Phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp thông minh
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng tác động mạnh mẽ đến nông thôn Việt Nam, việc xây dựng những mô hình “nông thôn thông minh” không còn là lựa chọn mà là yêu cầu tất yếu. Chúng vừa giúp nâng cao năng lực thích ứng, vừa tạo nền tảng cho phát triển nông nghiệp bền vững và đời sống nông dân. Những tín hiệu tích cực từ nhiều địa phương đầu năm 2025 cho thấy hướng đi này đang dần trở thành hiện thực.
Thích ứng với biến đổi khí hậu, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội. Ảnh: Thủy Nhi.
Đồng Tháp là một trong những địa phương tiên phong triển khai “smart village” - làng thông minh gắn với nông nghiệp số. Tại xã Tân Thuận Tây, hệ thống quan trắc tự động đo độ ẩm, pH đất và các yếu tố khí tượng được kết nối trực tiếp với ứng dụng di động của nông dân. Nhờ đó, họ có thể điều chỉnh lượng nước tưới, phân bón một cách chính xác, tiết kiệm chi phí và hạn chế ô nhiễm môi trường.
Đến tháng 5/2025, Đồng Tháp (cũ) đã có 6 làng được công nhận là làng thông minh: Đốc Bình Kiệu, Định Yên, Bình Thanh, Mỹ Xương, Tân Nhuận Đông và An Nhơn. Những mô hình này không chỉ nâng cao năng suất và chất lượng nông sản, mà còn hình thành tư duy sản xuất mới cho nông dân, gắn kết chặt chẽ với chương trình chuyển đổi số của tỉnh.
Ở vùng ven biển dễ tổn thương bởi xâm nhập mặn, tỉnh Bến Tre (cũ) triển khai dự án phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp thông minh thích ứng BĐKH với sự hỗ trợ của IFAD. Trong 6 tháng đầu năm, tỉnh đã xây dựng và đưa vào vận hành 8 kế hoạch hành động chuỗi giá trị (VCAP). Các kế hoạch này tập trung vào những sản phẩm thế mạnh như dừa, cây ăn quả, thủy sản, đồng thời hỗ trợ hợp tác xã và doanh nghiệp liên kết trong sản xuất, chế biến và xuất khẩu.
Điểm đặc biệt của dự án là không chỉ hướng tới nâng cao thu nhập, mà còn chú trọng tới việc giảm phát thải, tiết kiệm nước tưới và gia tăng khả năng chống chịu của hệ thống canh tác. Đây là bước tiến quan trọng trong việc biến nông nghiệp Bến Tre thành nông nghiệp “xanh - thông minh - bền vững”.
Nông thôn mới gắn thích ứng
Ở tầm quốc gia, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng định hướng Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2026 - 2035. Điểm nhấn của giai đoạn tới là gắn kết chặt chẽ xây dựng NTM với yêu cầu phát triển thông minh, thích ứng với BĐKH. Các xã không chỉ đạt hạ tầng, thu nhập hay văn hóa, mà còn phải chứng minh năng lực chống chịu thiên tai, áp dụng công nghệ trong sản xuất và quản lý tài nguyên.
Theo Ngân hàng Thế giới, để phát triển nông thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu đầu tư và con người là chìa khóa. Nếu Việt Nam đầu tư khoảng 0,75% GDP hằng năm vào thích ứng BĐKH, thiệt hại GDP có thể giảm gần một nửa vào năm 2045. Các giải pháp gồm: tưới tiết kiệm cho lúa, hệ thống nhỏ giọt cho cây ăn quả, nâng nền nhà vùng ngập lụt, cải thiện thoát nước.
Mô hình sản xuất rau an toàn, rau hữu cơ đang dần phổ biến tại Hà Nội. Ảnh: Khắc Nam.
Ngoài công nghệ và vốn đầu tư, yếu tố con người được nhấn mạnh trong nhiều sáng kiến. Tháng 6/2025, UN Women cùng các đối tác đã triển khai dự án “Nước là Sự sống” tại Cà Mau và Ninh Thuận (cũ). Hệ thống bồn chứa nước mưa, thiết bị lọc và tưới tiết kiệm đã được lắp đặt, giúp phụ nữ nông thôn giảm gánh nặng lao động, đồng thời chủ động hơn trong sản xuất. Kinh nghiệm này cho thấy, phụ nữ không chỉ là đối tượng dễ bị tổn thương bởi BĐKH, mà còn là tác nhân quan trọng trong quá trình thích ứng nếu được trao quyền và hỗ trợ kịp thời.
Theo Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), để xây dựng nông thôn bền vững trong giai đoạn tới, Việt Nam cần đồng thời thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ, xây dựng liên kết chuỗi giá trị, đào tạo kỹ thuật cho nông dân và huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, tổ chức tài chính.
Mô hình tưới tự động trong sản xuất nông nghiệp thông minh của Hà Nội. Ảnh: Khắc Nam.
Chỉ khi gắn kết được tất cả các yếu tố đó, mô hình nông thôn thông minh mới thực sự lan tỏa. Từ chiến lược quốc gia đến những sáng kiến cộng đồng, các bước đi đầu năm 2025 đã mở ra viễn cảnh mới cho một nông thôn Việt Nam hiện đại hơn, vững vàng hơn trước BĐKH. Vấn đề còn lại là làm sao để nhân rộng, duy trì và gắn kết những mô hình đó.
