội thực sự, trong khi nhu cầu về giống chất lượng cao ngày càng cấp thiết để đáp ứng yêu cầu sản xuất và xuất khẩu.

Theo bà Thảo, câu chuyện phát triển cây dừa hiện nay bắt buộc phải gắn với công nghệ sinh học, đặc biệt là trong nhân giống và chọn tạo giống mới.

Bà lưu ý, sau 50-70 năm sinh trưởng, năng suất và khả năng hấp thụ CO₂ của dừa bắt đầu suy giảm, thậm chí cây trên 60 năm tuổi có thể chuyển sang phát thải. Do đó, nhiệm vụ quan trọng hiện nay là thay thế những cây dừa già bằng các giống dừa mới có năng suất, chất lượng cao hơn.

Việt Nam hiện sở hữu nhiều giống dừa đặc trưng như dừa sáp, dừa ta xanh, ta đỏ, Xiêm xanh, Xiêm đỏ, song chất lượng giống chưa đồng nhất. Phần lớn nông dân vẫn trồng dừa từ trái, khiến nguồn giống không rõ kiểu gen, khó xác định chính xác đặc tính sinh học.

Trong khi đó, nông nghiệp hiện đại đòi hỏi sự đồng nhất và tính chính xác cao, điều mà chỉ kỹ thuật nuôi cấy mô mới có thể đảm bảo. Điểm đáng chú ý là cây dừa có thể nhân giống từ nhiều bộ phận khác nhau của cây, mở ra cơ hội ứng dụng rộng rãi các công nghệ tiên tiến.

Nhóm nghiên cứu của bà Thảo đang phát triển công nghệ nhân giống từ hai vật liệu khác nhau - trái dừa và các bộ phận khác của cây, đặc biệt tập trung vào công nghệ Multipuno để nhân giống dừa sáp với tỷ lệ thành công vượt trội. Bên cạnh đó, nhóm còn thử nghiệm công nghệ chỉnh sửa gen trong chọn tạo giống, nhằm rút ngắn thời gian lai tạo và phát triển các đặc tính vượt trội như hình dáng trái, độ ngọt và hàm lượng dầu dừa.

PGS.TS Nguyễn Phương Thảo bày tỏ mong muốn đồng hành cùng các địa phương vùng ĐBSCL trong phát triển ngành dừa bền vững, góp phần đưa khoa học công nghệ trở thành nền tảng cho chuỗi giá trị dừa Việt Nam trong giai đoạn mới.

9h30

Vĩnh Long xây dựng vùng chuyên canh dừa hữu cơ đạt chuẩn quốc tế

Theo ông Văn Hữu Huệ, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long, ngành dừa của tỉnh hiện có gần 120.000 ha với khoảng 22 triệu cây, chiếm hơn 50% diện tích dừa cả nước và mang lại thu nhập ổn định cho khoảng 270.000 hộ dân.

Vĩnh Long đang đẩy mạnh xây dựng chuỗi giá trị dừa thông qua chuyển giao kỹ thuật, cải tạo vườn kém hiệu quả, phát triển mô hình xen canh, chế biến và tiêu thụ sản phẩm theo hướng hữu cơ, cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu.

Tuy nhiên, sản xuất tại tỉnh vẫn manh mún, mỗi hộ chỉ canh tác trung bình 0,3-0,4 ha, trong đó chỉ khoảng 30% diện tích có liên kết sản xuất. Dù cây dừa vốn thích ứng tốt với điều kiện khắc nghiệt, song tình trạng hạn hán, ngập úng, triều cường và xâm nhập mặn đã khiến năng suất và chất lượng dừa giảm rõ rệt.

“Ngành dừa vẫn yếu ở khâu chế biến sâu, công nghệ bảo quản còn lạc hậu; giá dừa nguyên liệu biến động mạnh khiến doanh nghiệp dễ thua lỗ. Các thị trường xuất khẩu lớn như Mỹ, EU, Trung Quốc ngày càng áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt, đòi hỏi ngành dừa phải đổi mới mạnh mẽ hơn để thích ứng và phát triển bền vững”, ông phân tích.

Thời gian tới, ngành dừa Vĩnh Long sẽ tập trung vào 3 "trụ cột" chính: phát triển vùng nguyên liệu bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH), đẩy mạnh chế biến sâu và tăng cường quản lý, liên kết chuỗi giá trị.

Về vùng nguyên liệu, tỉnh hướng tới xây dựng các vùng chuyên canh dừa hữu cơ đạt chuẩn quốc tế, đồng thời, tăng cường nghiên cứu, nhân rộng các giống dừa chịu mặn, khô hạn tốt. Bên cạnh quy trình canh tác hữu cơ, tiết kiệm nước và giảm phát thải, tỉnh cũng chú trọng quản lý sâu bệnh theo hướng sinh học, phát triển du lịch sinh thái, làng nghề và sản phẩm OCOP gắn với cây dừa, đặc biệt là các sản phẩm từ dừa sáp.

“Chúng tôi đặt mục tiêu thu hút doanh nghiệp đầu tư công nghệ hiện đại, phát triển sản phẩm giá trị cao và tận dụng tối đa các bộ phận của cây dừa, hướng tới nền sản xuất không chất thải. Công nghệ 4.0 sẽ được ứng dụng trong quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc và xúc tiến thương mại. Bên cạnh đó, tỉnh khuyến khích phát triển hợp tác xã kiểu mới, gắn kết chặt với doanh nghiệp, đồng thời tăng cường xúc tiến thương mại, bảo hộ thương hiệu Dừa Vĩnh Long và mở rộng hợp tác quốc tế”, ông cho biết.

Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long kiến nghị Bộ cùng UBND tỉnh thực hiện đề án xây dựng bản đồ thổ nhưỡng và cơ sở dữ liệu vùng dừa, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh, hướng tới phát triển bền vững, thích ứng với BĐKH.

9h15

Ứng dụng công nghệ sinh học cho ‘cây của sự sống’

Tại Diễn đàn, ông Nguyễn Ngọc Trai, đại diện Viện Dừa ĐBSCL, cho biết, hiện nay cây dừa đã được trồng tại 93 quốc gia trên thế giới và trở thành một trong những loài cây mang lại giá trị kinh tế, văn hóa đặc biệt cho các cộng đồng dân cư vùng ven biển và khu vực nhiệt đới.

Cây dừa có khả năng sinh trưởng trong điều kiện nước và dinh dưỡng hạn chế, đồng thời hấp thụ trung bình khoảng 24,1 tấn CO₂ mỗi hecta mỗi năm, góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

Theo ông Trai, dừa là cây trồng đòi hỏi đất có hàm lượng chất hữu cơ cao để đảm bảo nguồn dinh dưỡng ổn định. Đất cần tơi xốp, giàu nguyên tố khoáng, có khả năng thoát nước tốt để tránh ngập úng nhưng vẫn giữ được độ ẩm cần thiết cho cây phát triển. Đây là điều kiện sinh thái đặc trưng giúp dừa sinh trưởng bền vững, năng suất ổn định và ít chịu ảnh hưởng trước những thay đổi khắc nghiệt của môi trường.

Tại Việt Nam, cây dừa từ lâu đã được mệnh danh là “Cây của sự sống”. Hiện nay, hai phương pháp nhân giống dừa sáp phổ biến nhất là ươm từ quả không sáp theo cách truyền thống và nuôi cấy phôi hữu tính từ quả dừa sáp.

Về định hướng nghiên cứu và phát triển trong thời gian tới, ông Nguyễn Ngọc Trai cho rằng cần ưu tiên đẩy mạnh ứng dụng công nghệ sinh học, đặc biệt là công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật và sinh học phân tử trong chọn tạo giống dừa chất lượng cao, thích ứng với biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn.

Cùng với đó là tăng cường nguồn lực cho các nghiên cứu về phòng trừ dịch bệnh theo hướng an toàn sinh học, chế biến sâu sau thu hoạch nhằm khai thác các hoạt chất sinh học quý từ dừa và dừa sáp, góp phần nâng cao giá trị và tính bền vững của chuỗi sản xuất.

Bên cạnh công tác nghiên cứu, cần hỗ trợ doanh nghiệp thương mại hóa sản phẩm chế biến từ dừa, phát triển mô hình nông nghiệp tuần hoàn bằng cách tận dụng phụ phẩm từ chế biến dừa để sản xuất phân bón hữu cơ cho vườn dừa canh tác theo hướng hữu cơ.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong canh tác, phát hiện sâu bệnh, dự báo môi trường cũng được xem là hướng đi mới giúp ngành dừa Việt Nam phát triển hiện đại, bền vững và hiệu quả hơn trong tương lai.

8h45

5 nhóm giải pháp để nâng cao năng suất cây dừa

Theo bà Huỳnh Thị Ngọc Diễm, Phó Giám đốc Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Nam, Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng trồng dừa lớn nhất cả nước. Trong thời gian gần đây, nhiều địa phương đã chuyển giao và đưa vào sản xuất các giống mới như dừa Xiêm xanh bầu, dừa Mã Lai, dừa dứa, đồng thời nghiên cứu phát triển giống chịu mặn, năng suất cao và nhân giống bằng công nghệ cấy mô, cấy phôi để bảo tồn nguồn gen quý như dừa sáp.

Tuy nhiên, bà Diễm cho biết, chất lượng vùng nguyên liệu dừa còn chưa đồng đều, kỹ thuật trồng và chăm sóc chưa được áp dụng thống nhất, hệ thống tưới tiêu còn lạc hậu. Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và sự xuất hiện của nhiều loại sâu bệnh nguy hiểm như bọ cánh cứng, sâu đầu đen, đuông dừa đang đe dọa năng suất và chất lượng trái. Chi phí phòng trừ sâu bệnh tăng cao, trong khi nhiều hộ nông dân vẫn thiếu liên kết và chưa được tập huấn kỹ thuật hiện đại.

Để nâng cao chất lượng vùng nguyên liệu, bà Diễm đề xuất 5 nhóm giải pháp trọng tâm. Thứ nhất là ứng dụng công nghệ mới như tưới nhỏ giọt, cảm biến độ ẩm, tưới tự động và phát triển giống dừa năng suất cao, kháng bệnh tốt. Thứ hai, tổ chức đào tạo, tập huấn cho nông dân về kỹ thuật canh tác và quản lý vườn hiệu quả. Thứ ba, tăng cường liên kết sản xuất, xây dựng hợp tác xã, kết nối với doanh nghiệp chế biến để bảo đảm đầu ra. Thứ tư, thúc đẩy canh tác bền vững, ưu tiên sử dụng phân bón hữu cơ, tác nhân sinh học thay thế thuốc hóa học, bảo vệ tài nguyên đất và nước. Cuối cùng là xây dựng thương hiệu và quảng bá sản phẩm dừa ĐBSCL ra thị trường quốc tế.

Bà cũng nhấn mạnh việc triển khai quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM), mô hình kết hợp đồng bộ các biện pháp giống, canh tác, sinh học và hóa học. Trong đó, cần thả thiên địch tự nhiên như ong ký sinh, bọ đuôi kìm, kiến vàng; sử dụng nấm xanh, nấm trắng để kiểm soát sâu hại và hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Việc tuân thủ nguyên tắc “bốn đúng” trong sử dụng thuốc là yêu cầu bắt buộc đối với các vùng dừa xuất khẩu.

Theo bà Diễm, áp dụng IPHM sẽ giúp cây dừa phát triển ổn định, tăng năng suất và chất lượng trái, đồng thời đáp ứng tốt các tiêu chuẩn an toàn, truy xuất nguồn gốc và thị trường xuất khẩu, góp phần xây dựng chuỗi giá trị dừa bền vững cho ĐBSCL.

8h30

Ngành dừa đang phải đối mặt với nhiều thách thức

Phát biểu khai mạc, PGS.TS Nguyễn Minh Hòa, Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh, nhấn mạnh: Diễn đàn “Truyền thông quản lý sức khỏe cây dừa Việt Nam đáp ứng yêu cầu sản xuất gắn với người tiêu dùng” là sự kiện khoa học mang ý nghĩa thiết thực, quy tụ các nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp và nông dân cùng hướng đến mục tiêu phát triển ngành dừa bền vững, gắn với xuất khẩu quốc tế.

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia có diện tích và sản lượng dừa lớn nhất thế giới, trong đó riêng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) chiếm khoảng 80%. Tuy nhiên, ngành dừa đang phải đối mặt với nhiều thách thức như: biến đổi khí hậu, sâu bệnh và các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe. Vì vậy, diễn đàn lần này đóng vai trò cầu nối giữa nhà khoa học và người trồng dừa, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường trong và ngoài nước.

Ông cho biết, Trường Đại học Trà Vinh đang tích cực chung tay thực hiện nhiều dự án chọn tạo giống mới, đẩy mạnh chế biến sâu và xây dựng đề án phát triển vườn dừa đặc trưng của vùng. “Tôi tin rằng diễn đàn sẽ giúp lan tỏa mạnh mẽ thông điệp về quản lý cây dừa hiệu quả, bền vững, nâng cao nhận thức và tinh thần trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo vệ và phát triển vùng nguyên liệu dừa tại địa phương”, PGS.TS Hòa chia sẻ.