Nhớ nghệ sĩ chuyên đóng vai Bác Hồ

Anh là "Bác Hồ trên sân khấu"

Tôi có ba lần gặp nghệ sĩ ưu tú Tiến Hợi - người chuyên đóng vai Bác Hồ và cả ba lần đều ở TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ trong các chuyến anh về chơi cùng mấy người bạn.

Đạo diễn Đặng Nhật Minh từng có nhận xét về anh rằng: “Có lẽ, Hà Nội mùa đông năm 46 là đóng góp lớn nhất của Tiến Hợi. Anh diễn chân thật và quan trọng là giống Bác nhất cả ngoại hình lẫn tiếng nói. Đúng là số trời đã định. Vai Chủ tịch Hồ Chí Minh phải do Tiến Hợi đảm nhiệm chứ không thể ai khác”.

Cứ như đã quen nhau từ lâu, anh và tôi ngay lần đầu gặp mặt đã lập tức bén chuyện không có hồi kết bởi những trao đổi về Bác Hồ, về tình yêu, về bạn bè, về cuộc sống. Tiến Hợi dáng thanh, hơi trầm tính, từng điệu bộ cử chỉ luôn nghiêm ngắn. Theo suy diễn của tôi, anh đảm nhận vai Hồ Chí Minh hàng trăm lần trên sân khấu và phim trường sao tránh khỏi phải hoàn thiện bản thân trong từng cử chỉ, hành động. Tôi còn nhận thấy con người Tiến Hợi ngoài đời có nét gì đó giống Bác Hồ hơn cả trên sân khấu.

Suốt nghiệp diễn của mình Tiến Hợi đã luôn tròn vai trong mọi tuyến nhân vật được giao và cá nhân anh đã đạt đỉnh vinh quang trong sự nghiệp bằng chính vai diễn về Bác Hồ. Nhưng thật tiếc, anh đã rời cõi tạm ngày 10/2/2022 sau cơn bạo bệnh phát hiện muộn ở tuổi 64. Chỉ vỏn vẹn 6 ngày cuối cùng của cuộc đời, từ 4/2, anh ở lại bên cạnh người thân rồi từ từ khép lại hàng mi, bước vào giấc ngủ ngàn thu.

Cũng chính từ ngày đó tôi cũng mới được biết đến vợ anh trên trang facebook cá nhân của bạn bè anh em chia sẻ. Chị là người trang điểm cho anh lần đầu trên sân khấu và cũng là người cuối cùng làm cho dung diện của chồng thật đẹp trước khi an bước trong thế giới người hiền…

35 năm đóng vai Bác Hồ cũng là 35 năm Tiến Hợi đồng hành bên người bạn đời của mình là nữ nghệ sĩ hóa trang Vương Đạm Thủy mà theo tâm sự của chị: “Anh là Bác Hồ trên sân khấu và trở lại là chồng chị sau khi tẩy trang”. Chị đã dùng đôi bàn tay điệu nghệ của mình cùng cặp mắt gắn với tâm nghề sắc sảo, lòng kính trọng và biết ơn vô hạn đến Bác để có thể thổi hồn vào nhân vật Bác Hồ được khán giả vinh danh.

Xưa nay chị sống khép kín nên đã từ chối tất cả mọi lời đặt vấn đề của giới truyền thông muốn công khai trên mặt báo về những đóng góp cho thành công của các vai diễn, cũng như cuộc sống riêng tư bên người chồng là diễn viên nổi tiếng Tiến Hợi. 

Nghe chị tâm sự về “thiên duyên” giữa hai anh chị mà tôi đã hoàn toàn bị thuyết phục. Trước là nói về anh, quê cha ở Nghệ An, quê mẹ ở Hà Nội, nhờ thế giọng nói của anh trong vai Chủ tịch Hồ Chí Minh là giọng pha Trung Bắc, không cần lồng tiếng đã rất giống với giọng của Bác ngoài đời. Anh ra mắt và nhập vai Bác ngay từ vở diễn đầu tiên “Đêm trắng” đã nhận được liên tiếp những tràng vỗ tay của khán, thính giả ba miền. Từ đó, dường như mặc định Tiến Hợi là người số một đóng vai  Bác ngót nửa thế kỷ qua.

Sau, nói về chị, quê cha ở Kim Liên, Nam Đàn, quê mẹ ở Nam Trung, Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Ông thân sinh là cán bộ thuộc Bộ Xây dựng, được Nhà nước cử về công tác ở TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ nên đón bà ra và cùng xây dựng tổ ấm ở đây, nay lại theo con trai trưởng vào TP Hồ Chí Minh sinh sống…

Chị không bao giờ quên năm 1989, anh đang đóng phim “Hẹn gặp lại Sài Gòn”, vào vai Nguyễn Tất Thành chuẩn bị rời bến Nhà Rồng, xuống tàu, ra đi tìm đường cứu nước. Cũng là thời điểm chị mang bầu cậu con trai lớn, thế là anh chị cùng thống nhất đặt tên con là Nguyễn Vương Thành (lấy họ của chị làm đệm cho con). Lần sau, khi anh Tiến Hợi vào vai Bác Hồ, đóng phim “Hà Nội mùa đông năm 46”, chị lại trở dạ sinh con trai thứ. Anh hào hứng bế cu cậu nhấc lên thật cao, ôm chặt rồi hôn lên má và gọi tên con là Nguyễn Vương Nam.

“Em nhìn này”. Chị mở smartphone và giơ cho tôi xem ảnh nền chụp tấm hình Tiến Hợi trang điểm sắp xong, chị đứng phía sau vuốt, chải kỹ mấy sợi tóc cho vào nếp: “Anh sắp bước ra sân khấu đấy!”. “Ôi, giống Bác Hồ quá ạ!” Tôi reo lên.

Tiến Hợi sinh ra để đóng vai Bác Hồ, Đạm Thủy sinh ra để hóa trang cho Tiến Hợi

Tôi đã từng được nghe nói về anh chị Tiến Hợi và Đạm Thủy suốt nhiều năm liền là một “cặp đôi hoàn hảo” trong sự ngưỡng mộ của giới nghệ sĩ và bạn hữu khắp cả nước.

Từ khi nên vợ thành chồng họ chưa từng vắng nhau trong hầu hết các sự kiện của một trong hai người kể cả trên sân khấu và khi về với đời thường. Có lẽ chính vì vậy mà ngay cả khi Tiến Hợi chuẩn bị về thế giới bên kia Đạm Thủy vẫn không quên sứ mệnh của mình là phải thật nhẹ tay thoa lên vầng trán rộng và đôi gò má của chồng người từng đầu gối, tay ấp bấy nay một lớp phấn đủ hồng cho thật giống với điệu cười mỉm, làn mi thanh thản khép hờ. Chị khẽ hôn lên làn môi đỏ chào anh trước khi bật khóc vĩnh biệt…

Bạn bè chung ai cũng nghĩ rằng Đạm Thủy sẽ gục ngã sau cú sốc về sự ra đi quá đột ngột của Tiến Hợi. Nhưng không. Chị không gục ngã mà trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết vì bên đời còn tất cả những kỷ niệm nối tiếp tình yêu của anh dành lại cho chị, ấy là gia đình nhỏ của Vương Thành, Vương Nam và đàn cháu yêu quý.

Chưa hết, chị khẽ giải bài toán cuộc đời theo cách của mình: “Em thấy đấy, cộng tuổi chị và anh là 120 (anh 64, chị 56), mỗi người có cho riêng mình 35 năm hạnh phúc viên mãn bên nhau, như thế có phải tổng là 70 năm tình yêu của hai đứa không? Sẽ bao nhiêu đôi trên dương thế có được thiên duyên như vậy?”. Tôi đã ấp úng khi bắt gặp câu hỏi này từ chị và lẩm nhẩm nhắc lại: “Đúng là thiên duyên”.

Khi tôi ngắt lời, kể cho chị nghe về sự trùng hợp ngẫu nhiên giữa hai người phụ nữ mà tôi muốn được nhắc đến ngay sau đây là chị và mẹ tôi khiến tôi thấy đáng để trân trọng và nể phục. Họ là những người phụ nữ đơn thân nhưng đã tự tìm ra một phong cách sống của riêng mình như thể luôn có người đàn ông của đời mình đồng hành mọi lúc, mọi nơi...cho đến muôn sau.

Chẳng là, sau khi cha tôi mất (2006, năm ấy ông cũng 64 tuổi), đêm nào bên cạnh bàn thờ vong mẹ tôi cũng thức. Tôi nằm giường kế bên, thi thoảng choàng dậy nửa đêm vẫn nghe tiếng rì rầm như mẹ đang tâm sự gì đó với cha, mà hình như có lúc mẹ đọc cả những bài thơ vừa mới sáng tác khi chiều cho cha tôi nghe và nhờ ông thẩm định.

Ngay ngày đầu vĩnh biệt cha, cả nhà tôi nhìn thấy và cùng nghĩ rằng cha đã hóa thân thành con bươm bướm hoa thật to về đậu trên bức trướng của dòng họ Nguyễn Đình thăm viếng. Con bươm bướm đó không ăn gì, không bay đi mà vẫy cánh cho đến khi kiệt sức mới dừng lại, sau 49 ngày thì tự rơi xuống đất. Mẹ tôi đã thắp hương và khẩn cầu cho nó hóa thân theo cha về cõi vãng sanh. Cũng từ đó mẹ tôi chính thức cầm bút, nối nghiệp văn chương, viết tiếp thay cha…

Nghe dứt câu chuyện này từ tôi, chị Đạm Thủy chợt thốt lên: “Mẹ em chính là hình ảnh của chị về sau đấy. Chị cũng luôn nghĩ, luôn nói chuyện, luôn tâm sự với anh hàng ngày. Em biết không, dù sinh nhật chị là 19/5 nhưng ngày này hàng năm chị chỉ nhận được số lời chúc bằng một phần của anh thôi đó. Bạn bè khắp cả nước nhắn tin chúc mừng anh nhân sinh nhật Bác khiến anh trả lời phải cỡ ngót một tuần mới hết. Từ dạo anh về bên ấy, ngày kỷ niệm này chị với bạn bè lại đem hoa ra trước mộ anh, đồng thanh hát lời 'Chúc mừng sinh nhật' cho anh vui cùng...”

Suốt những năm tháng tuổi thơ, tôi từng mải mê nằm ngoài sân nhà, dưới trời đầy sao nghe cha kể chuyện, không thể quên tích xưa về “Tử Kỳ - Bá Nha”. Chỉ vì người bạn tâm giao biết “thưởng thức tiếng đàn - vận ý tao nhân” không còn trên dương thế nữa mà Tử Kỳ đã đập vỡ luôn cây đàn, không sáng tác và chơi đàn nữa.

Nay, nghe chị Đạm Thủy nói rằng, gần đây, chị đã phải liên tục từ chối lời mời của các đạo diễn về việc nhận trang điểm hình tượng Bác Hồ do một số diễn viên khác thủ vai. Chỉ tay lên trời, chị buông một câu: “Sự nghiệp của anh Tiến Hợi đạt đỉnh, anh dừng lại, chị cũng dừng lại luôn”.

Chị nói thêm: Chị chỉ cần anh, chị thấy anh luôn giản dị nhất có thể, ngại va chạm, cả đời không xin xỏ cho riêng mình thứ gì, khiêm tốn trước mọi thành tích đạt được, hòa nhã với bạn bè, đồng nghiệp, hàng xóm, người thân. Cho nên, đến ngay cả việc các tổ chức gợi ý làm hồ sơ đề nghị truy tặng nghệ sĩ nhân dân cho anh, chị cũng từ chối mà em…

Thay lời kết bài viết này, mạn phép chị tôi xin trích mấy lời tâm sự thành thơ của chị trước nấm mồ anh vào ngày hạnh phúc 20/3/2024 vừa qua:

“…Mình em lẻ bước đơn côi

Mà sao như thấy đủ đôi đêm ngày

Vĩnh cửu cho mối tình này

Âm dương cách biệt mong ngày gặp nhau

Chồng đi trước, vợ đến sau

Tiến Hợi - Đạm Thủy của nhau…kiếp này…”