Lũ lụt kéo đến, rất đáng sợ. Lũ lụt rút đi, dù bề ngoài có vẻ yên bình trở lại, nhưng chính giai đoạn này lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ bệnh tật nhất, từ các bệnh truyền nhiễm, bệnh ngoài da, bệnh tiêu hóa cho đến các vấn đề về tâm lý và sức khỏe cộng đồng.
Lũ lụt ở Quảng Nam. Ảnh: Mai Thanh Hải.
Trước hết, lũ lụt ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn nước sinh hoạt. Khi mưa lớn kéo dài và nước ngập sâu, hệ thống cấp thoát nước, nhà vệ sinh, chuồng trại chăn nuôi đều bị cuốn trôi hoặc hư hại. Nước bẩn chứa đầy vi khuẩn, rác thải, phân súc vật và hóa chất công nghiệp dễ dàng xâm nhập vào các giếng nước, ao hồ, sông suối.
Khi người dân buộc phải sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm đó để ăn uống, tắm giặt hay nấu nướng, nguy cơ mắc các bệnh về đường tiêu hóa như tiêu chảy, tả, lỵ, thương hàn, viêm gan A… tăng cao. Ở nhiều vùng nông thôn, sau mỗi trận lũ, tỉ lệ trẻ em mắc bệnh tiêu chảy cấp hoặc đau bụng, nôn mửa luôn tăng gấp nhiều lần so với bình thường.
Bên cạnh đó, bệnh ngoài da là một trong những vấn đề phổ biến nhất sau lũ lụt. Khi người dân phải lội nước bẩn trong nhiều ngày, da bị ngâm lâu trong môi trường ẩm ướt, dễ bị nấm, ngứa, lở loét hoặc viêm da mủ. Nước lũ chứa nhiều vi khuẩn, ký sinh trùng và chất thải hữu cơ gây kích ứng mạnh cho da. Trẻ em, phụ nữ và người cao tuổi là đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Nếu không được rửa sạch bằng nước sạch và sát khuẩn đúng cách, các vết thương nhỏ có thể nhanh chóng chuyển sang nhiễm trùng, thậm chí dẫn đến hoại tử.
Một mối nguy hiểm khác thường bị xem nhẹ là bệnh do muỗi và côn trùng truyền nhiễm. Sau khi lũ lụt rút đi, các vũng nước tù đọng là nơi lý tưởng cho muỗi sinh sản. Chỉ vài ngày sau, muỗi mang mầm bệnh sốt xuất huyết, sốt rét hay viêm não Nhật Bản có thể bùng phát thành dịch.
Ở những vùng lũ lụt kéo dài, người dân còn phải đối mặt với rắn, chuột, bọ chét… từ các khu vực bị ngập tràn sang trú ngụ tại nhà, gây nguy cơ bị cắn hoặc lây bệnh truyền từ động vật sang người như bệnh leptospira (xoắn khuẩn vàng da), bệnh dịch hạch hoặc hantavirus.
Không chỉ gây ra các bệnh truyền nhiễm, lũ lụt còn để lại hậu quả nặng nề về sức khỏe tâm thần. Mất nhà cửa, người thân, tài sản, cộng với nỗi lo sợ về tương lai khiến nhiều người rơi vào trạng thái trầm cảm, rối loạn lo âu hoặc sang chấn tâm lý.
Những người từng trải qua thảm họa thiên nhiên thường mất ngủ, dễ xúc động, hoặc sợ hãi mỗi khi mưa to, gió lớn. Trẻ em chịu ảnh hưởng nặng nề hơn, vì tâm hồn non nớt của các em chưa đủ sức đối mặt với biến cố lớn. Do đó, sau lũ lụt, việc hỗ trợ tinh thần và giúp người dân ổn định tâm lý là nhiệm vụ quan trọng không kém việc cứu trợ vật chất.
Ngoài ra, môi trường sau lũ lụt cũng chứa đầy mối đe dọa tiềm ẩn. Rác thải, xác động vật, thực phẩm hư hỏng, bùn đất lắng đọng… là nguồn phát sinh mùi hôi thối và vi khuẩn độc hại. Nếu không được thu dọn, xử lý kịp thời, chúng có thể gây ô nhiễm không khí và nguồn nước, dẫn đến các bệnh về hô hấp như viêm phổi, viêm phế quản hoặc hen suyễn. Những người có bệnh mãn tính như tiểu đường, cao huyết áp, bệnh tim, bệnh thận… khi phải sống trong môi trường thiếu vệ sinh và căng thẳng kéo dài cũng dễ tái phát hoặc trở nặng.
Các bệnh đường tiêu hóa như tiêu chảy, tả, lỵ, thương hàn, viêm gan A… thường bùng phát do ăn uống không hợp vệ sinh. Cần tuyệt đối không dùng nước giếng, nước sông chưa được khử trùng. Thức ăn nên được nấu chín kỹ, che đậy cẩn thận, không ăn thực phẩm ôi thiu hay rau quả bị dập nát.
Các bệnh ngoài da cũng diễn biến phức tạp sau lũ lụt. Khi tiếp xúc với nước bẩn, nên rửa sạch bằng nước muối loãng hoặc dung dịch sát khuẩn, lau khô người và thay quần áo sạch. Nếu có biểu hiện ngứa, rát, sưng đỏ, cần đi khám sớm để tránh biến chứng.
Khi lũ lụt, tình trạng ẩm thấp kéo dài dễ gây cảm cúm, viêm họng, viêm phổi. Cần giữ ấm cơ thể, đặc biệt là trẻ em và người già. Nhà cửa nên được lau dọn, phơi khô, tránh để đồ ẩm mốc trong thời gian dài.
Sau lũ lụt, cần dọn sạch các vũng nước đọng, ngủ màn, phun thuốc diệt muỗi, diệt chuột và giữ vệ sinh môi trường. Khi có biểu hiện sốt cao, đau đầu, phát ban hoặc chảy máu cam, nên đến cơ sở y tế kiểm tra ngay vì có thể là dấu hiệu của sốt xuất huyết.
Bệnh do tiếp xúc với nước nhiễm khuẩn thường lây qua da khi tiếp xúc với nước hoặc bùn có nước tiểu chuột. Bệnh nhân thường sốt cao, vàng da, đau cơ, thậm chí suy gan, suy thận nếu không điều trị kịp thời.
Rối loạn tâm lý sau thiên tai. Sau khi lũ rút, nên tổ chức các hoạt động cộng đồng, chia sẻ tâm sự, giúp người dân lấy lại niềm tin và ổn định tinh thần. Với trẻ em, cần có sự quan tâm đặc biệt của gia đình và nhà trường để tránh rối loạn cảm xúc.
Bên cạnh việc phòng bệnh, công tác vệ sinh môi trường sau lũ là yếu tố then chốt. Cần thu gom và xử lý rác thải, xác động vật, phun khử trùng chuồng trại, nhà cửa bằng Cloramin B hoặc vôi bột. Khu vực nông thôn, các giếng nước nên được khử khuẩn trước khi sử dụng lại.
