Cống âu thuyền Ninh Quới được đưa vào hoạt động từ năm 2020, từ đó đến nay đã phát huy được hiệu quả hoạt động, góp phần phát triển kinh tế, xây dựng nông thôn mới. Ảnh: Trọng Linh.
Giữa vùng đất địa đầu cực Nam của Tổ quốc, nơi mỗi mùa nước lên – nước rút đều gắn liền với sinh kế của người dân, hệ thống thủy lợi từ lâu đã trở thành “mạch ngầm” giữ nhịp sống nông thôn Cà Mau. Trong hành trình xây dựng nông thôn mới (NTM), những hệ thống công trình cống, đê, kênh mương không chỉ làm nhiệm vụ điều tiết nước mà còn mở ra hướng sản xuất bền vững, ổn định đời sống cho hàng chục nghìn hộ dân.
Chủ động nguồn nước, ổn định sinh kế nông thôn
Cà Mau là địa phương chịu tác động nặng nề của triều cường, xâm nhập mặn, mưa lớn và sạt lở. Trước đây, không ít vùng nông thôn thường xuyên rơi vào cảnh “mùa mưa lo ngập, mùa khô lo mặn”, sản xuất bấp bênh, thu nhập người dân thiếu ổn định. Chính vì vậy, việc đầu tư, hoàn thiện hệ thống thủy lợi được xem là giải pháp then chốt để tháo gỡ “điểm nghẽn” trong xây dựng nông thôn mới.
Những năm gần đây, ngành thủy lợi tỉnh Cà Mau đã tập trung nguồn lực đầu tư các công trình trọng điểm, đồng thời duy tu, nâng cấp hệ thống cống nội đồng, đê bao, kênh mương. Nhờ vận hành linh hoạt, nhiều vùng sản xuất đã chủ động được nguồn nước, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai, tạo điều kiện để nông dân yên tâm sản xuất, mạnh dạn áp dụng các mô hình canh tác hiệu quả.
Một trong những công trình tiêu biểu là cống âu thuyền Ninh Quới. Không chỉ đảm nhiệm chức năng kiểm soát mặn, giữ ngọt, công trình còn kết hợp giao thông thủy, góp phần hoàn thiện hạ tầng nông thôn theo hướng đa mục tiêu.
Nông dân vùng lúa - tôm phía bắc quốc lộ 1A không còn sợ thiếu nước mặn cho vụ tôm. Ảnh: Trọng Linh.
Từ khi cống đi vào vận hành, tình trạng xâm nhập mặn vào nội đồng trong mùa khô được kiểm soát hiệu quả, nước mưa được tiêu thoát nhanh trong mùa mưa. Nhờ đó, nhiều diện tích lúa và vùng lúa – tôm ổn định sản xuất, hạn chế rủi ro, chi phí đầu vào giảm rõ rệt.
Ông Phạm Văn Vọng (55 tuổi, ấp Ninh Lợi, xã Ninh Quới A, huyện Hồng Dân) cho biết, vụ lúa đông xuân 2024–2025, gia đình ông canh tác hơn 4 ha, năng suất đạt bình quân 7–7,5 tấn/ha. Với giá bán khoảng 8.300 đồng/kg, sau khi trừ chi phí, lợi nhuận đạt hơn 40 triệu đồng/ha.
“Khoảng 5 năm từ khi cống âu thuyền Ninh Quới vận hành, mỗi khi nước mặn về thì cống đóng lại, nước ngọt từ Ngã Năm chảy xuống dồi dào. Không chỉ giúp sản xuất thuận lợi mà xà lan, ghe thu mua lúa cũng vào tận ruộng. Từ đó đến nay, vụ nào làm lúa cũng trúng mùa”, ông Vọng phấn khởi chia sẻ.
Ông Nguyễn Văn Thòn, nông dân canh tác lúa lâu năm tại xã Ninh Quới, nhận xét: “Trước đây, chỉ cần mặn lên cao là coi như mất mùa. Từ khi có cống Ninh Quới, nước được điều tiết chủ động, ruộng lúa ổn định hơn, năng suất tăng mà đỡ lo rủi ro”.
Không chỉ ở vùng sản xuất, hệ thống cống chống ngập, cống nội đồng tại nhiều xã nông thôn cũng phát huy hiệu quả rõ nét. Những điểm trũng thấp từng là “điểm nóng” ngập úng nay đã được kiểm soát tốt hơn, bảo vệ nhà cửa, đường giao thông và các công trình phúc lợi.
Bà Trần Thị Hường, người dân sinh sống gần một cống chống ngập, chia sẻ: “Trước kia, triều cường là nước tràn vào nhà, sinh hoạt đảo lộn. Mấy năm nay có cống kiểm soát nước, tình trạng ngập giảm nhiều, cuộc sống ổn định hơn”.
Nông dân vùng chuyên lúa không còn sợ cây lúa bị xâm nhập mặn. Ảnh: Trọng Linh.
Nền tảng xây dựng nông thôn mới bền vững
Trong bộ tiêu chí xây dựng NTM, thủy lợi không chỉ gắn với tiêu chí hạ tầng mà còn tác động trực tiếp đến các tiêu chí quan trọng như thu nhập, tổ chức sản xuất, môi trường và chất lượng đời sống dân cư.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Cà Mau, trong năm 2025, tỉnh đã lồng ghép nhiều nguồn vốn để đầu tư, duy tu và nâng cấp hệ thống công trình thủy lợi. Riêng lĩnh vực thủy nông nội đồng, các đơn vị chức năng đã triển khai 30 công trình, tổng chiều dài hơn 40 km, với tổng mức đầu tư trên 109 tỷ đồng, góp phần nâng cao năng lực tưới, tiêu và chủ động nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp.
Cùng với đó, các công trình kiểm soát mặn – ngọt trọng điểm như cống âu thuyền Ninh Quới, cống Giá Rai – Hộ Phòng được vận hành linh hoạt, giúp ngăn mặn mùa khô, tiêu thoát nước nhanh mùa mưa, hạn chế ngập úng, giảm thiểu rủi ro thiên tai. Nhờ vậy, nhiều vùng sản xuất lúa, lúa – tôm và nuôi trồng thủy sản được bảo vệ an toàn, tạo điều kiện để người dân yên tâm sản xuất, nâng cao thu nhập.
Không chỉ phục vụ sản xuất, thủy lợi còn đóng vai trò quan trọng trong cải thiện đời sống và môi trường nông thôn. Đến cuối năm 2025, toàn tỉnh có 144 hệ thống cấp nước tập trung, tỷ lệ hộ dân nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 98%, trong đó 50% hộ sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn.
Theo ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Cà Mau, thủy lợi giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng nông thôn mới, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Đối với hệ thống đê bao khép kín, nông dân luôn chủ động được nguồn nước kể cả mùa nắng hay mùa mưa. Ảnh: Trọng Linh.
“Thủy lợi không chỉ là hạ tầng kỹ thuật phục vụ sản xuất mà còn là giải pháp căn cơ để ổn định đời sống dân cư, thích ứng với biến đổi khí hậu. Việc đầu tư, quản lý và vận hành hiệu quả các công trình thủy lợi đã giúp tỉnh chủ động kiểm soát nguồn nước, giảm thiểu thiệt hại do triều cường, hạn hán và xâm nhập mặn”, ông Tùng nhấn mạnh.
Thực tế cho thấy, nơi nào hệ thống thủy lợi được đầu tư đồng bộ, nơi đó sản xuất ổn định, đời sống người dân nâng lên rõ rệt. Thủy lợi chính là nền tảng quan trọng góp phần “nâng chất” NTM, tạo đà để nông thôn Cà Mau phát triển hài hòa, bền vững trong giai đoạn mới.
Mục tiêu đến năm 2030, Cà Mau phấn đấu có ít nhất 65% số xã đạt chuẩn NTM (riêng năm 2026 đạt 15%), 70% xã vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đạt chuẩn, khoảng 10% xã đạt chuẩn NTM hiện đại và 60% ấp vùng bãi ngang ven biển, hải đảo đạt chuẩn theo tiêu chí tỉnh ban hành.
