Các đại biểu Quốc hội nêu thực trạng và kiến nghị giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong thu hút nguồn lực xã hội, thúc đẩy xử lý nước thải sinh hoạt, một trong những thách thức lớn nhất của công tác bảo vệ môi trường hiện nay.
Ngày 28/10, tại phiên thảo luận về kết quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường giai đoạn 2022–2024, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ sự quan ngại trước thực trạng tỷ lệ nước thải sinh hoạt được thu gom, xử lý đạt chuẩn còn quá thấp. Dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã tạo hành lang pháp lý tương đối đầy đủ, song việc triển khai vẫn gặp nhiều điểm nghẽn, nhất là trong huy động nguồn lực xã hội và đồng bộ hạ tầng.
Thách thức lớn về nguồn lực
Đại biểu Lê Đào An Xuân (Đắk Lắk) cho biết, theo chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tỷ lệ nước thải đô thị được thu gom và xử lý đạt chuẩn cần đạt trên 50% đối với đô thị loại II trở lên và 20% với các đô thị còn lại. Tuy nhiên, đến cuối năm 2024, con số thực tế mới chỉ đạt khoảng 18%, trong khi nhiều nhà máy xử lý hiện hữu chỉ vận hành khoảng 50% công suất thiết kế.
Đại biểu Lê Đào An Xuân (Đắk Lắk). Ảnh: Quochoi.vn
“Để đạt mục tiêu đến năm 2030, Bộ Xây dựng ước tính cần từ 250.000 đến 300.000 tỷ đồng, một con số mà ngân sách Nhà nước không thể đảm đương toàn bộ. Do đó, việc thu hút nguồn lực ngoài ngân sách là tất yếu,” bà Xuân nhấn mạnh.
Mặc dù loại hình dự án xử lý nước thải sinh hoạt đã được đưa vào danh mục ưu tiên của Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), nhưng sự tham gia của khu vực tư nhân vẫn rất khiêm tốn, chỉ khoảng 10% dự án được triển khai theo hình thức BOT, BT.
Theo đại biểu, điểm nghẽn lớn nằm ở cơ chế giá dịch vụ xử lý nước thải được ban hành từ năm 2018, còn thấp, chỉ bằng 10–30% giá nước sạch, thiếu hấp dẫn với nhà đầu tư. Bên cạnh đó, thiếu đồng bộ hạ tầng thu gom và nhà máy xử lý, cùng rủi ro pháp lý cao do chính sách thay đổi thường xuyên, khiến các doanh nghiệp e dè khi đầu tư dài hạn.
Bà Xuân kiến nghị cần có lộ trình tăng chi ngân sách cho bảo vệ môi trường, đạt mức 1,5–2% tổng chi ngân sách; tính đúng, tính đủ giá dịch vụ xử lý nước thải; chuẩn hóa hợp đồng PPP, bảo đảm chia sẻ rủi ro hợp lý; đồng thời thúc đẩy tín dụng xanh, trái phiếu xanh cho các dự án xử lý nước thải quy mô nhỏ, phân tán.
Xử lý nước thải tại nguồn
Chia sẻ kinh nghiệm địa phương, đại biểu Phạm Văn Thịnh (Bắc Ninh) cho rằng, đã đến lúc cần thay đổi cách tiếp cận trong xử lý nước thải sinh hoạt, không chỉ trông chờ vào các hệ thống tập trung, mà cần khuyến khích xử lý tại nguồn.
Đại biểu Phạm Văn Thịnh (Bắc Ninh). Ảnh: Quochoi.vn
Theo ông Thịnh, Bắc Ninh đang triển khai thí điểm mô hình này và kết quả cho thấy hiệu quả cao. “Chi phí xử lý chỉ khoảng 100 đồng/m³, nhưng nước sau xử lý đạt chuẩn cột A, đủ điều kiện xả ra môi trường. Mô hình này đã được Nhật Bản áp dụng từ lâu, với quy định bắt buộc các hộ gia đình, cơ sở sản xuất phải xử lý nước thải đạt chuẩn trước khi thải ra ngoài,” ông nói.
Đại biểu đề nghị Quốc hội và các Ủy ban liên quan đến khảo sát, chứng kiến trực tiếp công nghệ này để xem xét nhân rộng trên phạm vi cả nước.
Tăng chế tài, hoàn thiện chính sách
Ở góc nhìn khác, đại biểu Đào Chí Nghĩa (TP Cần Thơ) cho rằng, dù hệ thống pháp luật về môi trường đã được ban hành khá đồng bộ, song việc thực thi vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong xử lý nước thải đô thị.
Đại biểu Đào Chí Nghĩa (TP Cần Thơ). Ảnh: Quochoi.vn
“Hiện hơn 80% nước thải sinh hoạt đô thị đang được xả thẳng ra môi trường tự nhiên mà không qua xử lý hoặc xử lý rất sơ sài. Đây là con số đáng báo động,” ông Nghĩa nêu.
Để khắc phục, ông kiến nghị sửa đổi Luật Xử lý vi phạm hành chính, tăng mức xử phạt và công khai thông tin vi phạm môi trường; đồng thời bổ sung các chế tài mạnh trong Nghị định 45/2022, nhằm nâng cao tính răn đe.
Với Chính phủ, ông Nghĩa đề nghị ưu tiên vốn đầu tư công để hoàn thiện hệ thống thu gom, xử lý đồng bộ tại các đô thị cũ, áp dụng phí bảo vệ môi trường đối với nước thải, và tổng kết Quyết định 1788/2013 về xử lý triệt để cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng.
Ngoài ra, cần sớm triển khai các khu xử lý chất thải tập trung vùng Đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt tại Cà Mau, bổ sung định mức kinh tế, kỹ thuật cho công tác thu gom, vận chuyển, quét dọn rác thải, và hỗ trợ địa phương xử lý, cải tạo các bãi chôn lấp ô nhiễm.
Các đại biểu Quốc hội chỉ ra rằng, việc xử lý nước thải sinh hoạt vẫn là bài toán nan giải trong quản lý môi trường đô thị Việt Nam. Muốn tiến tới các đô thị xanh, kinh tế tuần hoàn, không chỉ cần nguồn lực đầu tư mạnh mẽ hơn mà còn phải có chính sách cởi mở, ổn định và khuyến khích khu vực tư nhân cùng tham gia. Chỉ khi giải quyết được điểm nghẽn này, hành trình hướng tới phát triển bền vững, bảo vệ sức khỏe nhân dân mới thật sự bền vững và toàn diện.
