Tạp chí Văn nghệ Thái Nguyên.
Tạp chí văn nghệ địa phương nhiều năm qua luôn ở trong tình trạng “bỏ thì thương, vương thì tội”. Khác với báo đảng địa phương được đầu tư đầy đủ về cơ cấu nhân sự và phương tiện kỹ thuật, hầu hết tạp chí văn nghệ địa phương đều hoạt động tương đối cầm chừng từ nguồn ngân sách bao cấp ít ỏi.
Trước đợt quy hoạch báo chí năm 2020, cả nước có 3 địa phương duy trì tuần báo văn nghệ là Hà Nội, TP HCM và Thái Nguyên. Nếu Hà Nội và TP HCM là hai đô thị lớn thì Thái Nguyên là một ẩn số thú vị. Từ năm 2021, khi chuyển thành bán nguyệt san, Văn nghệ Thái Nguyên cũng vận hành tạp chí điện tử đầu tiên trong hệ thống văn nghệ địa phương.
Từ ngày 1/7, tỉnh Thái Nguyên sáp nhập tỉnh Bắc Kạn, nhưng Tạp chí Văn nghệ Thái Nguyên không được bổ sung nguồn lực từ Tạp chí Văn Nghệ Ba Bể của Hội văn nghệ Bắc Kạn. Theo kế hoạch của tỉnh Thái Nguyên mới, Tạp chí Văn nghệ Ba Bể được “tuyên bố hoàn thành nhiệm vụ”, còn Tạp chí Văn nghệ Thái Nguyên trở thành ấn phẩm trực thuộc cơ quan Báo và Đài phát thanh truyền hình tỉnh Thái Nguyên.
Tạp chí văn nghệ địa phương phải gắn liền với Hội Văn nghệ địa phương mới phát huy được vai trò đóng góp của văn nghệ sĩ. Bằng chứng là Tạp chí Hạ Long sau khi rời Hội Văn nghệ Quảng Ninh để đứng chung trong Trung tâm truyền thông tỉnh Quảng Ninh, thì sức ảnh hưởng với đời sống văn nghệ trở nên khiêm tốn hơn.
Vì vậy, sự chộn rộn thay đổi ở Tạp chí Văn nghệ Thái Nguyên thể hiện qua tâm trạng của nhà thơ Nguyễn Thúy Quỳnh (đương kim Chủ tịch Hội Văn nghệ Thái Nguyên, có 16 năm làm Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Thái Nguyên) ngổn ngang và ngậm ngùi: “Sau ít ngày nữa, nhiều nhà báo giỏi sẽ rời đội ngũ vì không còn cơ quan để cống hiến. Một số đông khác từng chọn báo chí để mưu sinh giờ không còn cơ hội để mưu sinh bằng nghề báo nữa… Đi qua những khúc quanh, những bão giông đời người không bao giờ là dễ dàng. Mong các bạn, các em, các cháu đồng nghiệp của tôi chân cứng đá mềm, sớm chọn được công việc mới phù hợp với mình, vững vàng sống và sống thật tốt”.
Ngoài trường hợp đặc biệt của Văn nghệ Thái Nguyên, phần lớn tạp chí văn nghệ địa phương đều có cơ hội phát triển sau khi sáp nhập tỉnh. Lý do là lực lượng văn nghệ sĩ ở các tỉnh trước đây không mấy hùng hậu nên lắm nhọc nhằn với việc duy trì tạp chí văn nghệ địa phương xuất bản hàng tháng. Mặt khác, rất nhiều tạp chí văn nghệ địa phương phải đình bản vì không có nhân sự đảm đương vị trí Tổng Biên tập.
Tạp chí Văn Nghệ Phú Yên số cuối cùng, trước khi sáp nhập tỉnh Phú Yên và tỉnh Đắk Lắk.
Theo tiêu chuẩn chức danh, Tổng Biên tập tạp chí văn nghệ địa phương phải có Thẻ Nhà báo và trình độ lý luận cao cấp chính trị. Nói thật với nhau, Tổng Biên tập tạp chí văn nghệ địa phương có thu nhập rất ít ỏi nên những người vừa có Thẻ Nhà báo vừa có trình độ lý luận cao cấp chính trị thì chẳng ai mặn mà với công việc “quyền rơm vạ đá”, nếu không thực sự đam mê văn nghệ. Với những tỉnh đang tạm dừng Tạp chí Văn nghệ địa phương như Đắk Lắk hay Gia Lai, thì sau khi sáp nhập sẽ có nhân sự Tổng Biên tập để tiếp tục phục vụ công chúng.
Trong xu hướng tuột dốc của báo in, để ổn định tạp chí văn nghệ địa phương không hề đơn giản. Việc sáp nhập tỉnh sẽ tạo không gian thuận lợi hơn cho tạp chí văn nghệ địa phương, cả về con người lẫn tài chính. Ví dụ, Tạp chí Non nước của Đà Nẵng sáp nhập Tạp chí Đất Quảng của Quảng Nam, Tạp chí Nhật Lệ của Quảng Bình sáp nhập Tạp chí Cửa Việt của Quảng Trị, sẽ là những đơn vị đáng hy vọng.
Khu vực đồng bằng sông Cửu Long, ngoài Tạp chí Văn Nghệ Cà Mau vượt trội về chất lượng, các tạp chí văn nghệ địa phương lâu nay vẫn loay hoay với vài trăm bản in mỗi kỳ. Sau khi sáp nhập tỉnh, chắc chắn sẽ mở ra cơ hội mới, như Tạp chí Văn nghệ Cần Thơ được tập hợp tài năng của Cần Thơ, Hậu Giang và Sóc Trăng hoặc Tạp chí Văn nghệ Vĩnh Long được tập hợp tài năng của Vĩnh Long, Bến Tre và Trà Vinh.
Nhiều người vẫn đinh ninh về tác động không mấy tích cực của các tạp chí văn nghệ địa phương. Liệu có quá bi quan chăng? Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm (nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo & Dân vận trung ương) cho rằng: “Trước đây, tôi nghĩ tạp chí văn nghệ địa phương không cần thiết vì chất lượng sàn sàn như nhau. Thế nhưng, bây giờ tôi nghĩ lại rồi. Khắp nơi xây dựng chùa chiền nhiều như vậy, thì phải tăng cường tạp chí văn nghệ địa phương để làm đối trọng. Nếu không, đời sống văn hóa sẽ lệch lạc và đi xuống”.
Tạp chí Văn nghệ Cà Mau vượt trội về chất lượng ở đồng bằng sông Cửu Long.
Trên tinh thần “văn hóa soi đường cho quốc dân đi”, cần xóa bỏ quan niệm tạp chí văn nghệ địa phương là gánh nặng ngân sách của địa phương. Đồng thời, cần tái khẳng định, tạp chí văn nghệ địa phương chính là cái nôi đầu tiên để ươm mầm các tài năng văn nghệ.
Có thể lấy tỉnh An Giang suốt hai thập niên đầu tiên của thế kỷ 20 để làm dẫn chứng. Ngoài Tạp chí Thất Sơn của tỉnh, thì 11 huyện ở An Giang đều có tập san văn nghệ, mà nổi bật là Văn nghệ Châu Đốc, Văn nghệ Chợ Mới, Văn nghệ Châu Phú.... Kết quả, bây giờ An Giang xuất hiện nhiều cây bút trẻ đầy triển vọng như Nguyễn Đức Phú Thọ, Lê Quang Trạng, Vĩnh Thông, Võ Đăng Khoa, Giai Du...
