Nhãn quả to, cùi dày, ngọt lịm nhờ triết lý 'đất khỏe cây mới tốt'

Ở bản Nong Phụ, xã Chiềng Mung (huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La) có một vườn nhãn gần 2 ha hầu như không có mùi phân bón nhưng lá lúc nào cũng xanh tốt, quả ra đều hàng năm. Chủ vườn lặng lẽ kéo chiếc ống nhựa, bơm dòng nước sánh đục từ bể ủ phân hữu cơ tưới từng gốc cây. “Chục năm đổ lại đây một mình tôi tự chăm cả vườn mà không phải thuê thêm nhân công”, ông Lê Xuân Trường, chủ vườn chia sẻ.

Từng gắn bó hơn 30 năm với ngành ngân hàng, cuộc sống của ông Trường là những con số, lãi suất, kế hoạch tài chính. Nhưng rồi sau khi nghỉ hưu năm 2009, ông quyết định làm bạn với nông nghiệp. “Ban đầu là trồng rau, trồng cây ăn quả cho sạch sẽ, phục vụ gia đình. Nhưng càng làm càng mê. Giờ lại sống được nhờ nó”, ông kể.

Bắt đầu từ đất

Nhắc đến nông dân, ông Trường luôn thấy hình ảnh một nắng hai sương, ai cũng vất vả, chân lấm tay bùn mà đôi khi như canh bạc. Đi nhiều nơi, ông thấy nông dân cuốc xới từng gốc cây, vác từng bao phân, rồi chăm bón nhưng nhiều khi họ chưa hiểu rõ hết ý nghĩa của từng công việc. "Tôi thấy ai cũng chỉ tìm cách tăng năng suất, khiến đất bị bỏ quên", ông nói.

Chính vì lẽ đó, ông Trường quyết đặt yếu tố khoa học lên hàng đầu, theo cả hai nghĩa kỹ thuật chăm bón và tiết kiệm chi phí, phù hợp với nông dân tại địa phương.

Ông xác định hai thời điểm mấu chốt phải bón phân N-P-K và bổ sung đạm, còn lại ông chủ yếu sử dụng bể phân hữu cơ để bồi bổ đất. Ông xây bể ủ phân hữu cơ dung tích 5 khối được lát gạch kiên cố ngay giữa vườn, phía trên phủ vài lớp tôn mỏng.

Bên trong bể, ông sử dụng 2 thành nguyên liệu chính để ủ là ngô nghiền và đậu tương, ngâm với nước. “Bây giờ bà con chỉ cần đào hố, lót bạt, chi phí rẻ hơn rất nhiều”, ông Trường cho biết. Ông sử dụng hệ thống máy bơm và đường ống nhựa với chi phí khoảng 10 triệu đồng để dẫn nước và phân hữu cơ quanh vườn tưới đều cho từng cây.

"Một cây nhãn cho 1 tạ quả cần khoảng 10 kg cả ngô và đậu tương pha với 2 – 3 khối nước để ngâm, thời gian ngâm ủ tối thiểu 3 tháng bắt đầu có thể sử dụng. Cứ tưới đều quanh gốc, đất sẽ thẩm thấu dần”, ông giải thích.

Mỗi vụ ông bón phân cho cây nhãn 5 lần theo đúng chu kỳ sinh trưởng. Sau khi thu hoạch xong bón lần đầu tiên, ông tưới đạm pha với phân hữu cơ để cây hồi phục. Lần thứ hai khi hoa đã tắt, quả bắt đầu đậu, lúc này ông pha thêm phân N-P-K vào bể ủ để tưới. Sau khi tỉa bớt quả, ông tiếp tục bón lần thứ ba, nhưng lần này chỉ dùng nước phân hữu cơ nguyên chất nhằm hồi phục đất và hệ vi sinh. Trước kỳ thu hoạch ông tưới thêm một lần phân hữu cơ nữa để giúp quả căng mọng, ngọt đậm hơn.

Đất khỏe cây mới tốt

“Không dùng chế phẩm, không mùi, không vất vả. Đất lại đảm bảo độ pH, giúp năng suất ổn định. Trong khi nếu chỉ chăm chăm sử dụng phân vô cơ, đất ngày càng chai sạn, mà đất yếu thì khó có thể ra quả được”, ông Trường nói.

Ông cho biết nếu làm theo cách truyền thống, phải thuê 3–4 nhân công mới đủ chăm sóc cả vườn. Bình thường, người dân đợi mưa dứt rồi mới bón phân, nhưng thời tiết Sơn La lúc khô hạn, lúc lại mưa kéo dài nên việc bón phân cho cây trồng theo cách truyền thống gặp rất nhiều khó khăn, bị động, hiệu quả thấp, hao hụt lớn. Với phương pháp tưới hiện tại, ông vẫn đảm bảo đất luôn duy trì độ pH, giữ được ẩm khi xảy ra khô hạn kéo dài.

Nhờ thay đổi cách chăm sóc, sản lượng và chất lượng nhãn tăng lên rõ rệt. Trước mỗi cây chỉ cho khoảng 1 tạ quả, nay đạt năng suất ổn định và tăng thêm vài chục kilogram mỗi cây là chuyện thường, trong khi chi phí dành cho phân bón không tăng. Về chất lượng quả, ngay cả các cán bộ kỹ thuật ở Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện ăn cũng phải khen: “Quả to, cùi dày, ngọt lịm”.

Bà Lê Thị Thùy Linh, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Mai Sơn cho biết thường xuyên qua vườn của ông Trường để trực tiếp kiểm nghiệm mô hình trồng giống nhãn Ánh Vàng 205 mà ông đang triển khai. Trong đó, mô hình bể ủ phân hữu cơ của ông đã đón nhận nhiều sự quan tâm của bà con trong bản, mặc dù vậy nhiều hộ vẫn đang đắn đo, chưa dám đột phá để thay đổi.

Như ở xã Chiềng Mung, phần lớn nông dân vẫn gắn bó với cây cà phê, trong khi số ít mới chuyển sang cây ăn quả. Việc xây dựng những bể ủ phân hữu cơ là cấp thiết, nhất là trong bối cảnh đất ngày càng suy kiệt do người dân lạm dụng phân vô cơ trong thời gian dài.

“Chúng tôi sẽ tiếp tục vận động bà con thay đổi tư duy để có cái nhìn khác về đất trồng, thay đổi những thói quen canh tác cũ, vừa để tiết kiệm chi phí, vừa giữ môi trường bởi đất khỏe cây mới tốt, từ đó năng suất mới ổn định", bà Lê Thị Thùy Linh cho biết.