Hài hòa lợi ích quốc gia, doanh nghiệp trong trao đổi kết quả giảm phát thải

Ngày 26/9, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ NN-MT) đã tổ chức hội thảo tham vấn đại diện các tập đoàn, doanh nghiệp lớn trong nước về nội dung liên quan đến việc trao đổi kết quả giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon với quốc tế.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chủ trì xây dựng dự thảo Nghị định về trao đổi quốc tế kết quả giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Đại diện cơ quan soạn thảo, ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu chia sẻ: Từ góc độ quốc gia, hoạt động trao đổi quốc tế cần được xem xét trên bốn khía cạnh chính.

Thứ nhất, đảm bảo thực hiện cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính theo Báo cáo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC). Thị trường quốc tế sẽ có yêu cầu về điều chỉnh tương ứng, nghĩa là các lượng tín chỉ carbon từ Việt Nam đưa ra nước ngoài sẽ được tính cho NDC của quốc gia đối tác. Do đó, cần tránh tình trạng bán quá nhiều dẫn đến không đủ nguồn lực thực hiện cam kết trong nước. “Nếu điều này xảy ra, Việt Nam có thể đối mặt với những biện pháp hạn chế từ quốc tế tương tự như “thẻ vàng” trong lĩnh vực thủy sản”, ông Quang nhấn mạnh.

Thứ hai, ổn định thị trường carbon trong nước. Hiện nay, Bộ Tài chính đang xây dựng Nghị định về sàn giao dịch carbon và dự kiến, sàn sẽ vận hành vào cuối năm nay. Theo quy định hiện hành, doanh nghiệp được phép bù trừ tối đa 30% hạn ngạch phát thải khí nhà kính bằng tín chỉ carbon. Vì vậy, khi cho phép giao dịch quốc tế, cần cân nhắc giữ lại lượng tín chỉ đủ cho thị trường trong nước, tránh rủi ro đầu cơ hoặc khan hiếm tín chỉ.

Thứ ba, cần quản lý thuế, phí và lệ phí trong giao dịch quốc tế. Nếu không có cơ chế tính toán và kiểm soát chặt chẽ, Việt Nam có thể thất thoát nguồn thu quan trọng từ hoạt động này.

Thứ tư, cần đảm bảo hỗ trợ doanh nghiệp trong nước khi tham gia các cam kết quốc tế về giảm phát thải, như cơ chế CORSIA trong ngành hàng không hay cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) từ Liên minh châu Âu hay Mỹ, Anh... Nếu lượng tín chỉ carbon trong nước không đáp ứng được, doanh nghiệp sẽ phải mua tín chỉ từ nước ngoài với giá cao hơn.

Ông Quang cũng đánh giá, từ góc độ doanh nghiệp, các khoản đầu tư giảm phát thải, tạo ra tín chỉ carbon cần đi kèm với cơ chế duy trì và được phép trao đổi quốc tế, từ đó tạo nguồn thu để tái đầu tư sản xuất. Vì thế, việc xây dựng Nghị định phải đảm bảo hài hòa lợi ích giữa quốc gia và doanh nghiệp, đồng thời mở ra cơ chế khuyến khích tham gia mạnh mẽ hơn. “Kinh nghiệm và ý kiến đóng góp từ các đại biểu hôm nay sẽ là cơ sở quan trọng để Cục Biến đổi khí hậu hoàn thiện dự thảo Nghị định, vừa có lý luận, vừa có tính thực tiễn” – Phó Cục trưởng Nguyễn Tuấn Quang nhấn mạnh.

Về định hướng quản lý hoạt động trao đổi kết quả giảm nhẹ và tín chỉ carbon, nội dung quy định về chuyển giao quốc tế sẽ có 2 cách tiếp cận chính: Các trao đổi trong khuôn khổ thực hiện Thỏa thuận Paris (quy định theo Điều 6.2, 6.4) và các trao đổi ngoài khuôn khổ Thỏa thuận Paris theo cơ chế tự nguyện. Việc trao đổi tín chỉ giữa các bên cần thống nhất, minh bạch thông qua văn bản chấp thuận chuyển giao quốc tế. Các dự án theo cơ chế tự nguyện được khuyến khích đầu tư nhưng vẫn phải có cơ chế quản lý phù hợp và phải đảm bảo cho mục tiêu giảm phát thải của quốc gia.

Trong nội dung dự thảo Nghị định, Cục Biến đổi khí hậu cũng đang cân nhắc đề xuất tỷ lệ chuyển giao kết quả giảm nhẹ và tín chỉ carbon từ của các biện pháp giảm phát thải khí nhà kính ra quốc tế có sự khác nhau dựa trên mức độ ưu tiên cho mục tiêu NDC trong nước và phân loại theo các danh mục có/không có yêu cầu điều chỉnh tương ứng với đối tác quốc tế. Lượng kết quả giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, tín chỉ còn lại vẫn là nguồn cung hàng hóa cho thị trường carbon trong nước.

Phía đại diện các cơ quan, doanh nghiệp nhấn mạnh nhu cầu mua – bán kết quả giảm phát thải, tín chỉ khá lớn và kỳ vọng Nghị định mới sẽ tạo hành lang pháp lý cho hoạt động này. Theo bà Hà Thị Thu Hằng, đại diện Tổng công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airline), ngành hàng không bắt đầu tham gia Cơ chế CORSIA theo hình thức tự nguyện từ năm 2026 và ước tính, Vietnam Airline sẽ cần tới 312.000 – 420.000 tín chỉ carbon để bù trừ nghĩa vụ giảm phát thải ngay trong năm sau. Doanh nghiệp có nhu cầu rất lớn về tín chỉ carbon nội địa để đáp ứng cơ chế này và kỳ vọng các thủ tục hành chính liên quan có thể đơn giản hóa. Vietnam Airline cũng đề xuất xem xét cho doanh nghiệp trong nước có quyền ưu tiên mua tín chỉ carbon nội địa, nếu không đạt được thỏa thuận giao dịch thì loại tín chỉ này mới chào bán ra quốc tế.

Ông Trần Kỳ Anh, đại diện Tập đoàn VinGroup đề xuất cho phép tỷ lệ chuyển giao quốc tế cao, miễn trừ yêu cầu giữ lại tín chỉ cho các dự án rủi ro thấp như xe điện và năng lượng tái tạo. Các cam kết về giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam với cộng đồng quốc tế sẽ ngày càng mạnh mẽ hơn, đặc biệt vào giai đoạn sau năm 2030 để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, nên sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khối lượng giao dịch quốc tế. Cơ quan quản lý cần cân nhắc vấn đề này để đưa ra tỷ lệ chuyển giao vẫn khuyến khích các hoạt động đầu tư giảm phát thải.

Trong khuôn khổ buổi tham vấn, đại diện các tập đoàn, tổng công ty đã chia sẻ nhu cầu tham gia thị trường tín chỉ carbon, qua đó đề xuất cơ chế phù hợp để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, trao đổi và đề xuất các sáng kiến nhằm tăng cường kết nối cung – cầu tín chỉ và chính sách hỗ trợ cho hoạt động giảm phát thải, tạo tín chỉ tại Việt Nam trong thời gian tới. Đơn vị tư vấn chính sách trình bày những nghiên cứu, tính toán cụ thể về tác động của việc tham gia trao đổi quốc tế tín chỉ carbon đối với việc thực hiện cam kết NDC của Việt Nam cũng như sự phát triển thị trường trong nước.

Dự kiến, Bộ NN-MT sẽ hoàn thiện dự thảo Nghị định về trao đổi quốc tế kết quả giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon, trình Chính phủ trong năm 2025.