Trong khuôn khổ Lễ phát động Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam 2025, đã diễn ra Tọa đàm với chủ đề “Trường học không rác thải nhựa: Hành động cho thế hệ xanh”. Tọa đàm quy tụ nhiều góc nhìn từ chuyên gia môi trường, giáo dục, quản lý và kiến trúc, không chỉ chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn mà còn khơi gợi sáng kiến để hiện thực hóa mục tiêu “Trường học không rác thải nhựa”, góp phần bảo vệ môi trường và nuôi dưỡng thế hệ học sinh đầy trách nhiệm và sáng tạo.
Tọa đàm “Trường học không rác thải nhựa: Hành động cho thế hệ xanh” quy tụ nhiều góc nhìn từ chuyên gia môi trường, giáo dục, quản lý và kiến trúc. Ảnh: Khương Trung.
Giải thưởng đề cao sáng kiến và sự tham gia của cộng đồng
Tại sự kiện, các chuyên gia nhấn mạnh rằng, Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam 2025 không chỉ là một danh hiệu mà còn là động lực thúc đẩy các trường hành động. GS.TS.NGND Đặng Thị Kim Chi, chuyên gia môi trường cho biết, Ban Tổ chức đặc biệt chú trọng đến hai yếu tố chính khi đánh giá: sáng kiến và sự tham gia của cộng đồng. “Ngay cả những trường học không có ngân sách hằng năm cho các hoạt động này cũng vẫn được xem xét, chấm điểm nếu có sáng kiến hạn chế sử dụng nhựa và thu gom rác thải nhựa”, GS Chi nhấn mạnh.
GS.TS.NGND Đặng Thị Kim Chi lưu ý ba tiêu chí xét chấm điểm quan trọng của Giải thưởng Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam. Ảnh: Khương Trung.
Cụ thể, các sáng kiến tạo nguồn hỗ trợ sẽ được khuyến khích, ví dụ một số trường có thể bán các loại rác thải có thể tái chế cho các cơ sở chuyên xử lý. Đây được coi là một hình thức tạo nguồn kinh phí hiệu quả, thể hiện sự chủ động và sáng tạo. Đồng thời, sự tham gia tích cực của các tổ chức đoàn thể, cơ quan địa phương và đặc biệt là phụ huynh học sinh sẽ được đánh giá cao và cộng điểm. Điều này cho thấy nhà trường đã thành công trong việc huy động các nguồn lực xã hội, thay vì chỉ dựa vào ngân sách nội bộ.
GS.TS.NGND Đặng Thị Kim Chi cũng lưu ý ba tiêu chí xét chấm điểm quan trọng: Kế hoạch hành động, áp dụng cho mọi trường không phân biệt vùng miền; giáo trình giảng dạy – thể hiện vai trò của giáo viên trong quá trình này; và tính đặc thù của địa phương, phong tục tập quán, nhưng vẫn phải đảm bảo tính bền vững, không sử dụng nhiều nhựa một lần, có kế hoạch thu gom, xử lý, giảm thiểu rác thải. Đồng thời Ban Tổ chức cũng xem xét điểm thưởng đối với các trường có sáng kiến, thực hành tốt trong thu gom, giảm thiểu rác thải nhựa.
Theo KTS Hoàng Thúc Hào, trong câu chuyện sinh thái có hai khía cạnh: vật lý và nhân văn. Ảnh: Phạm Hiếu.
Ở góc độ kiến trúc và văn hóa trường học, Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, KTS Hoàng Thúc Hào - người thiết kế Trường Genesis và nhiều công trình giáo dục xanh nổi tiếng đánh giá, đây là một sáng kiến hay, có tầm vóc và cần được nhân rộng ra toàn xã hội. Ông Hào đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường có thể hợp tác với Hội Kiến trúc sư Việt Nam và Trường Đại học Xây dựng để lan tỏa sáng kiến này.
Theo KTS Hoàng Thúc Hào, trong câu chuyện sinh thái có hai khía cạnh: vật lý và nhân văn. Trong môi trường học đường, yếu tố nhân văn, đặc biệt là vai trò nêu gương của thầy cô mang ý nghĩa quyết định. “Thầy cô chính là người truyền cảm hứng mạnh mẽ nhất cho học sinh”, ông nhấn mạnh.
Ông Hào cũng lưu ý, không thể áp dụng mô hình kiến trúc giống nhau cho mọi nơi: trường ở đô thị thường hướng nội, tạo sân trong để tránh tiếng ồn, trong khi trường miền núi cần mở ra với thiên nhiên, tận dụng vật liệu sẵn có.
Câu chuyện từ mô hình thí điểm tại Huế – nơi chính các em học sinh đóng vai trò dẫn dắt trong các hoạt động giảm rác thải nhựa với sự hỗ trợ khoa học từ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam hiện đang được UNICEF phối hợp cùng 10 Sở Giáo dục và Đào tạo để mở rộng mô hình này, kết nối các trường, các sở với nhau theo một cách tiếp cận nhất quán. Điều đó giúp kiến thức và kỹ năng về môi trường được lan tỏa đồng đều, biến phong trào “Trường học không rác thải nhựa” trở thành một phần văn hóa học đường.
Tư duy và cam kết từ đội ngũ quản lý giáo dục
Ở góc nhìn của các tổ chức quốc tế, câu chuyện trường học sinh thái không chỉ nằm ở cơ sở vật chất mà bắt đầu từ nhận thức và cam kết của đội ngũ quản lý. Bà Lê Anh Lan – Chuyên gia Giáo dục của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Việt Nam chia sẻ: “Việc giảm rác thải nhựa trong nhà trường không chỉ là những hoạt động mang tính phong trào mà phải được nhìn nhận như một yếu tố ưu tiên trong toàn bộ quá trình xây dựng trường học sinh thái. Muốn phong trào ‘Trường học không rác thải nhựa’ đi vào chiều sâu thì ngay từ cấp quản lý phải xác định rõ đây là một nhiệm vụ chiến lược, đưa vào kế hoạch hành động và chương trình học tập”.
Bà Lê Anh Lan khẳng định, UNICEF sẵn sàng đồng hành và hỗ trợ các trường học trong quá trình xây dựng mô hình Trường học sinh thái ASEAN. Ảnh: Phạm Hiếu.
Theo bà Lan, các trường vùng sâu, vùng xa thường có sự nhiệt tình và tư duy thoáng hơn trong việc đón nhận các sáng kiến mới. Tuy nhiên, để biến sự nhiệt huyết thành kết quả, “chìa khóa” vẫn nằm ở tư duy và cam kết của đội ngũ quản lý giáo dục. “Quan trí còn quan trọng hơn dân trí. Khi cán bộ quản lý sở, ban giám hiệu nhà trường định hình được tư duy xây dựng trường học sinh thái là việc quan trọng thì những việc tiếp theo sẽ trở nên dễ dàng hơn. Cần sự tâm huyết, tư duy đổi mới của người làm quản lý; nếu thấy thiết thực thì hoàn toàn có thể làm được”, bà Lan nhấn mạnh.
“Cam kết chính là thước đo để đánh giá mức độ nghiêm túc của các trường trong việc giảm nhựa. Cam kết từ ban giám hiệu và các cán bộ quản lý không chỉ giúp tạo nền tảng cho các hoạt động cụ thể như phân loại, thu gom rác, hạn chế đồ nhựa, mà còn tạo động lực, định hướng hành vi cho giáo viên, học sinh và cả phụ huynh. Khi cam kết và tư duy được định hình đúng, các trường dù ở thành phố hay nông thôn đều có thể triển khai thành công mô hình trường học sinh thái”, bà Lan khẳng định.
UNICEF khẳng định sẵn sàng đồng hành và hỗ trợ các trường học trong quá trình này, từ cung cấp kiến thức, tài liệu đến tập huấn và chia sẻ kinh nghiệm, nhằm giúp mỗi trường trở thành một “vườn ươm” cho thế hệ học sinh tri thức và trách nhiệm với môi trường. Đặc biệt, mỗi sáng kiến thành công cần được kiến tạo thành tri thức chung, đưa vào chính sách, chương trình học để trở thành một phần của văn hóa nhà trường.
Trường THPT Mạc Đĩnh Chi (Hải Phòng) là một điểm nhấn khi nhiều năm kiên trì xây dựng môi trường học tập “xanh – sạch – đẹp” thông qua hàng loạt câu lạc bộ, mô hình ngoại khóa và giải pháp thiết thực. Hiệu trưởng Nguyễn Minh Quý cho biết tham dự sự kiện Trường học sinh thái ASEAN Việt Nam 2025 là dịp để nhà trường lắng nghe, học hỏi sáng kiến mới và mong muốn nhận được sự đồng hành của các thầy cô, chuyên gia để mô hình ngày càng hiệu quả.
Theo thầy Quý, Nhà trường đã chủ động tham khảo nhiều mô hình, điều chỉnh giải pháp phù hợp thực tế, biến từng hoạt động từ phong trào thành việc làm bền vững. “Với sự chung tay, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ từ các cơ quan, tổ chức, cộng đồng giáo dục, mô hình trường học sinh thái tại Mạc Đĩnh Chi sẽ ngày càng hoàn thiện, trở thành điểm sáng lan tỏa tới các trường khác”, thầy Quý khẳng định.
