Khoảng cách lớn so với yêu cầu phát triển
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trên toàn cầu, đổi mới sáng tạo và khoa học - công nghệ trở thành động lực quyết định năng lực cạnh tranh và sự phát triển bền vững của các địa phương. Nghệ An, tỉnh trung tâm vùng Bắc Trung Bộ đã và đang nỗ lực để bắt nhịp xu hướng này. Tuy nhiên, thực trạng còn nhiều hạn chế cho thấy tỉnh cần những giải pháp mạnh mẽ, đồng bộ và đột phá hơn nữa.
Theo Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII), Nghệ An hiện xếp thứ 37/63 tỉnh (cũ), thành phố với điểm số 32,69 - vị trí phản ánh rõ những yếu kém cần khắc phục. Điểm yếu lớn nhất là tỷ lệ doanh nghiệp có hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) còn thấp. Toàn tỉnh mới chỉ có khoảng 20 doanh nghiệp khoa học - công nghệ và 25 doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp, con số quá khiêm tốn so với quy mô dân số và tiềm năng của tỉnh.
Số lượng doanh nghiệp ứng dụng máy móc, thiết bị công nghệ cao hiện đang khá hạn chế. Ảnh: Đình Tiệp.
Mặc dù những năm qua, tỉnh đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ đổi mới công nghệ, nhưng tỷ lệ doanh nghiệp thực sự ứng dụng kết quả nghiên cứu vào sản xuất - kinh doanh còn hạn chế. Đây là nguyên nhân khiến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp chưa được cải thiện đáng kể.
Đáng chú ý, mức đầu tư cho khoa học - công nghệ hiện chỉ chiếm khoảng 0,5% chi thường xuyên ngân sách của tỉnh. Con số này không chỉ thấp so với yêu cầu thực tiễn mà còn phản ánh nguồn lực dành cho R&D còn khá mỏng. Trong khi đó, tại nhiều quốc gia trong khu vực, tỷ lệ chi cho R&D đạt từ 1-2% GDP. Ở Việt Nam, đến năm 2023, ngân sách quốc gia chi cho R&D mới chỉ dừng ở mức 0,4% GDP, thấp hơn đáng kể so với Thái Lan (1,1%), Singapore (1,9%) hay Hàn Quốc (trên 4%).
Những số liệu trên cho thấy, Nghệ An đã có những bước đi ban đầu trong thúc đẩy khoa học - công nghệ, nhưng khoảng cách với các địa phương dẫn đầu cũng như với yêu cầu phát triển bền vững trong tương lai vẫn còn rất xa. Nếu không có giải pháp đột phá, nguy cơ tụt hậu trong kỷ nguyên số là hiện hữu.
Cần hành động để bứt phá
Trước thực trạng đó, ngày 29/8/2025, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Quyết định số 2797/QĐ-UBND về việc phê duyệt Chương trình nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trọng tâm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững giai đoạn 2026–2030. Đây là bước đi chiến lược nhằm khắc phục những tồn tại, tạo nền tảng cho sự phát triển trong 5-10 năm tới. Một số định hướng, giải pháp lớn cần nhấn mạnh gồm tăng cường đầu tư cho R&D.
Nghệ An đang hướng tới mục tiêu dành tối thiểu 1% tổng chi ngân sách cho khoa học - công nghệ, coi đây là “chìa khóa” để nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo. Cùng với đó, việc xây dựng Quỹ hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ sẽ là động lực thiết thực giúp doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư nghiên cứu và hoàn thiện sản phẩm.
Bên cạnh đó, tỉnh Nghệ An cần ban hành chính sách đặc thù để hỗ trợ doanh nghiệp khoa học - công nghệ, doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đặt mục tiêu tăng gấp 3 lần số doanh nghiệp khoa học - công nghệ so với năm 2020, phấn đấu đến năm 2030 có 40% doanh nghiệp có hoạt động đổi mới sáng tạo.
Nghệ An cần đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học công nghệ nếu muốn 'bứt phá' trong kỷ nguyên mới. Ảnh: Đình Tiệp.
Điều quan trọng khác là phải xây dựng cơ chế gắn kết chặt chẽ nhà nước - viện nghiên cứu - trường đại học - doanh nghiệp. Cần phục hồi và phát huy vai trò của Sàn giao dịch công nghệ - thiết bị Bắc Trung Bộ, tăng cường tổ chức các phiên kết nối cung - cầu công nghệ (hiện đã duy trì khoảng 12 phiên/năm) để đẩy nhanh thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
Nghệ An cũng đặt mục tiêu ứng dụng AI, IoT, Big Data, công nghệ sinh học vào sản xuất nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, giảm phát thải. Trong y tế, tập trung phát triển công nghệ y học tái tạo, tế bào gốc và các công nghệ điều trị đích, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe nhân dân.
Đầu tư vườn ươm, trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, khu công nghệ cao tại địa phương; đồng thời tăng cường hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu lớn ở Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh để thu hút nhân tài, chuyển giao công nghệ và hình thành mạng lưới sáng tạo mở.
UBND tỉnh Nghệ An cũng yêu cầu Sở Khoa học và Công nghệ chủ trì, tổ chức đánh giá thường niên về hiệu quả các nhiệm vụ khoa học - công nghệ, công khai tỷ lệ ứng dụng.Theo đó, mục tiêu đến năm 2030 là trên 60% kết quả nghiên cứu được ứng dụng sau 12 tháng nghiệm thu; Trên 50% kết quả được ứng dụng trực tiếp vào hoạt động sản xuất - kinh doanh của doanh nghiệp; Tối thiểu 50 nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp tỉnh được triển khai mỗi năm, nghiệm thu ít nhất 40 nhiệm vụ.
Nghệ An đang có nền tảng để phát triển khoa học - công nghệ, nhưng muốn biến quyết tâm thành hiện thực, cần sự đầu tư mạnh mẽ hơn vào R&D, cơ chế hợp tác hiệu quả, ứng dụng công nghệ hiện đại và giám sát minh bạch. Đây không chỉ là hành động để “đuổi kịp” xu thế, mà là chiến lược nâng cao chất lượng sống của nhân dân, khẳng định vị thế tỉnh trung tâm vùng Bắc Trung Bộ.
Đổi mới sáng tạo không còn là lựa chọn, mà đã trở thành con đường tất yếu để Nghệ An bứt phá, hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh và bền vững trong thập niên tới.
