Tại cuộc họp của Ủy ban đàm phán liên chính phủ (INC) về ô nhiễm nhựa họp cấp Bộ trưởng tại Hội nghị các bên của Công ước Basel, Rotterdam và Stockholm hồi đầu tháng 5, bà Inger Andersen - Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) - đã có thông điệp kêu gọi các quốc gia sớm đạt Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa.
INC đánh dấu sự kiện các Bộ trưởng từ nhiều quốc gia đang cùng hướng tới một mục tiêu chưa từng có: xây dựng một Thỏa thuận toàn cầu ràng buộc pháp lý nhằm chấm dứt ô nhiễm nhựa. Sự kiện có sự tham dự của hơn 2.000 người từ 182 quốc gia tham gia và 205 đơn vị quan sát.
Rác thải nhựa vẫn tiếp tục là một vấn nạn mà thế giới cần chung tay giải quyết. Ảnh: Ocean Cleanup.
Cần quyết tâm chính trị trong 2 tháng
Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đã được khởi động từ Nghị quyết 5/14 của UNEP. Sau hai năm đàm phán, thế giới đang bước gần đến giai đoạn cuối cùng: phiên họp tiếp theo của Ủy ban Đàm phán Liên Chính phủ (INC-5.2), sẽ diễn ra tại Geneva vào tháng 8 năm nay.
"Giải pháp cho làn sóng ô nhiễm nhựa này đang trong tầm tay", người đứng đầu UNEP nhận xét và phân tích, thế giới đối mặt với ba vấn đề lớn về ô nhiễm nhựa.
Một là việc kiểm soát các chất phụ gia trong sản phẩm nhựa, khi nhiều loại trong đó có thể gây hại cho sức khỏe. Hai là chuyển đổi sang sản xuất và tiêu dùng bền vững - tức làm sao để giảm nhựa ngay từ đầu, thay vì chỉ tập trung xử lý rác. Cuối cùng, đặc biệt với các nước đang phát triển, cần có cơ chế hỗ trợ về nguồn lực, công nghệ và năng lực thực thi.
"Từ nay đến tháng 8, các bên cần tranh thủ thời gian để thu hẹp khoảng cách trong ba lĩnh vực này, thay vì dồn toàn bộ công việc khó khăn vào phút chót. Các nước thành viên vẫn đang tiếp tục làm việc giữa kỳ, trong đó có cuộc họp sắp tới của các trưởng đoàn. Sự thúc đẩy chính trị và ngoại giao trong ba tháng tới sẽ đóng vai trò then chốt, bởi mỗi ngày đều có ý nghĩa", bà Inger Andersen phát biểu.
Thỏa thuận sẽ tạo thay đổi thực sự
Mục tiêu của Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa không chỉ là quản lý rác thải, mà là thay đổi toàn bộ vòng đời của nhựa, từ thiết kế sản phẩm đến tiêu dùng và xử lý cuối vòng đời.
Đại diện UNEP cho rằng, Thỏa thuận cần thúc đẩy những nguyên tắc như giảm sử dụng, từ chối nhựa không cần thiết, tái sử dụng, tái chế và nạp lại. Đặc biệt, cần chú trọng vào các loại nhựa dùng một lần và có vòng đời ngắn, vốn là nguyên nhân lớn nhất gây ô nhiễm.
Sinh vật biển ngày càng đối mặt với nguy cơ mắc kẹt, nuốt phải rác nhựa, hệ quả của việc tiêu thụ nhựa dùng một lần và quản lý kém chất thải nhựa. Ảnh: Internet.
Bên cạnh đó, các chính sách về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), minh bạch thông tin, mục tiêu tái chế và hệ thống truy xuất nguồn gốc sản phẩm cũng cần được đưa vào Thỏa thuận. Cùng với đó là đầu tư vào hệ thống quản lý rác thải thân thiện với môi trường, cũng như xử lý lượng nhựa tồn đọng.
Một phần quan trọng khác là vấn đề tài chính. Thỏa thuận cần đi kèm với cơ chế hỗ trợ tài chính rõ ràng, chuyển giao công nghệ và tăng cường năng lực cho các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, giúp họ thực hiện cam kết và chuyển đổi bền vững.
Ngoài ra, trong khuôn khổ các công ước Basel, Rotterdam và Stockholm, một nội dung quan trọng đang được quan tâm là thiết kế sản phẩm nhựa an toàn hơn, thông qua việc kiểm soát chặt hơn các chất phụ gia có thể gây hại.
UNEP đã mời các Bộ trưởng từ các quốc gia thành viên đến INC-5.2 để giúp giải quyết các nội dung phức tạp còn lại. Sự tham gia ở cấp cao có thể giúp hoàn tất hiệp ước, không chỉ với mục tiêu loại bỏ ô nhiễm nhựa, đặc biệt trong môi trường biển, mà còn đảm bảo quá trình chuyển đổi công bằng, bao gồm cả những người đang làm việc trong lĩnh vực thu gom và phân loại rác thải.
Theo các ước tính, nếu không có hành động cụ thể, lượng nhựa rò rỉ ra môi trường sẽ tăng thêm 50% vào năm 2040. Tổng chi phí thiệt hại liên quan đến ô nhiễm nhựa từ năm 2016 đến 2040 có thể lên tới 281 nghìn tỷ USD, bao gồm thiệt hại từ du lịch, ô nhiễm sông ngòi, tác động tới ngư dân và chi phí làm sạch môi trường.
Đáng lo ngại hơn, các nghiên cứu khoa học mới về vi nhựa đang cho thấy nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe. Trong máu của con người hiện đã phát hiện sự hiện diện của vi nhựa, những hạt cực nhỏ không thể nhìn thấy bằng mắt thường.
