Nhiều khó khăn trong chuyển đổi
Theo Đề án “Xây dựng Đà Nẵng - thành phố môi trường” giai đoạn 2021 - 2030 và Chương trình Quản lý ô nhiễm công nghiệp đến năm 2030, Đà Nẵng đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ chuyển đổi ít nhất một khu công nghiệp (KCN) sang mô hình khu công nghiệp sinh thái(KCNST) theo tiêu chí quốc gia, và đến năm 2030 sẽ có từ 2 - 3 KCN được công nhận đạt chuẩn KCNST.
Từ năm 2015 đến 2019, KCN Hòa Khánh được lựa chọn là một trong các KCN trên cả nước thí điểm chuyển đổi theo Dự án “Triển khai sáng kiến KCNST hướng tới mô hình khu công nghiệp bền vững tại Việt Nam”. Việc thí điểm được thực hiện theo hướng nâng cao hiệu suất sản xuất, sử dụng hiệu quả tài nguyên, thúc đẩy sản xuất sạch hơn (RECP) và xây dựng các liên kết cộng sinh công nghiệp giữa các doanh nghiệp trong KCN.
KCN Hòa Khánh là một trong các KCN tham gia dự án chuyển đổi sang mô hình KCN sinh thái từ năm 2015. Ảnh: Lan Anh
Qua 4 năm triển khai, Ban Quản lý Khu công nghệ cao và các KCN Đà Nẵng phối hợp với Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam và các chuyên gia dự án đã đánh giá RECP cho 29 doanh nghiệp trong KCN, đồng thời đề xuất 334 giải pháp sản xuất sạch hơn (SXSH). Trong đó, 228 giải pháp đã được thực hiện, mang lại hiệu quả tích cực như tiết kiệm hơn 14 nghìn tỷ đồng/năm, giảm khoảng 50.000 m³ nước thải, 7.000 tấn CO₂ và 2.700 tấn chất thải rắn mỗi năm.
Tiếp nối kết quả này, trong khuôn khổ dự án “Triển khai khu công nghiệp sinh thái Việt Nam theo hướng tiếp cận từ Chương trình KCNST toàn cầu”, Ban Quản lý Khu công nghệ cao và các KCN Đà Nẵng tiếp tục phối hợp với Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam tiến hành nhiều đợt đánh giá tiềm năng xây dựng mạng lưới cộng sinh công nghiệp tại KCN Hòa Khánh.
Qua đó, một số mô hình liên kết được xác định, nổi bật là liên kết giữa Công ty TNHH Nhà máy bia Heineken Việt Nam - Đà Nẵng và Công ty CP Đầu tư sản xuất năng lượng xanh. Theo mô hình này, khí biogas (gồm 20 - 30% khí carbonic, 60 - 70% khí metan và một phần nhỏ các khí nitơ, ôxy, hơi nước...) với nhiệt trị lý thuyết 27,68 MJ/m³ được thu hồi để làm nhiên liệu.
Tuy nhiên, theo đánh giá của UBND thành phố Đà Nẵng về tiến độ thực hiện Đề án “Xây dựng Đà Nẵng - Thành phố môi trường”, mục tiêu có ít nhất 1 KCN đạt chuẩn KCNST theo tiêu chí quốc gia vào năm 2025 là rất khó khả thi. Nguyên nhân chủ yếu do phần lớn các KCN hiện nay đã hoạt động hơn 20 năm, cơ sở hạ tầng đã xuống cấp, nhiều nhà máy, xí nghiệp sử dụng công nghệ lạc hậu, khó đáp ứng được yêu cầu cải tạo, chuyển đổi đồng bộ.
Nhiều doanh nghiệp trong KCN Hòa Khánh đã áp dụng giải pháp sản xuất sạch hơn, tiết kiệm và bảo vệ môi trường. Ảnh: Lan Anh.
Bên cạnh đó, các tiêu chí về KCNST hiện nay được quy định tại Nghị định số 35/2022/NĐ-CP của Chính phủ còn thiếu các hướng dẫn cụ thể trong việc đánh giá mô hình cộng sinh công nghiệp. Việc xác định đơn vị chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin về nguyên liệu đầu vào, phát thải đầu ra, cũng như thời gian đối chiếu số liệu về sản xuất sạch hơn... hiện chưa rõ ràng. Một số tiêu chí được đánh giá là khó khả thi trong điều kiện thực tế hiện nay.
Cần tiếp cận mô hình KCNST từ khi đầu tư
Theo các chuyên gia và nhà khoa học, trước những khó khăn, vướng mắc đang gặp phải, để đạt được mục tiêu đề ra, bên cạnh chuyển đổi KCN Hòa Khánh, thành phố cần tiếp cận mô hình khu công nghiệp sinh thái khi đầu tư các khu, cụm công nghiệp mới.
TS. Đặng Quang Hải, Trung tâm Công nghệ sinh học (Sở Khoa học và Công nghệ Đà Nẵng) đề nghị, các bộ, ngành cần cụ thể hóa khung quốc tế, ban hành khung quốc gia về khu công nghiệp sinh thái để các bên hiểu đúng về các yếu tố cấu thành cũng như các định hướng xây dựng, phát triển và chuyển đổi KCNST.
Thành phố Đà Nẵng cần quy hoạch, thành lập KCNST đón đầu cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được xây dựng và quản lý dựa trên nguyên tắc sinh thái công nghiệp, cộng sinh công nghiệp. Các khu công nghiệp mới cần được xây dựng thành các khu công nghiệp sinh thái ngay từ đầu trên cơ sở lợi thế, điều kiện và khả năng thực hiện.
Tuy nhiên Đà Nẵng rất khó để đạt mục tiêu có 1 KCNST vào năm 2025. Ảnh: Lan Anh.
Ngoài ra cần tập trung xây dựng kế hoạch và thực hiện chuyển đổi nhanh các khu công nghiệp hiện hữu tiệm cận với mô hình KCNST. Trước hết cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu nhằm đánh giá hiện trạng hoạt động của các KCN trên địa bàn thành phố. Dữ liệu này bao gồm thông tin về sử dụng năng lượng, nước, nguyên vật liệu, hóa chất và chất thải – là cơ sở để xác định tiềm năng chuyển đổi theo hướng cộng sinh công nghiệp. Có thể áp dụng bộ chỉ số đánh giá quốc tế do Tổ chức Phát triển Công nghiệp của Liên hợp quốc (UNIDO) khuyến nghị để xác định mức độ sẵn sàng chuyển đổi của từng KCN.
Tiếp theo là xây dựng lộ trình và thí điểm chuyển đổi tại một số KCN phù hợp, dựa trên nguồn lực tài chính, nhân lực và mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp, hạ tầng. Song song đó, cần nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp, tổ chức tài chính và các bên liên quan về lợi ích của KCNST, như tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải và nâng cao hiệu quả sản xuất.
Một yếu tố quan trọng là chuẩn bị nguồn tài chính hỗ trợ chuyển đổi. Bên cạnh ngân sách địa phương, thành phố cần huy động nguồn vốn từ các quỹ trong và ngoài nước, tổ chức tài chính quốc tế, cùng với nguồn lực tư nhân.
Tăng cường nghiên cứu khoa học để đổi mới công nghệ và áp dụng các công nghệ sạch, phát thải ít carbon, phát triển các mô hình cộng sinh công nghiệp tái sử dụng chất thải, chuyển chất thải thành năng lượng và xử lý chất thải... làm cơ sở tiến đến KCNST.
