Nhận thức cộng đồng phòng ngừa thiên tai chuyển sang chủ động, từ sớm, từ xa

Đó là kết quả nổi bật được thông tin tại Hội nghị sơ kết triển khai Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đến năm 2030” giai đoạn 2021-2025, do Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (PCTT) phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường Đà Nẵng và tổ chức UNICEF tổ chức sáng 31/10 tại Đà Nẵng.

Thay đổi tư duy ứng phó thiên tai

Việt Nam là quốc gia chịu tác động nặng nề của thiên tai, với hơn 20 loại hình diễn ra dồn dập, khốc liệt mỗi năm. Chỉ riêng năm 2025, các cơn bão mạnh, mưa cực đoan, lũ chồng lũ đã gây ngập lụt nghiêm trọng tại nhiều địa phương miền Trung và miền Bắc. Trong bối cảnh đó, công tác phòng chống thiên tai của nước ta đã có bước chuyển mạnh mẽ nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và tinh thần chủ động của chính quyền cơ sở.

Phát biểu tại hội nghị, ông Lê Trọng Đảm, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: Quyết định số 553/QĐ-TTg ngày 6/4/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đến năm 2030” là một chủ trương lớn, cụ thể hóa định hướng của Nhà nước về chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa, từ ứng cứu khẩn cấp sang quản lý rủi ro bền vững.

Sau gần 5 năm triển khai, Bộ Nông nghiệp và môi trường (trước đây là Bộ NN-PTNT) đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương, nhận được sự đồng hành của các tổ chức quốc tế và sự hưởng ứng tích cực từ người dân. Đề án đã lan tỏa mạnh mẽ tinh thần chủ động phòng chống thiên tai ngay từ cơ sở, nâng cao rõ rệt năng lực của cán bộ và cộng đồng trong quản lý rủi ro.

Theo báo cáo, 63/63 tỉnh, thành phố trong cả nước (nay là 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập) đã ban hành và thực hiện kế hoạch Đề án giai đoạn 2021-2025, lồng ghép nội dung nâng cao nhận thức cộng đồng vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.

Trong giai đoạn này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các địa phương và tổ chức quốc tế đã tổ chức hơn 743.000 đợt tập huấn, truyền thông với trên 8,4 triệu lượt người tham gia, cùng 1.176 cuộc diễn tập thu hút hơn 180.000 người. Hàng triệu người dân, học sinh và cán bộ cơ sở đã được trang bị kiến thức, kỹ năng ứng phó, góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.

Công tác thông tin, truyền thông được triển khai mạnh mẽ và sáng tạo qua các cơ quan báo chí, website, Facebook, Zalo, YouTube “Thông tin Phòng chống thiên tai”, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực. Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai cũng phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia triển khai mô hình sinh kế cộng đồng tại nhiều tỉnh, giúp người dân thích ứng với biến đổi khí hậu và chủ động phòng tránh thiên tai. Các mô hình thí điểm như đập Sabo ở Sơn La, cảnh báo sớm trượt lở tại Yên Bái, cùng hệ thống giám sát VNDMS và PDMS được ứng dụng rộng rãi, giúp nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro.

Công tác hợp tác quốc tế và ứng dụng khoa học công nghệ trong lĩnh vực giảm nhẹ rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng được đẩy mạnh, góp phần nâng cao năng lực, huy động nguồn lực và hiện đại hóa công tác phòng, chống thiên tai ở Việt Nam.

Nhờ những nỗ lực đồng bộ, nhận thức của cộng đồng đã thay đổi rõ rệt - từ bị động sang chủ động phòng ngừa, từ “ứng phó khi xảy ra” sang “giảm thiểu trước khi đến”, tạo nền tảng vững chắc để Việt Nam hướng tới một xã hội an toàn, thích ứng và phát triển bền vững trước thiên tai.

Tiếp tục phối hợp liên ngành để nâng cao nhận thức

Chia sẻ tại hội nghị, ông Trần Gia Khánh (Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết: Nước ta hiện có hơn 25 triệu học sinh, sinh viên đóng vai trò đặc biệt quan trọng, là thế hệ tương lai của đất nước. Việc trang bị kiến thức, kỹ năng về ứng phó thiên tai, biến đổi khí hậu ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường là hết sức cần thiết.

Nhận thức rõ điều này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai chương trình lồng ghép, tích hợp nội dung phòng chống thiên tai, biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường vào các môn học ở mọi cấp học và trong chương trình đào tạo sư phạm.

"Các tài liệu giảng dạy đã được xây dựng, thẩm định và áp dụng phù hợp cho bậc trung học phổ thông, trung học cơ sở và đang được mở rộng xuống tiểu học, đại học. Song song với đó, công tác tập huấn giáo viên cốt cán được triển khai đồng bộ, giúp đội ngũ thầy cô trở thành những “người truyền lửa” trong việc giảng dạy, hướng dẫn kỹ năng phòng tránh thiên tai. Qua các tiết học, học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn hình thành ý thức, thái độ chủ động, góp phần xây dựng cộng đồng an toàn, bền vững trước thiên tai", ông Khánh cho hay.

Liên quan đến công tác phối hợp liên ngành, đại tá Phạm Hùng, Phó Trưởng phòng Phòng, chống thiên tai, Cục Cứu hộ - Cứu nạn (Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam) cho biết: Thời gian qua,  Bộ Quốc phòng đã chỉ đạo các đơn vị, đặc biệt là Cục Cứu hộ - Cứu nạn, phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong việc theo dõi diễn biến khí hậu, thời tiết, thiên tai, kịp thời tham mưu cho Chính phủ chỉ đạo ứng phó và khắc phục hậu quả.

Qua các đợt bão lớn, sự phối hợp giữa hai bộ đã phát huy hiệu quả rõ rệt, giúp giảm thiểu thiệt hại, bảo đảm an toàn cho nhân dân và góp phần để Chính phủ chỉ đạo sát sao, ứng phó kịp thời với thiên tai.

Tuy nhiên, các đại biểu cũng thẳn thắn cho rằng, việc triển khai Đề án vẫn còn khó khăn: thiệt hại về người và tài sản vẫn cao, công tác tuyên truyền và tập huấn chưa đồng đều do hạn chế về kinh phí, đội ngũ cán bộ kiêm nhiệm nhiều việc, tài liệu truyền thông chưa hấp dẫn và chưa phù hợp đặc thù vùng miền.

Trên cơ sở kết quả giai đoạn 2021-2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị các địa phương tiếp tục bám sát mục tiêu Đề án giai đoạn 2026-2030, tập trung hoàn thiện tài liệu hướng dẫn, nâng cao năng lực cho cán bộ và lực lượng xung kích, đa dạng hóa hình thức đào tạo (trực tuyến, mô phỏng 3D, học liệu số...). Đồng thời, tăng cường tuyên truyền, huy động người dân tham gia trực tiếp vào công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai, kết hợp xã hội hóa nguồn lực từ ngân sách, Quỹ Phòng chống thiên tai, doanh nghiệp và cộng đồng.

Bên cạnh đó, các địa phương cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng về giảm nhẹ rủi ro thiên tai; hướng dẫn và huy động người dân tham gia trực tiếp vào các hoạt động phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả tại cấp xã. Công tác truyền thông cần triển khai linh hoạt, phù hợp từng vùng miền và nhóm dễ bị tổn thương.

Đồng thời, cần huy động, sắp xếp và xã hội hóa nguồn lực từ ngân sách nhà nước, quỹ phòng chống thiên tai, các tổ chức, doanh nghiệp và người dân để bảo đảm thực hiện hiệu quả các hoạt động nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng phó thiên tai trong giai đoạn tới.