Ruộng biết ‘thở’, nông dân đỡ cực

Tưới ngập, khô xen kẽ giúp người khỏe, lúa tốt

Lão nông Nguyễn Xuân Hà tuy chưa được xếp vào hạng đại điền nhưng suốt mấy chục năm qua, ông vẫn cần mẫn bám ruộng, bám làng và coi đất đai như máu thịt.

Ở thôn Phương Lai (xã Xuân Phong, huyện Yên Định, Thanh Hóa) chẳng ai cần mẫn như lão. Sáng sớm tinh mơ đã thấy lão cặm cụi ngoài đồng, vun xới từng gốc lúa. Gia đình lão làm 2 mẫu lúa kể ra cũng cực so với sức của mình. Lão bảo: "Làm nông cực thật, nhưng nhìn hạt lúa đầy bồ, lòng thấy nhẹ tênh".

Người dân quê lão xưa nay làm nông quen với cảnh “trông trời, trông đất, trông mây” để thuận chuyện cấy cày. Lại còn chuyện người dân đốt rơm rạ sau mỗi vụ gặt, bón phân hóa học cho lúa nhanh tốt, phun thuốc sâu mạnh tay cho sạch sâu bệnh khiến môi trường sống bị tổn hại.

Dùng thuốc hóa học thì sâu bệnh bị triệt đường sống, nhưng sức lão cũng đuối hẳn đi vì chất hóa học còn sót lại trong đất cứ ám vào người. Mấy năm gần đây, lão với bà con trong thôn bắt đầu ngó ngàng tới chuyện làm ruộng sao cho đỡ hại người, hại đất, hại trời.

Rơm rạ giờ không đốt nữa mà đem ủ làm phân, vừa giữ ẩm cho đất vừa đỡ khói bụi. Phân chuồng, phân hữu cơ được ưu tiên dùng nhiều hơn, thuốc trừ sâu thì chọn loại sinh học để an toàn cho người và cây trồng. Có hộ còn học cách cấy lúa thưa để tiết kiệm nước, giảm khí thải. Lão bảo: “Làm ruộng giờ không chỉ để no cái bụng, mà còn phải nghĩ cho con cháu sau này. Đất sống thì mình mới sống được lâu".

Lão thuộc diện có tư duy cấp tiến, nhưng vợ lão thì lại một nhẽ khác. Vợ lão có lần phàn nàn: Làm lúa kiểu mới chắc gì đã hơn hẳn cách làm cũ, có khi lại tốn công tốn sức. Cả làng này xưa nay vẫn áp dụng tưới ngập cho ruộng lúa mới thấy yên tâm. Khi lão có ý định chuyển sang tưới ngập, khô xen kẽ (tưới AWD), bà chau mày, bảo: “Khô thế lúa chết khát thì sao?”

Lão kiên trì giải thích cho vợ từ chính thứ mình đã được tiếp thu thông qua các lớp tập huấn: "Tưới kiểu ấy vừa tiết kiệm nước, vừa giúp lúa phát triển bộ rễ, cây khoẻ hơn, lại giảm được khí nhà kính. Hồi trước, sâu bệnh cứ rình rập, phun thuốc triền miên, giờ làm đúng kỹ thuật, cây lúa khỏe hơn, chống chịu sâu bệnh tốt hơn, đất cũng đỡ bạc màu, rồi sau này còn bán được tín chỉ carbon.

Vợ lão nghĩ xoàng xĩnh, nghe đến từ “tín chỉ carbon” cứ ngỡ là chuyện đâu bên Tây, chẳng liên quan gì đến ruộng lúa làng mình, chẳng biết có thực sự nuôi nổi cái bụng không.

Lão không giận vợ, chỉ từ tốn trấn an: "Có giám sát chặt chẽ của chuyên gia, nhà khoa học và đại diện nhà quản lý thì lo gì không thành công".

Lão bảo, hồi trước, làm lúa từ lúc cấy đến lúc gặt là ba lượt phân, mệt người mà tốn tiền. Thậm chí cứ thấy lúa xấu là bón phân tới tấp. Nay nông dân áp dụng phương pháp tưới ngập khô xen kẽ, chỉ cần bón hai lần phân là đủ. 

"Làm lúa thích ứng với biến đổi khí hậu vừa đỡ công, lại còn được cán bộ hướng dẫn tận tình nên cũng cảm thấy yên tâm. Máy móc canh tác cũng đỡ vất vả hơn vì ruộng đỡ sình lầy hơn so với cấy lúa theo phương pháp truyền thống”, lão nông Nguyễn Xuân Hà kể.

Vụ đầu tiên năm 2024, lão thử nghiệm phương pháp tưới ngập khô xen kẽ trên diện tích 2 mẫu, cho thu hoạch 5,8 tấn. Năm nay, sau khi chân ruộng quen với phương pháp canh tác mới, sản lượng đạt hơn 6 tấn. Trung bình một mẫu tăng 8 tạ thóc khi áp dụng phương pháp canh tác thích ứng biến đổi khí hậu.

Nhân rộng mô hình

Năm 2024, hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Yên Phong (Yên Định, Thanh Hóa) phối hợp với Công ty Green Carbon Inc Nhật Bản và các đơn vị chuyên môn triển khai thí điểm mô hình tưới AWD trên diện tích gần 100 ha. Vụ Xuân 2025, tăng lên khoảng 180 ha.

Ông Nguyễn Công Quang - Giám đốc Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Yên Phong chia sẻ: “Ban đầu khi áp dụng trồng lúa theo phương pháp truyền thống bà con sợ lúa héo, mất mùa. Có người còn bảo: ‘Lúa là cây nước mà không ngập thì sao lớn được?’ Chuyện “giảm phát thải” rồi “bán tín chỉ carbon” thì càng xa lạ, nghe như chuyện trên trời”.

Ông Quang cho biết thêm, để thuyết phục người dân tham gia mô hình, hợp tác xã đã phối hợp với cán bộ kỹ thuật tổ chức nhiều buổi họp dân, tập huấn ngay tại đồng ruộng. “Bà con chỉ tin khi thấy tận mắt hiệu quả của phương pháp này. Đến lúc thấy lúa tưới bằng phương pháp ngập - khô xen kẽ không đổ ngã sau trận mưa lớn, còn bên kia ngập truyền thống đổ ngổn ngang, thì ai cũng gật gù công nhận mô hình này có hiệu quả”.

Kết quả triển khai mô hình AWD trong vụ mùa 2024 tại xã Yên Phong nói riêng, tỉnh Thanh Hóa nói chung đã ghi nhận kết quả vượt xa kỳ vọng. Trong điều kiện thời tiết bất lợi giai đoạn cuối vụ, ruộng lúa tưới ngập khô xen kẽ không bị đổ ngã, trong khi ở mô hình tưới ngập truyền thống, tỷ lệ đổ ngã lên tới 30%.

Lúa sinh trưởng thuận lợi, đẻ nhánh mạnh, chống chịu tốt hơn với điều kiện môi trường. Nhờ đó, năng suất ruộng lúa AWD tăng trung bình 7,23% so với mô hình tưới truyền thống.

Số lần tưới giảm đáng kể, lượng nước tưới được kiểm soát theo nguyên tắc “khô, ngập luân phiên”, giúp tiết kiệm tài nguyên nước và giảm chi phí sản xuất.

Kết quả đo đạc trong suốt mùa vụ cho thấy, mức phát thải khí CH4 từ ruộng lúa AWD luôn dưới 235 mg/m2/ngày, ổn định và thấp hơn nhiều so với ruộng CF (ngập liên tục), nơi mức cao nhất ghi nhận lên tới 592 mg/m2/ngày. Tổng kết vụ mùa, lượng phát thải khí CO2 quy đổi (CO2e) tại ruộng tưới AWD giảm 57,18% so với mô hình tưới truyền thống.

Theo kết quả phân tích, trên diện tích triển khai 90,36 ha tại xã Yên phong, tổng lượng phát thải khí nhà kính đo được trong vụ mùa 2024 là 437,3 tấn CO2e. Phần giảm phát thải này có thể quy đổi thành tín chỉ carbon, tạo cơ hội tham gia thị trường tín chỉ carbon đang phát triển. Đây là nguồn lực tài chính tiềm năng giúp tái đầu tư cơ sở hạ tầng và tăng thu nhập bền vững cho nông dân.

Toàn tỉnh Thanh Hóa có hơn 3.600 ha diện tích trồng trọt được ứng dụng công nghệ tưới nước tiết kiệm, áp dụng trên cây ăn quả, cây mía, rau màu trong nhà màng, nhà lưới.