Hành trình bền bỉ hướng tới mục tiêu giảm nhựa
Bà Nguyễn Thị Diệu Thúy cho biết, ô nhiễm nhựa là thách thức nghiêm trọng đối với khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam. Quá trình đô thị hóa nhanh chóng, gia tăng dân số cùng với lối sống tiêu dùng tiện lợi đang khiến lượng rác thải nhựa - đặc biệt là nhựa dùng một lần - tăng nhanh qua từng năm.
Hướng tới Ngày Môi trường Thế giới 2025 với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa”, bà Thúy nhấn mạnh: Chủ đề năm nay có sự tương đồng rõ rệt với những gì WWF-Việt Nam đã kiên trì theo đuổi trong suốt quá trình thực hiện Chương trình Giảm nhựa.
Từ năm 2018, WWF-Việt Nam đã phát triển lộ trình hành động dựa trên ba trụ cột: Truyền thông - chính sách - thực hành, kết nối các nhà khoa học để đưa kết quả nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, thúc đẩy thay đổi hành vi trong cộng đồng.
Ô nhiễm nhựa là thách thức nghiêm trọng. Ảnh: WWF-Việt Nam.
Trong đó, nhiều sáng kiến đã chứng minh được tính khả thi và khả năng nhân rộng như: “Ngày Vì Môi trường Phú Quốc”, “Ngư dân mang rác về bờ”, “Phân loại rác tại nguồn”, “Trường học giảm rác nhựa”, hay “Chợ giảm túi ni-lông”. Nhiều địa phương đến nay vẫn duy trì và mở rộng các mô hình này ngay cả khi chương trình hỗ trợ đã kết thúc, điều cho thấy sự chủ động và cam kết rõ rệt của chính quyền cơ sở trong nỗ lực giải quyết ô nhiễm nhựa.
Không dừng lại ở đó, WWF-Việt Nam còn phối hợp triển khai các mô hình giảm rác thải tại nguồn hoặc tại các "điểm nóng" về ô nhiễm, đồng thời đẩy mạnh truyền thông đại chúng nhằm nâng cao nhận thức toàn xã hội.
Một tín hiệu tích cực đã được ghi nhận trên hành trình giảm nhựa bền bỉ này. Kết quả nghiên cứu trong khuôn khổ dự án của WWF-Việt Nam cho thấy: Chỉ số tiến bộ hành vi (gồm từ chối dùng nhựa một lần, giảm dùng nhựa, tái chế) của người Việt đã tăng từ 45,67 lên 59,67 điểm trong vòng 5 năm. Các phân tích cho thấy sự thay đổi tích cực, từ bị động sang chủ động, từ hiếm khi thực hiện sang duy trì thường xuyên.
“Những gì chúng tôi đã làm trong 5 năm qua chính là sự hưởng ứng bền bỉ và có chiều sâu đối với thông điệp 'Chống ô nhiễm nhựa' – từ những thay đổi nhỏ đến những thay đổi mang tính hệ thống, không chỉ trong một ngày mà trong suốt một chặng đường dài”, bà Thúy nhấn mạnh.
Kinh tế tuần hoàn - lời giải toàn diện và lâu dài
Dù nhiều nỗ lực đã được thực hiện, từ ban hành chính sách đến triển khai dự án và truyền thông, công tác quản lý rác thải nhựa tại Việt Nam vẫn đang gặp không ít trở ngại: Hạ tầng thu gom và xử lý chưa đồng bộ, tỷ lệ tái chế thấp, thiếu các chính sách khuyến khích xử lý nhựa khó tái chế, và đặc biệt là phân loại rác tại nguồn chưa được triển khai phổ biến.
Trước thực trạng đó, bà Nguyễn Thị Diệu Thúy khẳng định: Kinh tế tuần hoàn chính là giải pháp gốc rễ và là con đường không thể thiếu trong hành trình giải quyết ô nhiễm nhựa. Chỉ khi nhựa được đưa vào vòng đời khép kín - được thiết kế, sử dụng và tái chế có trách nhiệm - chúng ta mới có thể ngăn nguy cơ rác thải thất thoát ra môi trường tự nhiên.
Kinh tế tuần hoàn là giải pháp không thể thiếu để chống ô nhiễm nhựa. Ảnh: WWF-Việt Nam.
Việt Nam đã có những bước đi quan trọng trong việc thiết lập nền tảng chính sách cho kinh tế tuần hoàn. Tiêu biểu là Luật Bảo vệ Môi trường 2020, trong đó đề cập đến hai cơ chế then chốt là Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) và phân loại rác tại nguồn. Đồng thời, Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 đã xác định 5 nhóm giải pháp – nhiệm vụ trọng tâm và 10 ngành, lĩnh vực ưu tiên triển khai, trong đó ngành nhựa được xếp vào lĩnh vực thứ 4: công nghiệp chế biến, chế tạo.
Tuy nhiên, để tiếp tục chuyển đổi hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, theo WWF-Việt Nam, cần tập trung vào ba trụ cột quan trọng:
Đầu tiên, hoàn thiện chính sách và cơ chế hỗ trợ. Cần ban hành các quy định cụ thể để khuyến khích doanh nghiệp áp dụng mô hình tuần hoàn ngay từ khâu thiết kế sản phẩm. Cơ chế EPR phải được thực hiện đúng thiết kế, có giám sát minh bạch, nhằm thúc đẩy thị trường tái chế phát triển và tạo ra việc làm xanh.
Thứ hai, đồng bộ hóa hạ tầng. Hệ thống phân loại - thu gom - xử lý - tái chế rác cần được đầu tư bài bản. Tránh tình trạng "phân loại tại nguồn nhưng lại thu gom lẫn lộn". Đồng thời, hạ tầng cũng cần hỗ trợ cho thị trường tái chế đạt chất lượng cao.
Thứ ba, nâng cao nhận thức và năng lực thực thi. Truyền thông và giáo dục cộng đồng, đặc biệt là khối doanh nghiệp, cần được đẩy mạnh. Nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ cần được hỗ trợ kỹ thuật để tiếp cận mô hình sản xuất tuần hoàn một cách hiệu quả và thực tế.
“Trên hành trình dài hạn giải quyết ô nhiễm nhựa, kinh tế tuần hoàn không chỉ là khái niệm môi trường, mà là chiến lược phát triển toàn diện, mở ra cơ hội cho nền kinh tế xanh của các thế hệ tương lai”, bà Nguyễn Thị Diệu Thúy nhấn mạnh.
