Lúa - cá kết hợp tạo hướng đi bền vững, mở lối thoát nghèo

Giảm nghèo bền vững ở nông thôn không chỉ đến từ hỗ trợ trực tiếp, mà quan trọng hơn là việc người nông dân được tiếp cận đầy đủ thông tin khoa học, chính sách và mô hình sản xuất phù hợp với điều kiện tự nhiên, lao động và thị trường. Thực tiễn tại xã Bình Mỹ, tỉnh Ninh Bình cho thấy, từ những thông tin được tìm hiểu qua báo đài, các chương trình khuyến nông và tư vấn của chuyên gia nông nghiệp, nhiều nông dân đã mạnh dạn đổi mới tư duy sản xuất, từng bước vươn lên thoát nghèo bền vững.

Chủ động tiếp cận thông tin để lựa chọn mô hình phù hợp

Tại thôn Tiên Lý, xã Bình Mỹ, anh Nguyễn Thanh Côi là một trong những nông dân sớm nắm bắt xu hướng này. Qua theo dõi các chương trình nông nghiệp trên truyền hình, báo chí chuyên ngành và các khuyến nghị của chuyên gia về mô hình lúa - cá thích ứng với biến đổi khí hậu, anh nhận thấy mô hình này đặc biệt phù hợp với điều kiện ruộng trũng, nguồn nước dồi dào của địa phương.

Theo các chuyên gia, mô hình lúa - cá giúp tận dụng tối đa quỹ đất, tiết kiệm nước, giảm chi phí đầu vào và hạn chế rủi ro do thời tiết cực đoan trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Từ những thông tin đó, anh Côi mạnh dạn tìm hiểu sâu hơn, tham quan các mô hình thực tế và từng bước áp dụng vào sản xuất.

Năm 2024, anh Nguyễn Thanh Côi thuê và mượn lại tổng cộng 10 mẫu ruộng để tổ chức sản xuất nông nghiệp. Trong đó, 7 mẫu được áp dụng mô hình trồng lúa kết hợp nuôi cá, còn 3 mẫu tiếp tục trồng lúa và dự kiến chuyển sang trồng mướp, bí theo hướng “lấy ngắn nuôi dài”.

Theo anh Côi, ở địa phương có nhiều hộ dân không còn đủ sức lao động hoặc đi làm công nhân, bỏ ruộng khiến hiệu quả sử dụng đất thấp. “Nếu chỉ cấy lúa trên ruộng trũng thì thu nhập không cao, nhưng kết hợp nuôi cá sẽ tận dụng được nguồn nước, tăng giá trị trên cùng diện tích”, anh Côi chia sẻ.

Với 7 mẫu ruộng lúa - cá, anh tổ chức sản xuất theo chu trình khép kín. Sau khi thu hoạch lúa vụ chiêm xuân vào cuối tháng 4, anh giữ lại gốc rạ, đầu tháng 6 cho nước vào ruộng và thả cá. Đến đầu tháng 12 tiến hành thu hoạch cá, sau đó tháo bạt và tiếp tục gieo xạ lúa vụ mới.

Nguyên lý của mô hình là tận dụng gốc lúa sau thu hoạch. Gốc lúa tiếp tục ra bông, hạt thóc éo rơi xuống ruộng trở thành nguồn thức ăn tự nhiên cho cá, giúp giảm đáng kể chi phí thức ăn công nghiệp. Ngược lại, phân cá và bùn đáy ruộng trở thành nguồn dinh dưỡng tự nhiên cho cây lúa, giúp đất tơi xốp, giảm công cày bừa và chi phí phân bón.

Để bảo đảm an toàn cho đàn cá và chống xói mòn bờ ruộng, anh Côi căng bạt xung quanh. Sau khi thu hoạch cá, bạt được tháo dỡ, ruộng được đưa vào sản xuất lúa ngay. “Sau vụ cá, đất rất màu mỡ, lúa sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh hơn”, anh Côi cho biết.

Ngay trong năm đầu triển khai, anh Côi đầu tư hơn 100 triệu đồng, trong đó có nguồn vốn vay từ Ngân hàng Chính sách Xã hội để mua cá giống (chủ yếu là cá trắm cỏ, cá chép), làm bạt, bờ vùng và chi phí đầu vào khác.

Sau một vụ, sản lượng cá đạt hàng chục tấn, mang lại thu nhập trên 300 triệu đồng, cao gấp nhiều lần so với trồng lúa thuần trên cùng diện tích. Trong khi đó, sản xuất lúa vẫn ổn định, vụ chiêm năng suất đạt khoảng 2,5 tạ thóc/xào, lãi hơn 1 triệu đồng/xào.

Việc kết hợp hai đối tượng sản xuất trên cùng diện tích giúp anh vừa có nguồn thu ngắn hạn từ lúa, vừa có nguồn thu lớn từ cá, qua đó giảm thiểu rủi ro trước biến động thị trường và thời tiết.

Học hỏi để sản xuất an toàn, bền vững

Nuôi cá trên ruộng lúa cũng đặt ra không ít thách thức. Để hạn chế dịch bệnh, anh Côi thường xuyên theo dõi thông tin kỹ thuật trên các kênh chuyên ngành, chủ động học hỏi kinh nghiệm từ chuyên gia và những người làm trước.

Việc rắc vôi định kỳ cải tạo môi trường nước, theo dõi thời tiết, điều chỉnh mật độ thả cá được anh thực hiện nghiêm túc. Hiện anh đang nuôi khoảng 6.000 con cá trắm cỏ và 1.000 con cá chép, tiếp tục duy trì và mở rộng mô hình theo hướng ổn định, an toàn sinh học.

Không dừng lại ở đó, anh còn tận dụng ruộng sau thu hoạch để chăn nuôi vịt thả đồng, mỗi năm khoảng 2.000 con, vừa tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên, vừa tăng thêm thu nhập. Với 3 mẫu ruộng còn lại, anh dự kiến chuyển sang trồng mướp, bí, đa dạng hóa sản phẩm, giảm phụ thuộc vào một loại hình sản xuất.

Thực tiễn mô hình lúa - cá của anh Nguyễn Thanh Côi cho thấy, khi người nông dân được tiếp cận đầy đủ thông tin khoa học, chính sách và định hướng của ngành nông nghiệp, họ hoàn toàn có thể chủ động lựa chọn mô hình sản xuất phù hợp, nâng cao giá trị sử dụng đất và ổn định sinh kế.

Từ những thửa ruộng trũng hiệu quả thấp, nay đã hình thành vùng sản xuất kết hợp mang lại thu nhập cao, ổn định, góp phần giảm nghèo bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và phù hợp với định hướng tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững.