Cảm xúc điện ảnh làm sao can thiệp bằng trí tuệ nhân tạo?

Cảm xúc điện ảnh tác động trực tiếp đến thẩm mỹ và nhận thức của khán giả khi xem một bộ phim. Đó là điều mà ai cũng phải khẳng định. Cho nên, việc bộ phim “Chốt đơn” sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để thay thế khuôn mặt nữ diễn viên chính, cụ thể là thay gương mặt của hoa hậu Thùy Tiên, đã gây ra nhiều tranh luận trong giới làm phim và giới yêu phim.

Theo thông tin từ ê-kíp, việc thay gương mặt diễn viên bằng công nghệ AI xuất phát từ yếu tố thời gian và chi phí. Khi lịch công chiếu đã cận kề, quay lại toàn bộ phân đoạn của nữ diễn viên là gần như không thể. Thay diễn viên theo cách truyền thống sẽ khiến kịch bản, lịch quay và khâu hậu kỳ bị đảo lộn, kéo theo chi phí lớn và nguy cơ lỡ thời điểm ra mắt.

Trong bối cảnh đó, công nghệ AI, với kỹ thuật “deepfake” hoặc “face-swapping”, trở thành giải pháp nhanh chóng, giữ nguyên phần lớn cảnh quay, chỉ thay đổi hình ảnh khuôn mặt trong hậu kỳ. Xét trên góc độ hiệu quả một dự án nghệ thuật, thì khá hợp lý về mặt tài chính, nhưng không thể đảm bảo cảm xúc điện ảnh.

“Chốt đơn” không phải tác phẩm đầu tiên đánh cược cảm xúc điện ảnh bằng AI. Các nhà làm phim Hollywood từng dùng kỹ thuật “de-aging” để làm trẻ gương mặt Robert De Niro trong bộ phim “The Irishman”, hoặc tái tạo hình ảnh cố diễn viên Carrie Fisher trong bộ phim “Star Wars: The Rise of Skywalker.” Gần đây, bộ phim “Here” đã sử dụng AI để biến đổi tuổi tác Tom Hanks và Robin Wright một cách mượt mà. Ở Trung Quốc, một số phim truyền hình cũng áp dụng công nghệ thay thế bằng gương mặt AI khi diễn viên gặp vấn đề hợp đồng hoặc lịch trình.

Tuy nhiên, hầu hết các dự án lớn đều đi kèm với sự đồng ý rõ ràng của diễn viên (hoặc gia đình họ), cùng các điều khoản pháp lý chặt chẽ. Không phải ngẫu nhiên mà những hãng phim như Disney hay Warner Bros đều rất thận trọng trong việc sử dụng hình ảnh số hóa, vì chỉ một sai sót về quyền hình ảnh cũng có thể dẫn đến tranh chấp pháp lý và ảnh hưởng uy tín thương hiệu.

Quyền hình ảnh là một trong những vấn đề nhạy cảm nhất khi sử dụng AI thay mặt diễn viên. Về nguyên tắc, gương mặt là tài sản cá nhân, và việc tái tạo nó cần sự đồng thuận bằng văn bản. Nếu diễn viên hoặc người đại diện không đồng ý, nhà sản xuất có thể đối mặt với kiện tụng. Ngoài ra, còn có yếu tố minh bạch: khán giả có quyền biết khi nào hình ảnh họ thấy là thật, và khi nào là sản phẩm của công nghệ. Việc giấu kín hoặc làm mập mờ có thể bị xem là “lừa dối” cảm xúc điện ảnh của người xem.

Về mặt kỹ thuật, AI hiện nay có thể tái hiện khá chính xác biểu cảm, chuyển động môi và ánh mắt của con người. Nhưng diễn xuất không chỉ là “gương mặt biết cử động”. Một vai diễn còn cần nhịp thở, sự rung giọng, phản xạ cơ thể và cả những khoảnh khắc ngẫu hứng chỉ diễn viên thật mới mang lại. Khi chỉ thay mặt mà giữ nguyên phần thân thể, chuyển động và giọng nói của người khác, khán giả tinh ý vẫn cảm thấy “lệch pha” - một hiện tượng có thuật ngữ là "uncanny valley" - nơi hình ảnh gần như thật nhưng lại gây cảm giác không tự nhiên, làm giảm mức đồng cảm.

Nhiều khảo sát cho thấy khán giả thường dễ chấp nhận AI trong các cảnh giả tưởng hoặc nhân vật hoàn toàn ảo hơn là khi AI được dùng để giả mạo người thật. Điều này xuất phát từ nhu cầu cơ bản, khán giả tìm kiếm sự chân thật trong cảm xúc, và tin rằng cảm xúc ấy phải đến từ một con người thực sự đứng sau nhân vật. Không thể phủ nhận AI mở ra nhiều lợi ích cho điện ảnh, nhưng làm mất đi cảm xúc trong diễn xuất, tạo tiền lệ cho việc lạm dụng hình ảnh, và đặc biệt là đe dọa sinh kế của diễn viên nếu các hãng phim quyết định “đúc” nhân vật hoàn toàn bằng công nghệ.

Ở Trung Quốc, đã có trường hợp phim truyền hình bị khán giả phản ứng gay gắt vì dùng AI thay mặt diễn viên mà không thông báo, khiến nhân vật trông “giả” và cảm xúc gượng gạo. Điều này cho thấy công nghệ, dù tinh vi, vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn sự tinh tế trong diễn xuất người thật. 

Trong tương lai gần, AI chắc chắn tiếp tục phát triển và trở thành một phần quan trọng của điện ảnh, tuy nhiên, vai trò của AI nhiều khả năng sẽ thiên về hỗ trợ, như làm trẻ hóa, chỉnh sửa hậu kỳ, tạo hiệu ứng đặc biệt, mô phỏng bối cảnh, hoặc thử nghiệm ý tưởng trước khi quay thật. Còn việc để AI hoàn toàn đảm nhiệm vai trò diễn viên chính đòi hỏi không chỉ sự tiến bộ kỹ thuật, mà còn là sự đồng thuận của khán giả, diễn viên, nhà làm phim và hệ thống pháp luật.

Để cảm xúc điện ảnh không bị tác động bởi AI, cần một khung pháp lý rõ ràng về quyền hình ảnh, các tiêu chuẩn minh bạch. Ví dụ: ghi rõ trong credit khi nhân vật được tạo hình bằng AI. Đồng thời, cần có quy tắc đạo đức nghề nghiệp nhằm bảo vệ quyền lợi diễn viên lẫn trải nghiệm khán giả. Lựa chọn AI để thay thế gương mặt hoa hậu Thùy Tiên trong “Chốt đơn” bộ phim có thể xem là hợp lý, nếu xét về yếu tố thời gian và chi phí sản xuất, nhưng không phải là giải pháp lý tưởng cho cảm xúc điện ảnh.

Ở những bộ phim như “The Irishman” hay “Here”, việc áp dụng AI nhận được sự chấp nhận cao hơn vì khán giả đã quen mặt diễn viên thật và hiểu mục đích sáng tạo đằng sau. Ngược lại, “Chốt đơn” phải đối mặt với nguy cơ khán giả cảm thấy “bị thay đổi” nhân vật mà không được báo trước, dễ tạo cảm giác mất chân thật và gây phản ứng trái chiều.

Điện ảnh là nghệ thuật của cảm xúc, và cho đến hiện tại, con người vẫn là trung tâm tạo ra cảm xúc điện ảnh. AI có thể giúp tiết kiệm thời gian, mở rộng khả năng sáng tạo, nhưng cảm xúc thật khiến khán giả rung động khóc cười, vẫn cần đến hơi thở và trái tim của diễn viên. Trong tương lai, có thể là sự kết hợp hài hòa giữa con người và máy móc, nơi AI là công cụ, còn nghệ thuật vẫn mang linh hồn của con người.