Người trẻ giữ hồn tranh xưa

Tuổi thơ in màu giấy dó

Sinh năm 1990 tại làng tranh Đông Hồ cổ kính (xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, Bắc Ninh), Nguyễn Hữu Đạo thuộc thế hệ thứ 15 của dòng họ Nguyễn Hữu - một trong hai gia đình hiếm hoi còn gắn bó bền bỉ với nghề in tranh trên ván gỗ mộc bản. Giữa lớp lớp nghệ nhân Đông Hồ, anh là người trẻ tuổi nhất, mang theo mình không chỉ di sản của cha ông mà còn là niềm hy vọng cho một dòng tranh đang mong manh giữa nhịp sống hiện đại.

Tuổi thơ của Nguyễn Hữu Đạo trôi qua giữa những khuôn in mộc bản, giấy dó phơi bên hiên nhà, và mùi sơn từ tro than lá tre thoảng trong gió sớm. Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống làm tranh dân gian Đông Hồ, cậu bé Đạo ngày ấy đã sớm quen với tiếng đục gõ lách cách, quen nhìn bàn tay ông và cha nắn nót từng nét khắc. Đối với anh, nghề không chỉ là kế sinh nhai, mà là một phần máu thịt.

Ký ức tuổi thơ hiện về trong những buổi đầu tập in tranh, khi đôi tay còn vụng về, bản in ra chưa đều nét, màu chưa đúng chỗ. “Hồi bé, khi mà tay nghề mình còn non, thì nhiều lúc làm ra tác phẩm không được như mong muốn... lúc đó mình cũng cảm thấy khó chịu” - Đạo chia sẻ. Nhưng chính sự khó chịu ấy là bước đầu để hình thành một người nghệ nhân yêu cái đẹp, tôn trọng sự hoàn hảo trong từng chi tiết.

“Để làm được một bức tranh Đông Hồ đúng nghĩa, mỗi bước đều cần sự kiên trì, chính xác và cả lòng yêu nghề”, anh kể. Người thợ phải bắt đầu từ việc tạo mẫu, sau đó khắc từng nét trên ván gỗ thị, mỗi màu một khuôn. In màu đỏ đầu tiên, rồi đến xanh, vàng, da, cuối cùng là đen. Quy trình ấy diễn ra theo một trật tự cố định, người thợ cần sự tỉ mỉ và tập trung để theo hết từng công đoạn. 

Tưởng như sẽ theo nghề từ nhỏ, nhưng sau khi trưởng thành, Nguyễn Hữu Đạo lại chọn một hướng rẽ khác: học đại học, làm công việc văn phòng - như nhiều bạn bè cùng trang lứa. Anh từng bước rời xa làng tranh, rời xa những sắc màu dân dã để bước vào nhịp sống hiện đại.

Thế nhưng, tranh vẫn âm thầm ở lại với anh, như một sợi dây vô hình nối từ gốc rễ truyền thống. “Sau, cái niềm yêu nghề nó trỗi dậy, thì là nó thúc đẩy bản thân lại quay về gìn giữ vẽ tranh” – Nguyễn Hữu Đạo tâm sự. Đó là kết quả của sự thôi thúc nội tâm, khi nhận ra giữa phố thị đông đúc, lòng mình vẫn hướng về những sắc màu trầm mặc của làng xưa.

Sự trở lại ấy không hề dễ dàng. Nhưng với tình yêu dành cho dòng tranh Đông Hồ và ý thức gìn giữ di sản ông cha để lại, Nguyễn Hữu Đạo chọn bắt đầu lại - từ chính nơi anh đã rời đi, với hai bàn tay và cả một bầu trời ký ức. Giữa những khó khăn của nghề thủ công truyền thống trong thời hiện đại, anh vẫn tin rằng, chỉ cần còn một người trẻ giữ nghề, thì tranh Đông Hồ vẫn chưa là quá khứ.

Khát vọng giữ hồn tranh Đông Hồ

Nép mình bên bờ sông Đuống êm đềm, ngôi nhà nhỏ của nghệ nhân trẻ Nguyễn Hữu Đạo như một nốt lặng dịu dàng giữa nhịp sống hiện đại. Ở đó, anh vẫn lặng lẽ gìn giữ những gì tinh túy nhất, nguyên vẹn nhất của nghề tranh truyền thống mà gia đình đã gắn bó qua nhiều thế hệ. Không gian ấy không chỉ là nơi lưu giữ ký ức, mà còn là một địa chỉ văn hóa đặc biệt - nơi những người yêu nghệ thuật tìm đến để nghiên cứu, thưởng ngoạn và mua tranh. 

Những đơn hàng tranh của anh phần lớn đến từ khách Việt kiều và người nước ngoài - những người tìm thấy sự gần gũi, sâu lắng trong nét vẽ quê nhà. Dẫu biết rằng, khó có thể làm giàu từ nghề này, nhưng anh vẫn kiên trì, bởi với anh, giữ được nghề cũng là giữ được gốc rễ của mình. 

Trên hành trình gìn giữ và nối tiếp những giá trị truyền thống, đôi tay tài hoa và tinh thần thủ công luôn là điều anh nâng niu, trân trọng. Mỗi khi bắt gặp một hình ảnh đẹp trong cuộc sống hay một khoảnh khắc đời thường, anh đều lưu giữ lại để làm chất liệu sáng tạo. “Theo tôi, người nghệ nhân của thời đại không chỉ cần đôi bàn tay khéo léo mà còn phải sở hữu một tư duy nghệ thuật cởi mở, biết chắt lọc cái mới để làm giàu cho cái cũ. Tuy vậy, mọi sáng tạo đều phải bắt nguồn từ sự tôn trọng và gìn giữ cốt cách, hồn cốt truyền thống trong từng nét vẽ, màu sắc và tinh thần của tranh”, nghệ nhân trẻ bộc bạch. 

Tuy nhiên, hành trình đó chưa bao giờ dễ dàng. Thách thức lớn nhất hiện nay đối với anh chính là  làm sao để tranh Đông Hồ có thể chạm tới số đông, lan tỏa đến mọi tầng lớp trong xã hội hiện đại. Việc sáng tác mẫu mới đòi hỏi rất nhiều thời gian và công sức, bởi mỗi bức tranh phải đảm bảo cả giá trị thẩm mỹ lẫn chiều sâu văn hóa. Chính vì vậy, bên cạnh việc tạo ra những tác phẩm mang giá trị thẩm mỹ cao, anh còn chú trọng đến việc quảng bá, đưa tranh đến gần hơn với công chúng qua các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok. Đó cũng là cách anh thổi vào tranh Đông Hồ một sức sống mới để dung hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa chiều sâu văn hóa và nhịp sống hôm nay. 

Tháng 5 năm 2024, Nguyễn Hữu Đạo được UBND tỉnh công nhận là Nghệ nhân nghề làm tranh dân gian Đông Hồ - một danh hiệu không chỉ là niềm vinh dự cá nhân, mà còn là sự ghi nhận cho bao năm tháng lặng lẽ bền lòng giữ nghề. 

Không chỉ miệt mài bên những bản khắc gỗ, anh còn dành nhiều tâm huyết để lan tỏa tình yêu với tranh Đông Hồ qua các buổi workshop, những chuyến triển lãm, quảng bá tại các sự kiện lớn của Chính phủ. Mỗi ánh mắt say mê của người xem, mỗi phản hồi tích cực từ công chúng lại như một ngọn lửa nhỏ, sưởi ấm và tiếp thêm cho anh niềm tin, động lực để tiếp tục hành trình của một người trẻ tự nguyện làm “người gìn giữ hồn làng” bằng cả nhiệt huyết.