Theo TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, ô nhiễm không khí, bụi mịn là vấn đề xuyên biên giới, không giới hạn về không gian, thời gian. Nguồn phát thải từ địa phương này nhưng địa phương khác lại hứng chịu do các vật chất trong không khí luôn dịch chuyển không ngừng.
Chính vì vậy một cơ chế giám sát hoàn chỉnh và những mô hình thí điểm thực hiện nghiêm việc giám sát, truy tìm nguyên nhân , đối tượng làm ô nhiễm KK, xử lý vi phạm là những việc cần làm ngay.
Thời tiết không phải nguyên nhân gây ô nhiễm không khí!
TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam. Ảnh: Vusta.
Khẳng định “thời tiết không phải là nguyên nhân gây ô nhiễm mà là yếu tố khách quan làm tăng hay giảm nồng bộ bụi được phát tán từ các hoạt động của con người”, TS Hoàng Dương Tùng phân tích: “Chúng ta không thể điều khiển được khí hậu, thời tiết, do đó phải tìm nguyên nhân gây ô nhiễm để đưa ra giải pháp xử lý.
Có thể thấy vấn đề phát thải của phương tiện giao thông - một trong những nguyên nhân lớn gây nên ô nhiễm môi trường tại các đô thị. Ngoài các nguyên nhân kể trên cần phải nghiên cứu về vùng môi trường có tác động đến chất lượng không khí Hà Nội.
Ví dụ như hoạt động của các nhà máy công nghiệp, việc đốt rơm rạ ngày mùa sẽ có tác động không nhỏ tới môi trường không khí. Chỉ khi kiểm soát được các nguồn phát thải ảnh hưởng đến chất lượng môi trường thủ đô thì tình trạng ô nhiễm không khí mới dần cải thiện được.
Ông phân tích nghịch lý: ở các địa phương cho đến cấp xã, khi quy mô rác thải sinh hoạt không đủ lớn để xây dựng các nhà máy xử lý rác thải, điện rác…, giải pháp mà họ thường lựa chọn là xây dựng… lò đốt rác, mỗi xã một lò. Vô hình chung, chúng ta khuyến nghị người dân không đốt rơm rạ để hạn chế bụi mịn phát thải vào không khí, lại công khai xây dựng các nguồn xả thải, và xả thải quanh năm. Điều này cần xem xét lại!.
Đánh giá cao việc các cơ quan quản lý ngày càng hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, xử lý ô nhiêm môi trường nói chung, ô nhiễm không khí nói riêng, TS Hoàng Dương Tùng cho biết, cần cụ thể hoá hơn để các văn bản luật đi vào cuộc sống, từ đó làm cơ sở để những người được giao nhiệm vụ được hướng dẫn thực thi.
Người dân đốt rơm rạ thời điểm thu hoạch vụ mùa...
...cùng khí thải các phương tiện giao thông là những nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí. Ảnh: Thái Bình.
Ông khẳng định, cá nhân ông rất kỳ vọng vào việc mới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) đang tiến hành lấy ý kiến người dân đối với lộ trình áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe ô tô, mô tô, xe gắn máy lưu hành tại Việt Nam. Việc này sẽ giúp kiểm soát được nguồn phát thải, kiểm soát các phương tiện không đủ tiêu chuẩn mà vẫn được sử dụng, lưu thông.
“Việc xây dựng lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải là cần thiết nhằm loại bỏ dần các phương tiện không đạt tiêu chuẩn, khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng các phương tiện sạch và thân thiện với môi trường như xe điện hoặc xe sử dụng công nghệ tiên tiến. Đây cũng là bước đi quan trọng trong chiến lược phát triển hệ thống giao thông bền vững, hiện đại và hướng tới xây dựng các đô thị xanh trong tương lai. Trên thế giới nhiều quốc gia đã triển khai.” - ông nhận định.
Xử lý ô nhiễm không khí: cần địa phương, doanh nghiệp tiên phong
Trong các địa phương đang nỗ lực làm trong sạch bầu không khí, Hà Nội là thành phố tiên phong. Từ tháng 9/2021, Hà Nội thực hiện kế hoạch thí điểm kiểm tra khí thải đối với 3.000-5.000 xe máy. Ngoài ra, thành phố khuyến khích người dân nếu thải bỏ xe máy cũ, chuyển đổi sang xe mới sẽ được hỗ trợ tối đa 4 triệu đồng/xe máy. Đây là một trong những địa phương tiên phong, kiên quyết xử lý các vấn đề ô nhiễm không khí, kiểm soát nguồn thải bằng hành động.
Làng nghề tái chế Văn Môn (huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh).
Cháy rừng cũng là nguyên nhân làm gia tăng ô nhiễm không khí. Ảnh: Báo Thái Nguyên.
Tiếp đó, việc lắp đặt thiết bị kiểm định khí thải (thiết bị phân tích khí thải, camera, máy tính...) tại 8 đại lý xe máy của các hãng thuộc Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) trên địa bàn 6 quận gồm: Hoàn Kiếm, Cầu Giấy, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hà Đông, Thanh Xuân để phục vụ cho việc kiểm tra khí thải. Đồng thời, thiết lập 34 điểm thu hồi tại 34 đại lý của VAMM để tiếp nhận và xử lý xe máy thải bỏ từ người dân.
Khi người dân đưa xe đến kiểm tra khí thải sẽ được tặng 1 chai dầu động cơ/xe và hỗ trợ một phần chi phí bảo dưỡng, phụ tùng thay thế có giá trị khoảng 200.000 đồng/xe. Người dân muốn đổi xe mô tô, xe máy mới, dự kiến được hỗ trợ từ 0-4 triệu đồng, tùy theo từng loại xe và từng hãng xe mà người dân muốn mua (dự kiến hỗ trợ 3.860 xe).
Ngoài ra, Hà Nội cũng thí điểm vùng phát thải thấp tại một số quận nội đô, sau khi thành công sẽ nhân rộng sang các quận huyện khác; chuyển đổi sử dụng các phương tiện giao thông công cộng sang xe điện, tàu điện trên cao…
“Những giải pháp này tôi nghĩ cũng là cần kíp, và nó phù hợp với những thành phố đang bị ô nhiễm nặng nhất do áp lực của các phương tiện giao thông. Việc chuyển đổi như vậy ít nhiều cũng sẽ ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân; nhà nước cũng cần có chính sách hỗ trợ người dân sinh sống trong các vùng áp dụng quy chuẩn phát thải thấp này.
Tuy nhiên, những biện pháp đó trước hết áp dụng ở những đô thị có vấn đề ô nhiễm không khí và đã xác định ra nguyên nhân gây ô nhiễm là do các phương tiện giao thông quá tải mang lại. Còn những địa phương khác như vùng núi, trung du, mất độ phương tiện giao thông còn thưa thì chưa cần thiết.
Ô nhiễm một thời trên sông Ngũ Huyện Khê (tỉnh Bắc Ninh) do rác thải của các làng nghề. Ảnh: Thái Bình.
“Làm gì thì cũng cần có lộ trình. Áp dụng kiểm soát phương tiện giao thông nên thực hiện trước ở những địa phương quá tải về phương tiện giao thông. Hiện nay có nhiều điều kiện để thực hiện các biện pháp này: nhận thức của người dân ngày càng cao, có điều kiện kinh tế để thực hiện các giải pháp về phương tiện giao thông xanh, đã có các công ty lớn trong nước sẵn sàng đứng ra đồng hành cùng nhà nước và người dân để hỗ trợ người dân chuyển đổi sang phương tiện sạch.
Ví dụ như, việc xử lý ô nhiễm không khí liên quan đến bếp than tổ ong đã được thực hiện xuyên suốt từ năm 2018, năm 2022 mới chấm dứt được. Chỉ riêng 1 việc tuyên truyền chấm dứt không dùng bếp than tổ ong nữa mà phải mất 5 năm. Nếu không kiên trì tuyên truyền, không có giải pháp, cứ thu của người dân thì cứ thu người ta lại dùng vì có nhu cầu. Do đó cần kiên trì nâng cao nhận thức của người dân, chứ cứ lý thuyết thì rất khó”.
Ông Tùng khẳng định và nhấn mạnh: “Tính tiên phong của một số địa phương để làm mẫu, đi đầu, nhưng cũng cần phải căn cứ vào tình hình thực tế, điều kiện kinh tế của các địa phương. Hiện nay, vùng phát thải thấp Hà Nội đang triển khai làm trước, trong Luật Thủ đô đã quy định; sau đó sẽ mở rộng ra các quận khác. TP.HCM cũng có thể triển khai thực hiện như Hà Nội ở một số vùng; còn lại những nơi khác chúng ta sẽ thực hiện căn cứ theo những mô hình đã triển khai trước đó để có bài học kinh nghiệm.
Vai trò của các doanh nghiệp đồng hành cùng các địa phương như Vingroup, họ có những chính sách để tạo điều kiện cho người dân khi họ chuyển đổi phương tiện chạy xăng sang phương tiện chạy điện. Chính sách ở đây không chỉ là hỗ trợ về kinh tế mà còn là sự đồng bộ hạ tầng, xây dựng các điểm nạp điện, sạc điện; cơ chế bảo hành, bảo trì phương tiện… Nhà nước xây dựng các chính sách để đảm bảo lộ tình chuyển đổi dần dần chứ không thể làm ngay lập tức".
