Về thôn 'thông minh' nghe kể chuyện chuyển đổi số

'Đi từng ngõ, gõ từng nhà'

Ở Định Tân, chuyện người già học làm “công dân số” chẳng còn lạ. Để từng người dân quen với chuyển đổi số, cán bộ xã, thôn kiên trì "đi từng ngõ, gõ cửa từng nhà", bền bỉ thuyết phục và hướng dẫn họ, nhất là các cụ cao tuổi, tham gia vào đời sống số tiện lợi, minh bạch và hiện đại.

Ông Trịnh Đình Yến, Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Hổ Thôn (xã Định Tân, tỉnh Thanh Hóa), dù đã 63 tuổi vẫn thao tác điện thoại "nhoay nhoáy", để tra cứu thông tin, gửi phản ánh hiện trường, cập nhật dữ liệu dân cư không kém gì lớp trẻ.

Ông vừa lướt chiếc điện thoại cảm ứng vừa nói: "Làm cán bộ thôn mà không biết dùng mấy cái tiện ích này thì dân họ cười cho. Giờ quanh thôn, ai cũng biết xài điện thoại cả rồi. Mình không biết thì tụt hậu, mà kém quá thì sao hướng dẫn được dân. Bây giờ họ hàng, thậm chí cả shipper tìm nhà tôi dễ lắm! Chỉ cần giơ điện thoại lên quét mã QR-code là biết số nhà và đi theo bản đồ là đến; không còn chuyện phải đi hỏi cả xóm mới đến được nhà dân như trước".

Thế nhưng, ít ai ngờ rằng chỉ vài năm trước, chuyện thiết lập mã QR hay vận động người dân số hóa ở thôn còn là điều không tưởng. Thậm chí cán bộ xã, thôn có khi còn bị dân "mắng" vì gây phiền phức.

Năm 2021, khi xã bắt đầu triển khai xây dựng "thôn thông minh", điện thoại của ông Yến hầu như không lúc nào ngừng reo. Hết tiếp nhận thông tin, xử lý việc thôn, ông lại kiêm thêm nhiệm vụ hướng dẫn người dân cài ứng dụng VNeID, mở tài khoản ngân hàng, lập nhóm Zalo, rồi chuyển các thông báo sang file mềm…

"Người dân trong thôn phần lớn làm nông hoặc là công nhân, ít ai hiểu thế nào là 'chuyển đổi số'. Có người nghe một lúc rồi cau mày: "Tôi già rồi, không dùng mấy thứ rắc rối ấy. Các anh làm gì thì làm, đừng làm phiền tôi nữa", ông Yến kể.

Không chỉ nghe vài lời khó chịu, nhiều cán bộ còn gặp những tình huống "dở khóc dở cười". Có hộ thẳng thừng đóng cửa, có người bực bội vì tưởng cán bộ xuống để… bán dịch vụ, thậm chí họ lo cung cấp thông tin trên môi trường mạng sẽ bị lộ, lọt thông tin cá nhân nên kiên quyết từ chối. Là cán bộ thôn, ông Yến không ai cho phép mình nản chí. Buổi tối, khi người dân tan ca, cơm nước xong xuôi, tổ hỗ trợ chuyển đổi số lại lục tục lên đường. Có hôm đến tận gần 10 giờ đêm, ánh đèn pin từ tay các cán bộ vẫn quét loang loáng khắp ngõ xóm, soi đường, gõ cửa từng nhà, kiên trì hướng dẫn từng thao tác nhỏ để người dân quen dần với công nghệ.

"Nếu mình nản chí thì mọi chuyện sẽ bỏ dở, người dân chẳng thể quen với công nghệ được. Nhưng cứ kiên trì hướng dẫn, làm đi làm lại, dần dần ai cũng thành thục", ông Yến kể.

Rời nhà văn hóa thôn, chúng tôi theo chân trưởng thôn Trịnh Đình Yến và Bí thư Chi đoàn thôn - Hoàng Đại Sơn đi kiểm tra các bảng mã QR gắn tại các đầu ngõ. Trên đường đi, anh Sơn chia sẻ: Tại nhà văn hóa thôn, mỗi ngõ, xóm đều được gắn một tấm bảng nhỏ với mã QR, giới thiệu lịch sử làng, các điểm di tích, cũng như lịch sử xã. Danh sách hộ dân và vị trí các ngõ xóm được tích hợp như bản đồ điện tử, giúp du khách và người dân dễ dàng tìm thông tin, cũng như xác định đường đi nhanh nhất tới từng gia đình.

Nhưng để có được những tấm bảng tưởng chừng đơn giản ấy, cán bộ, thanh niên thôn phải mất cả tháng trời. Các thanh niên mang theo điện thoại, bật GPS, lần lượt đánh dấu tọa độ từng hộ, lưu thông tin, rồi trích xuất dữ liệu để lập bản đồ số chung. Ở một thôn với những ngõ nhỏ chằng chịt như mạng nhện, việc xác định chính xác từng vị trí là một công việc tỉ mỉ, vất vả không ít.

Ông Yến bảo, chuyển đổi số trong khu dân cư không chỉ giúp việc tìm kiếm thông tin trở nên thuận tiện, mà còn hỗ trợ cán bộ thôn quản lý, theo dõi dân cư và triển khai các chương trình phát triển kinh tế, xã hội. Đồng thời, việc số hóa các dữ liệu địa phương còn góp phần quảng bá văn hóa, lịch sử của thôn tới du khách, tạo hiệu ứng tích cực cho cộng đồng.

"Người dân đi làm công ty có thể tranh thủ giờ nghỉ để đọc các văn bản chỉ đạo ngay trên điện thoại. Người bán hàng thì thanh toán thuận tiện hơn. Những người lớn tuổi không còn phải chen chúc khi nhận trợ cấp. Cán bộ thôn cũng giảm bớt thời gian đi vận động trực tiếp", ông Yến chia sẻ.

Hiệu quả mô hình 'thứ Hai ngày không viết, thứ Sáu ngày không hẹn'

Theo ông Lê Văn Cường, Phó Chủ tịch UBND xã Định Tân, thay đổi rõ rệt nhất sau khi áp dụng chuyển đổi số chính là cách xã, thôn phục vụ người dân. Bộ phận một cửa giờ đây xử lý hồ sơ nhanh gọn hơn hẳn. Xã cũng lập các nhóm Zalo để cán bộ xã tương tác trực tiếp với cán bộ thôn, đồng thời mỗi thôn có một nhóm riêng, kết nối cán bộ thôn với người dân, trong đó mỗi hộ đều có ít nhất một thành viên tham gia.

"Qua các nhóm Zalo, mọi chỉ đạo, triển khai nhiệm vụ, thông tin tuyên truyền đều được gửi tới người dân một cách nhanh chóng. Người dân cũng có thể phản ánh, kiến nghị trực tiếp đến cán bộ thôn, cán bộ xã hay các ban ngành đoàn thể mà không phải đi lại nhiều. Nhờ vậy, các vấn đề được xử lý kịp thời, hiệu quả hơn, người dân hài lòng hơn, đồng thời tăng niềm tin và sự đồng thuận với chính quyền, cán bộ thôn trong mọi hoạt động của xã", ông Cường nói.

Nhiều người ban đầu còn bỡ ngỡ, giờ đã quen nhận văn bản, thông báo qua Zalo. Chỉ cần mở điện thoại là biết hôm nay thôn họp ở đâu, cần chuẩn bị giấy tờ gì, lịch tiêm phòng ra sao, hay có hỗ trợ chính sách nào… Nhờ vậy, giấy tờ in ấn giảm hẳn, người dân cũng tiện lợi hơn nhiều.

Ngoài ra, xã còn triển khai hiệu quả mô hình “Ngày thứ Hai không viết, ngày thứ Sáu không hẹn”. Vào thứ Hai, cán bộ xã cùng đoàn thanh niên xuống tận thôn hướng dẫn người dân cách nộp hồ sơ dịch vụ công trực tuyến. Tại mỗi nhà văn hóa thôn, máy tính và máy in được trang bị sẵn để phục vụ mọi người.

Còn ngày thứ Sáu, bất cứ ai đến làm thủ tục hành chính đều được giải quyết ngay, không phải đợi chờ lâu. Nhờ những cách làm này, việc giao tiếp với chính quyền trở nên nhanh chóng, đơn giản, và người dân cảm thấy thuận tiện hơn hẳn.

Ngoài việc số hóa thông tin và dịch vụ công, các thôn ở xã Định Tân còn đồng loạt lắp camera an ninh tại các ngõ xóm, điểm công cộng và trung tâm thôn. Hệ thống máy chủ camera được đặt ở nhà văn hóa, cài trực tiếp vào điện thoại của cán bộ thôn và kết nối với công an xã. Khi phát hiện vi phạm về an ninh trật tự, giao thông hay môi trường, cán bộ thôn sẽ dùng loa truyền thanh để thông báo, yêu cầu khắc phục hoặc chụp hình gửi lên nhóm Zalo chung của thôn để nhắc nhở. Nếu vi phạm vượt quá thẩm quyền, hình ảnh sẽ được gửi báo cáo UBND xã hoặc công an xã để xử lý kịp thời.

Một thay đổi khác đáng kể là chủ trương thanh toán không dùng tiền mặt, bắt đầu triển khai cuối năm 2022, đầu năm 2023 tại xã Định Tân. Ban đầu, khi cán bộ đến vận động mở tài khoản ngân hàng, nhiều người phản ứng: "Tôi quen dùng tiền mặt rồi, mở tài khoản làm gì cho phiền". Nhưng sau khi được cán bộ hướng dẫn và nhận thấy việc nhận lương, các khoản hỗ trợ hay chính sách nhanh và an toàn hơn, nhiều người đã thay đổi suy nghĩ.

Hiện nay, toàn bộ hơn 400 hộ kinh doanh trong xã đều được cấp mã QR để thanh toán, dòng tiền bắt đầu luân chuyển nhanh gọn, tiện lợi cho cả người bán và mua. Người dân đi chợ mua mớ rau, bó hành cũng chỉ cần quét mã là xong. Những giao dịch nhỏ trước đây phải dùng tiền mặt giờ chỉ mất vài giây...

Thôn Hổ Thôn có 946 nhân khẩu, và chỉ sau nửa năm, toàn bộ đều đã được hỗ trợ cài đặt, xác thực ứng dụng thiết yếu, tạo tài khoản, tham gia nhóm Zalo, nắm được các thông tin cần thiết. Toàn xã Định Tân hiện có 4 thôn đạt thôn thông minh gồm: Hổ Thôn, Vệ Thôn, Đồng Tình, Duyên Hy. Trong giai đoạn 2025-2026, xã đặt mục tiêu tạo bứt phá trong công tác chuyển đổi số, xây dựng các mô hình thôn thông minh. Đặc biệt phối hợp với cơ quan có thẩm quyền hoàn thiện việc gắn địa chỉ số trên nền tảng bản đồ số, số hóa dữ liệu đất đai gắn với số nhà.