Từ 1/7/2025, ba tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hòa Bình chính thức hợp nhất thành tỉnh Phú Thọ với hơn 4 triệu dân. Trong đó, khu vực Vĩnh Phúc cũ đóng góp một hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh với 441 hồ đập tổng dung tích 102 triệu m³, 383 trạm bơm công suất 19.500 KW, 2.387 km kênh mương đã được kiên cố 1.600 km. Đây là tài sản quý giá cho phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới của tỉnh.
Với sức chứa hơn 12 triệu m3 nước, hồ Xạ Hương đủ nước tưới quanh năm cho 1.850 ha đồng ruộng của ba huyện Tam Đảo, Bình Xuyên và Tam Dương (cũ).
Huyết mạch sản xuất nông nghiệp
Điểm nổi bật của hệ thống thủy lợi khu vực Vĩnh Phúc cũ là mô hình quản lý "trọn gói" tiên tiến. Giai đoạn 2006 đến 2010, địa phương đã bàn giao toàn bộ công trình cho 4 doanh nghiệp chuyên trách, trở thành nơi đầu tiên cả nước quản lý từ kênh cấp I đến kênh nội đồng, khắc phục triệt để tình trạng "ruộng chờ nước".
Hệ thống cung cấp nước tưới cho 40.000 ha đất canh tác, trong đó tưới bằng hồ đập 19.700 ha, tưới động lực 17.800 ha. Các hồ chứa như Thanh Lanh (1.200 ha), Vĩnh Thành (400 ha), Làng Hà (450 ha), Đồng Mỏ (531 ha), Bản Long (350 ha) là những "động mạch" chính phục vụ sản xuất và có khả năng hỗ trợ điều tiết nước cho vùng lân cận trong tỉnh Phú Thọ mới.
Nhờ hệ thống thủy lợi ổn định, năng suất lúa bình quân đạt 6,94 tấn/ha/vụ, ngô và lạc đạt 2,9 tấn/ha/vụ. Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt 60 đến 73 triệu đồng/năm. Theo điều tra với trên 2.000 phiếu, hơn 90% ý kiến đánh giá chất lượng phục vụ thủy lợi tốt, riêng Công ty thủy lợi Lập Thạch có 97% ý kiến hài lòng.
Bốn giá trị nổi bật tác động xây dựng nông thôn mới
Thứ nhất, đảm bảo an ninh lương thực. Hệ thống thủy lợi cung cấp nước chủ động cho hàng chục nghìn hecta, tạo điều kiện canh tác 2 đến 3 vụ/năm. Điều này quan trọng khi tỉnh Phú Thọ mới có hơn 133.000 ha đất cây hằng năm cần tưới tiêu ổn định.
Tại xã Lũng Hòa, diện tích được tưới chủ động đạt 95%, giúp hình thành vùng lúa chất lượng cao 400 ha, vùng bí đỏ 30 ha liên kết doanh nghiệp, nuôi trồng thủy sản 80 ha. Thu nhập đầu người đạt 73 triệu đồng/năm, hộ nghèo dưới 0,4%.
Thứ hai, tạo điều kiện chuyển dịch cơ cấu và phát triển OCOP. Hệ thống thủy nông hoàn chỉnh cho phép điều tiết nước linh hoạt, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật cho nhiều loại cây trồng đặc sản. Khu vực Vĩnh Phúc cũ đóng góp nhiều sản phẩm OCOP chất lượng cao như bí đỏ Lũng Hòa, lúa Tam Đảo, nấm Tam Đảo vào tổng số 609 sản phẩm OCOP 3 sao trở lên của tỉnh Phú Thọ, trong đó 6 sản phẩm đạt 5 sao.
Thứ ba, nâng cao chất lượng đời sống người dân. Chính sách miễn 100% thủy lợi phí và hệ thống kênh mương đồng bộ giúp nông dân không còn lo thiếu nước, có thêm thời gian phát triển kinh tế và tham gia phong trào xây dựng nông thôn mới.
Thứ tư, hoàn thành đồng bộ nhiều tiêu chí nông thôn mới. Hệ thống kênh mương được cứng hóa không chỉ phục vụ tưới tiêu mà còn chỉnh trang cảnh quan, giảm ô nhiễm, cải thiện giao thông nội đồng. Xã Hồng Châu với hệ thống thủy lợi hoàn chỉnh đã đạt 19/19 tiêu chí và 78/78 chỉ tiêu nông thôn mới nâng cao, thu nhập 73 triệu đồng/người/năm.
Trạm bơn tiêu Nguyệt Đức - Yên Phương thuộc Dự án quản lý nguồn nước và ngập lụt Vĩnh Phúc.
Định hướng khai thác tối đa lợi thế thủy lợi
Với 100% xã khu vực Vĩnh Phúc cũ đạt chuẩn nông thôn mới, 190 thôn kiểu mẫu, 13 thôn thông minh, khu vực này là hình mẫu cho tỉnh Phú Thọ. Sau sáp nhập, toàn tỉnh có 84/133 xã đạt chuẩn nông thôn mới (63,2%), trong đó Vĩnh Phúc cũ đóng góp 32 xã; có 525 thôn kiểu mẫu, Vĩnh Phúc cũ đóng góp 231 thôn.
Để đạt mục tiêu trên 85% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trên 40% đạt chuẩn nâng cao đến 2030, tỉnh cần triển khai ba giải pháp trọng tâm về thủy lợi:
Một là liên thông hệ thống giữa các khu vực. Kết nối thủy lợi Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hòa Bình cũ thành mạng lưới thống nhất, điều tiết linh hoạt cho 9.361 km² diện tích với địa hình đa dạng.
Hai là duy trì và nâng cấp công trình hiện có. Nhiều công trình xuống cấp trong khi giá thủy lợi phí từ 2012 chưa được điều chỉnh. Tỉnh cần ưu tiên vốn duy tu, nâng cấp kịp thời.
Ba là ứng dụng công nghệ số. Số hóa hệ thống thủy lợi, ứng dụng cảm biến thông minh, giám sát từ xa để tối ưu điều tiết nước, giảm thất thoát, nâng cao hiệu quả.
Dự án "Quản lý nguồn nước và ngập lụt Vĩnh Phúc" với vốn 4.815 tỷ đồng đã cơ bản hoàn thành, bao gồm 3 trạm bơm tiêu tổng lưu lượng 145 m³/s (Kim Xá, Ngũ Kiên, Nguyệt Đức), cải tạo hệ thống sông Bình Xuyên. Dự án dự kiến nghiệm thu tháng 9/2025, tạo nền tảng phát triển bền vững.
Tầm nhìn nông thôn Phú Thọ hiện đại
Thành công xây dựng nông thôn mới khu vực Vĩnh Phúc cũ chứng minh vai trò quyết định của hệ thống thủy lợi, thủy nông. Với định hướng tăng trưởng nông nghiệp 3,5%/năm, lấy OCOP làm động lực và chuyển đổi số, tỉnh Phú Thọ đang xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, bền vững.
Hệ thống thủy lợi khu vực Vĩnh Phúc cũ không chỉ là di sản kỹ thuật mà còn là "huyết mạch" nuôi dưỡng hy vọng hàng triệu người nông dân Đất Tổ. Đây là minh chứng cho câu nói: "Nước đến, vườn tươi, ruộng tốt, dân giàu". Trong tỉnh Phú Thọ mới, hệ thống thủy lợi, thủy nông khu vực Vĩnh Phúc cũ chính là chìa khóa mở ra tương lai thịnh vượng cho nông nghiệp và nông thôn.
