Hội An - thành phố biển của Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức lớn về môi trường đô thị, đặc biệt là lượng rác thải sinh hoạt ngày càng tăng nhanh do sự phát triển của du lịch và dân cư.
Tại phường Cẩm Nam (thành phố Hội An), Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) phối hợp cùng Liên minh Tái chế Bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) và các đối tác địa phương, đã phát động các hoạt động truyền thông - tập huấn trực tiếp, thực hành thí điểm phân loại rác tại nguồn và thực hiện thu giá chất thải rắn sinh hoạt dựa trên lượng phát sinh.
Các hội viên của Hội Liên hiệp Phụ nữ Thành phố Hội An tham gia dự thi. Ảnh: IUCN Việt Nam.
Những tuyên truyền viên 'xanh'
Chia sẻ với Báo Nông nghiệp và Môi trường, bà Bùi Thị Thu Hiền (IUCN), nhấn mạnh, thông qua các buổi truyền thông - tập huấn, người dân địa phương được hướng dẫn cụ thể cách phân loại rác hữu cơ, rác tái chế, rác thải cồng kềnh, rác nguy hại và rác còn lại, từ đó từng bước hình thành thói quen mới, văn minh hơn trong quản lý rác thải.
Điểm nổi bật trong chuỗi hoạt động là các buổi tập huấn dành riêng cho giáo viên các trường trung học cơ sở và hội viên Hội Liên hiệp Phụ nữ Thành phố Hội An. Đây là lực lượng tuyên truyền viên tại chỗ, họ là những người hiểu, tin và có khả năng lan tỏa thông điệp đến cộng đồng.
Thực hành phân loại rác hữu cơ. Ảnh: IUCN Việt Nam.
"Đối với giáo viên, chúng tôi đưa ra các tình huống như “bài toán rác thải”, yêu cầu tính lượng rác và chi phí theo Đề án “Thu giá chất thải rắn sinh hoạt dựa trên lượng phát sinh” (VBWF) tại các hộ dân điển hình. Qua đó, giáo viên vừa học được kiến thức, vừa thảo luận các giải pháp tích hợp vào chương trình giáo dục phổ thông", bà Hiền nói.
Với Hội Phụ nữ, hình thức cuộc thi tuyên truyền cho phép các đội thể hiện thông điệp thông qua kịch ngắn, hùng biện, nhạc kịch, video – thậm chí có cả thống kê và kế hoạch hành động cụ thể. Điều đó cho thấy sự chủ động, sáng tạo và hiểu sâu của người tham gia về vấn đề rác thải và môi trường.
Phản hồi từ các buổi tập huấn cho hội viên Hội phụ nữ cho thấy, họ nhận thức rất rõ vai trò của mình trong việc thay đổi thói quen sinh hoạt tại gia đình và cộng đồng. Nhiều chị em chia sẻ rằng các kiến thức nhận được không chỉ hữu ích mà còn thiết thực, có thể áp dụng ngay vào việc phân loại rác tại nhà, hoặc hướng dẫn lại cho hàng xóm, bạn bè trong tổ dân phố.
"Chúng tôi thật sự rất ấn tượng với mức độ tiếp nhận và sự chủ động từ cộng đồng địa phương tại Hội An trong suốt quá trình tổ chức các hoạt động tập huấn và truyền thông cũng như chương trình thí điểm tại phường Cẩm Nam.
Có thể nói vui rằng, 'tập huấn mà như không tập huấn', bởi vì cách tiếp cận không theo khuôn mẫu lý thuyết khô khan, mà được thiết kế linh hoạt, sinh động, gần gũi với đời sống thực tế của người dân Hội An", bà Hiền cho biết.
Thí điểm mô hình quản lý chất thải tiên tiến tại các đô thị
Thu giá xử lý chất thải rắn sinh hoạt dựa trên lượng phát sinh (VBWF) là một mô hình quản lý chất thải tiên tiến. Tuy còn khá mới mẻ tại Việt Nam, Hội An đã trở thành một trong những địa phương tiên phong triển khai thí điểm mô hình này, trong khi TP. Hồ Chí Minh dự kiến sẽ bắt đầu áp dụng từ tháng 6 tới.
Theo bà Kiều Thị Kính, Trung tâm Xây dựng và Thúc đẩy Phát triển Bền vững (BUS), đây là cách tiếp cận công bằng và hiệu quả, tạo động lực rõ ràng để mỗi hộ gia đình tự giác giảm thiểu lượng rác xả ra, thay vì chỉ dựa vào tuyên truyền chung chung. Do vậy, chúng tôi mong muốn người dân hiểu rõ mục tiêu của đề án, cách tính chi phí và vai trò của họ trong việc làm cho chính sách này được thực hiện thành công và hiệu quả.
Các buổi tập huấn cho giáo viên được thiết kế tích hợp thực tiễn, giúp họ nắm vững nội dung Đề án và lồng ghép vào bài giảng cùng các hoạt động giáo dục tại trường. Ảnh: IUCN Việt Nam.
Bà Kính cũng cho rằng, để áp dụng VBWF tại các đô thị của Việt Nam thì chính quyền các địa phương cần đưa ra được các phương án linh hoạt dựa trên điều kiện tự nhiên, xã hội và năng lực quản lý của mỗi đô thị. Hiện nay, TP Hồ Chí Minh dự kiến thử nghiệm mô hình VBWF theo hướng ứng dụng công nghệ và quản lý vĩ mô, trong khi Hội An đã tận dụng thế mạnh của sự tham gia cộng đồng và truyền thông đối thoại để từng bước nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của người dân.
Bà Kiều Thị Kính đề xuất để thực hiện VBWF hiệu quả, sẽ cần bắt đầu bằng việc nghiên cứu kỹ hiện trạng và đặc điểm phát thải của các nhóm hộ gia đình cũng như các chủ nguồn thải tương đương, xây dựng quy hoạch trung và dài hạn về mặt kỹ thuật và tài chính. Việc thí điểm nên được tiến hành một cách thận trọng, kèm theo quá trình đánh giá toàn diện cả về mặt kỹ thuật lẫn tác động xã hội. Ngoài ra, cần tăng cường công tác truyền thông và tham vấn cộng đồng, thu hút sự tham gia của các nhà nghiên cứu và chuyên gia độc lập. Cuối cùng, phải tôn trọng đặc thù của từng địa phương và áp dụng linh hoạt trong quá trình thực hiện. Mỗi địa phương cần có chiến lược phù hợp, đặc biệt là lắng nghe và đồng hành cùng người dân trong suốt quá trình triển khai.
"Ô nhiễm nhựa là một vấn đề toàn cầu nhưng lại bắt nguồn từ chính những lựa chọn của từng cá nhân – từ việc mua sắm, tiêu dùng cho đến thói quen phân loại và xử lý rác. Đã đến lúc chúng ta cần thay đổi: từ mua hàng có trách nhiệm, sử dụng sản phẩm bền vững, đến nói không với nhựa dùng một lần khi không thực sự cần thiết. Mỗi sự lựa chọn nhỏ đều góp phần tạo nên thay đổi lớn. Và như vậy, chúng ta không còn cần phải dành nhiều thời gian và nguồn lực để xử lý rác thải nhựa.
Nhân Ngày Môi trường Thế giới 5/6 và Tháng hành động vì môi trường, chúng tôi gửi đến cộng đồng thông điệp: “Chung tay giảm nhựa – bắt đầu từ chính bạn, từ hôm nay”, các chuyên gia bày tỏ.
