Trung Nghĩa tại Everest Base Camp trên dãy Himalaya. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
Cây bút Trung Nghĩa, chính anh thích gọi mình như vậy, dù đồng nghiệp và độc giả biết đến anh như một nhà báo đa năng. Cây bút Trung Nghĩa cũng là tác giả có hơn 10 tựa sách du ký, văn hóa nghệ thuật, thể thao, phóng sự quốc tế… Các tác phẩm tiêu biểu của cây bút Trung Nghĩa có thể kể đến, như “Bí mật ở Cannes”, “Sydney yêu thương”, “Sài Gòn úm ba la”, “Từ Bàn Môn Điếm đến Chernobyl”, “Đọc sách cũng như yêu”…
Hiện tại, cây bút Trung Nghĩa là giảng viên thỉnh giảng của Khoa Báo chí - Truyền thông Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn (ĐH Quốc gia TP. Hồ Chí Minh) và Khoa Báo chí - Truyền thông Trường Cao đẳng Phát thanh Truyền hình II (VOV). Anh từng có nhiều năm là phóng viên, biên tập viên báo Tuổi Trẻ và Tuổi Trẻ Online.
Đồng thời, cây bút Trung Nghĩa cũng đảm nhận vai trò thành viên điều hành dự án “Đọc sách cùng Xích Lô” đã và đang có những đóng góp tích cực cho văn hóa đọc. Thông qua các chương trình giao lưu, chia sẻ về sách và kỹ năng đọc sách, anh mong muốn hình thành thói quen đọc sách cho các em học sinh vùng sâu vùng xa.
Học hỏi qua mỗi sự kiện lớn
Thưa cây bút Trung Nghĩa! Dù anh không phải nhà báo chuyên trách mảng thể thao, nhưng lại là nhà báo Việt Nam tác nghiệp trực tiếp nhiều lần nhất tại các giải bóng đá thế giới, 6 kỳ FIFA World Cup và 5 kỳ UEFA EURO Cup. Anh có thể cho biết nguyên nhân của những cuộc trải nghiệm thú vị và tốn kém ấy không?
Tôi có niềm yêu thích bóng đá từ nhỏ, luôn học hỏi những kỹ năng tác nghiệp cần thiết cho các sự kiện lớn như quan sát, chụp ảnh, quay phim, giao tiếp, tìm kiếm những đề tài văn hóa - xã hội - con người không chỉ gắn với sự kiện thể thao mà còn với quốc gia, vùng đất đăng cai sự kiện… Tôi may mắn được cơ quan và lãnh đạo cơ quan, trưởng ban thể thao ủng hộ, tạo điều kiện thuận lợi để lên đường tác nghiệp. Và mỗi lần có dịp đi tôi đều cố gắng làm hết sức mình.
Ngoài các giải bóng đá lớn nhất hành tinh, anh cũng từng tác nghiệp ở sự kiện toàn cầu, từ Olympic đến Liên hoan phim Cannes. Chắc chắn không phải ngẫu hứng nhất thời?
Dĩ nhiên, tôi xem đó là cơ hội tiếp cận trực tiếp sự kiện quy mô lớn, qua góc nhìn của một phóng viên Việt Nam và phản ánh bằng những tin bài, hình ảnh gửi về quê nhà. Tôi được dịp học hỏi, tham khảo, chứng kiến các đồng nghiệp quốc tế tác nghiệp, cách thức tổ chức, không khí sự kiện tác động đến công chúng… Mỗi sự kiện lớn đều có cái để tôi học hỏi, cập nhật kỹ năng, hình thái tác nghiệp. Ví dụ tại Olympic Paris 2024, các hãng tin lớn đã sử dụng thiết bị robot để chụp ảnh ở môi trường đặc thù như dưới nước bể bơi, trên mái trần nhà thi đấu… Đồng thời, tôi cũng nhận ra, các nhà báo quốc tế cũng đã thay đổi phương pháp tác nghiệp cực kỳ thuận tiện, nhanh gọn với thiết bị di động cầm tay.
Nhuận bút tin bài chắc chắn không đủ bù đắp chi phí tác nghiệp tại những sự kiện tầm cỡ như vậy, liệu có điều gì giúp anh tâm đắc hơn với nghề?
Tình yêu nghề nghiệp của tôi được bồi đắp qua năm tháng và chưa bao giờ cảm thấy nhàm chán nhờ vào tinh thần “học tập suốt đời” (lifelong learning), cảm nhận rõ sự thay đổi và phát triển không ngừng của ngành công nghiệp tin tức, truyền thông và sự tiếp nhận của độc giả trên các hình thái khác nhau, từ báo giấy vật lý truyền thống cho đến báo điện tử, các nền tảng mạng xã hội, ứng dụng tin tức ngày nay. Là người hoạt động báo chí, truyền thông thì bạn cần thích nghi với sự phát triển đó, nhưng cũng phải trân trọng những giá trị cũ. Vấn đề chỉ là tận dụng điều phù hợp và phát huy những điều kiện, cơ hội mới.
Nhìn cuộc sống với đôi mắt hồn nhiên
Đã đặt chân đến 5 châu lục để tác nghiệp, anh thường dùng đôi mắt một nhà báo hay đôi mắt một du khách để quan sát, nhìn ngắm, ghi nhận mọi thứ chung quanh?
Cũng còn tùy mục đích, tính chất mỗi chuyến đi. Tôi yêu thích trải nghiệm và nhờ đó may mắn chứng kiến những khoảnh khắc lịch sử của con người, giải đấu, sự khác biệt của những vùng đất xa lạ và mối quan hệ ấm áp của con người không phân biệt màu da, xuất thân, nguồn gốc, ngôn ngữ…
Sau một ngày “chạy” liên tục từ trung tâm báo chí đến sân vận động để săn tin trong vai trò một nhà báo phải có sản phẩm báo chí gửi về nhà, tôi có thể dành cho mình những phút giây nghỉ ngơi, tĩnh lặng bên tách cà phê, lướt trang nhật báo địa phương, ngắm nhìn dòng người qua lại và cảnh vật xung quanh qua đôi mắt du khách. Như thế mới tạm gọi là cần đủ để tôi hòa mình vào nơi chốn mà đôi khi rất khác biệt với những gì tôi từng thấy, từng nghe trước đây.
Điều tâm đắc là nếu được, chúng ta hãy luôn nhìn cuộc sống với đôi mắt hồn nhiên, như cố nhà văn Nguyễn Huy Thiệp viết: “Sống dễ lắm! Cứ nhìn vào mắt bọn trẻ con mà sống”, sẽ thấy nhiều điều mới lạ, mở mang tâm hồn và hạnh phúc.
Trung Nghĩa và trẻ em ở thủ đô Kathmandu, Nepal. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
Anh trang bị kỹ năng ứng phó ra sao khi tác nghiệp ở những nơi đất khách quê người khó khăn, thậm chí nhiều rủi ro?
Tôi tìm hiểu rất nhiều thông tin đa nguồn về điểm đến trước mỗi chuyến đi. Đặc biệt, luôn quan tâm đến nơi mình đến liệu có người Việt hay cộng đồng người Việt sinh sống ở đó không. Bạn có thể nhận được sự trợ giúp thông tin tuyệt vời từ đồng hương cùng 1.001 vấn đề phái sinh khác trong chuyến tác nghiệp.
Với những chuyến đi đặc biệt, việc lên kế hoạch kỹ và kết nối được với người dân địa phương, hướng dẫn viên bản xứ là điều quan trọng để đảm bảo an toàn. Thái độ thân thiện, tôn trọng văn hóa địa phương cũng là một yếu tố không thể thiếu để bạn có những trải nghiệm sâu, đa dạng. Và biết đâu sẽ được sự giúp đỡ tận tình từ những việc nhỏ như chỉ dẫn đường sá, điểm đổi tiền... cho đến bảo vệ bạn trên hành trình đến và đi trong an toàn, suôn sẻ.
Có những trải nghiệm nào hoặc những sự cố nào khó quên đối với anh?
Đó là hình ảnh đội tuyển nữ Việt Nam lần đầu tiên ra sân tại Vòng chung kết giải FIFA World Cup nữ 2023 ở New Zealand, chúng tôi chứng kiến quốc kỳ và quốc ca Việt Nam vang lên trong sân vận động. Đó là sự thiện cảm, ấm áp mà nhiều người dân ở nhiều quốc gia trên thế giới dành cho chúng tôi khi biết họ đón khách từ Việt Nam.
Đó là hình ảnh Việt Nam ở bất cứ đâu: quốc kỳ tung bay ở các hội nghị thượng đỉnh, các quán phở, nhà hàng Việt Nam ngày càng xuất hiện ở rất nhiều quốc gia, dấu chân người Việt trên dãy Himalaya “nóc nhà thế giới”… Và tôi cũng luôn hạnh phúc, cảm thấy tự hào mỗi khi có dịp gặp, tiếp xúc với những người Việt, gốc Việt, thế hệ F1 sinh ra trên xứ người… tài năng, học vấn cao, thành đạt, giàu có và không quên nguồn cội quê hương.
Những ánh mắt và gương mặt kham khổ của người dân trong cuộc mưu sinh thường ngày ở nhiều vùng đất tôi từng phiêu bạt như Nepal, Ấn Độ, Saudi Arabia, Iran, Brazil… thường khiến tôi cảm động. Cho dù cuộc sống cơ cực, dù thân phận muôn màu muôn vẻ, những người dân này toát lên vẻ đẹp của nỗ lực mưu sinh nơi dòng đời. Cần cù và chịu khó. Lặng lẽ và nhẫn nại. Họ trao cho ta niềm tin rằng, ở đâu cũng có niềm hi vọng lớn lao và ngày mai rồi sẽ tươi sáng hơn.
Đi và đọc để sống tốt hơn
Bên cạnh thói quen ruổi rong cùng tin tức khắp nơi, anh còn là người đam mê đọc sách và gắn bó với sách trong vai trò Đại sứ Văn hóa đọc TP. Hồ Chí Minh 2023-2024, thành viên Ban điều hành Dự án “Đọc sách cùng Xích Lô” do ông Lê Minh Hoan sáng lập. Theo anh, làm thế nào để giới trẻ ngày nay đọc sách, đọc báo nhiều hơn so với việc lướt mạng giải trí bằng những clip ngắn mà các chuyên gia cảnh báo có thể gây ra hiện tượng “thối não”?
Tôi nghĩ rằng, việc đọc gắn với nhu cầu, lợi ích cụ thể của từng cá nhân. Ví dụ như, tôi có quan điểm "Sách giúp bạn sống nhiều cuộc đời" nên thích đọc vì sách mở cánh cửa ra thế giới trước khi tôi thật sự xách vali ra sân bay. Sách - như tiểu thuyết, hồi ký hoặc sách lịch sử - giúp bạn trải nghiệm nhân vật hoặc con người thật với những hoàn cảnh, cảm xúc và cuộc sống thành bại khác nhau. Đọc "Nhà giả kim" của Paulo Coelho, bạn như đồng hành cùng chàng chăn cừu Santiago trong hành trình tìm kiếm giấc mơ.
Sách có thể đưa bạn đến những nơi bạn chưa từng đến, hoặc thời kỳ quá khứ bạn chưa xuất hiện hay tương lai bạn chưa biết tới. Điều này mở rộng tầm hiểu biết và giúp bạn “sống” trong những bối cảnh hoàn toàn khác. Sách triết học, tâm lý học hoặc văn học giúp bạn khám phá, suy ngẫm những khía cạnh tư tưởng và cảm xúc sâu sắc của con người.
Sách phi hư cấu, như tự truyện hoặc sách dạy kỹ năng tạo cơ hội cho bạn tiếp thu, học hỏi từ kinh nghiệm của người khác. Sách khơi dậy khả năng tưởng tượng, giúp bạn hình dung và cảm nhận những cuộc đời khác nhau. Theo tôi, đó là những trải nghiệm tinh thần mang lại trạng thái tâm lý phong phú cho bạn. Điều này giúp ích rất nhiều cho một nhà báo hay người gắn với công việc nội dung, truyền thông.
Đi và đọc đều quan trọng với anh. Xin được tò mò, anh có ấp ủ thêm những cuốn sách nào viết về nghề và kỷ niệm “vác ba lô lên đường” suốt thời trai trẻ của mình?
Tôi cũng có một vài bản thảo chưa hoàn thành. Tôi cân nhắc nội dung nào chứa giá trị mang đến cho người đọc tham khảo, hoặc câu chuyện hành trình của mình giới trẻ có thể đồng cảm thì sẽ ra mắt trong thời điểm thích hợp.
Xu thế phát triển truyền thông tích hợp
Anh nghĩ gì về sự thay đổi chóng mặt của ngành truyền thông và nhu cầu công chúng hôm nay?
Tôi chỉ xin chia sẻ dưới góc độ là một bạn đọc yêu đọc báo giấy hằng ngày và xem tin tức trên mạng hằng phút. Trong cuốn sách Beyond News (Hơn cả tin tức), tác giả Mitchell Stephens nhấn mạnh về “nhu cầu tư duy lại về báo chí” với những mô hình mới để nhà báo thích nghi những kỹ năng mới, cơ quan truyền thông tồn tại.
Một gợi ý của tác giả là báo chí truyền thông mới cần 5 chữ I: Informed (thông tin), Intelligent (trí tuệ), Interesting (thú vị), Insightful (thấu hiểu) và Interpretive (diễn giải) và người làm báo có động lực “nghiên cứu nhiều hơn, tư duy nhiều hơn, nhận định riêng nhiều hơn và tính độc đáo nhiều hơn”.
Báo giấy vẫn cần thiết và sẽ tồn tại để duy trì thương hiệu truyền thông, thể hiện sản phẩm chất lượng cao và phục vụ một lớp độc giả quen đọc sản phẩm vật lý. Báo điện tử cần tính độc đáo và xuất sắc về visual (ấn tượng thị giác). Mọi sản phẩm tích hợp đa nền tảng, lan tỏa từ ấn bản in kỷ niệm đến sự kiện cộng đồng đông người tham gia - như thời gian qua chúng ta thấy rất nhiều đơn vị báo chí thực hiện thành công nhiều chiến dịch truyền thông tích hợp.
Trung Nghĩa tại một sạp báo ở thủ đô Kabul, Afghanistan. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
Anh hay chụp ảnh sạp báo, người bán báo ở trong lẫn ngoài nước và nhiều bức ảnh rất viral (lan tỏa) với hàng nghìn lượt yêu thích trên mạng xã hội. Vì sao anh có thói quen rất bền bỉ và khá kỳ lạ kia?
Vì tôi cảm mến và biết ơn sâu sắc những “người Mohican cuối cùng” gắn gó với việc phát hành sách báo còn tồn tại. Từ New York đến Kabul, từ Thượng Hải đến Maldives, từ Paris đến Panama, từ Auckland đến Doha, từ Tehran đến Kathmandu… Tôi vẫn thấy những sạp báo giấy, những trang báo mới phát hành mỗi sớm mai tại các đại siêu thị, các hiệu sách, tiệm tạp hóa khu cư dân, kios trên đại lộ, cả những chồng báo xếp dài trên lề phố còn vương sương khuya mà khi nhìn thấy, trái tim tôi không thôi thổn thức vì xúc động.
Anh có sự so sánh nào giữa nhà báo Việt Nam và đồng nghiệp quốc tế?
Tôi chỉ xin mạo muội đề cập một lĩnh vực nhỏ thôi, ở lĩnh vực nhiếp ảnh báo chí, các phóng viên Việt Nam có nhiều tay máy hàng đầu, chụp ảnh có chất lượng rất cao cả về nội dung hình ảnh lẫn kỹ thuật. Hay tác nghiệp bằng điện thoại di động thì Việt Nam cũng đã có người sáng tạo nội dung độc lập (influencer) hoạt động nghề nghiệp truyền thông trong lẫn ngoài nước rất năng động, nhanh nhạy, nắm bắt xu thế chung rất tốt và rất hiệu quả trên mạng.
Xin cảm ơn anh! Chúc anh tiếp tục đi, đọc và viết theo cách của một cây bút ung dung tự tại!
