Gỡ nút thắt để nông nghiệp và môi trường bứt phá

Mở đầu cuộc trò chuyện với Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Hồ Xuân Hùng chia sẻ: “Chúng ta có quyền tự hào vì đã làm nên những thành tựu vĩ đại. Nhưng bước vào kỷ nguyên mới, thực tiễn đang đòi hỏi tư duy mới, để có thể tháo gỡ từng nút thắt, đưa nông nghiệp, nông dân, nông thôn của chúng ta xứng tầm với vị thế là lợi thế quốc gia và là cái nôi của bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam".

Thưa ông, bước vào kỷ nguyên mới, 2 lĩnh vực nông nghiệp và môi trường hợp nhất tiếp tục được Đảng ta xác định là lợi thế quốc gia và là trụ cột của phát triển bền vững. Vậy suy nghĩ của ông về vai trò, vị thế của nông nghiệp và môi trường hôm nay là gì?

Xuyên suốt quá trình phát triển của dân tộc Việt Nam, đặc biệt kể từ khi nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa ra đời vào năm 1945 (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), lĩnh vực “tam nông” luôn nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và nhờ đó lĩnh vực này đã có những đóng góp to lớn.

Những quyết sách của Đảng, cùng với nỗ lực của ngành NN-PTNT ngày trước hay Nông nghiệp và Môi trường hôm nay đã góp phần thay đổi bộ mặt nông thôn Việt Nam, đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống người nông dân và đưa hình ảnh đất nước, con người, văn hóa Việt Nam đi ra thế giới.

Nói về vị thế của “tam nông” hôm nay, trước hết tôi muốn bắt đầu từ 4 Nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị ban hành trong thời gian gần đây, đó là Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 về phát triển kinh tế tư nhân.

4 Nghị quyết lớn này, như lời của Tổng Bí thư Tô Lâm phân tích, chính là “bộ tứ trụ cột” để giúp đất nước cất cánh. 

Cá nhân tôi luôn có niềm tin rất lớn, rằng “bộ tứ trụ cột” vừa nhắc đến ở trên không chỉ thúc đẩy kinh tế đất nước phát triển một cách mạnh mẽ, toàn diện mà còn có ý nghĩa rất lớn đối với lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.

Bởi vì, xét về mặt tư tưởng và định hướng chiến lược, các nghị quyết của Bộ Chính trị có thể giải quyết hầu hết các nút thắt của lĩnh vực nông nghiệp và môi trường vốn đã tồn tại như những căn bệnh nan y suốt nhiều năm qua. 

Có thể phân tích rõ hơn về những nút thắt đó như thế nào, thưa ông?

Tôi cho rằng vì 4 nút thắt lớn.

Thứ nhất là nút thắt về đất đai. Rất nhiều rào cản về tích tụ đất đai, thị trường đất nông nghiệp, hạn điền, khó tiếp cận đất đai… đã biến đất đai trở thành rào cản lớn nhất của nông nghiệp Việt Nam.

Thứ hai là nút thắt từ vấn đề thị trường thiếu minh bạch. Hai khâu quan trọng trong chuỗi sản xuất và tiêu thụ của ngành hàng là doanh nghiệp và người tiêu dùng đang còn thiếu sự hỗ trợ cần thiết để minh bạch thị trường.

Thứ ba là thể chế. Đầu tư vào nông nghiệp chịu rất nhiều rủi ro, nhất là trong bối cảnh diễn biến thiên tai ngày càng phức tạp, cạnh tranh thị trường khốc liệt…, tuy nhiên cơ chế bảo hiểm trong nông nghiệp còn chưa đáng kể, tái bảo hiểm gần như không có. Cùng với vướng mắc về thủ tục hành chính, sự chồng chéo trong quản lý khiến nhiều chủ hộ kinh doanh không dám lớn lên thành doanh nghiệp còn các doanh nghiệp lớn thì ngại đầu tư hoặc đầu tư theo kiểu cầm chừng. 

Thứ tư là rào cản về mặt tư duy. Từ tư duy quản lý đến tư duy của người nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã hay một số khâu trong chuỗi ngành hàng. Ví dụ, theo tôi, tư duy cứng nhắc về an ninh lương thực, giữ đất lúa đang giống như “chiếc vòng kim cô” triệt tiêu động lực phát triển. 

Phân tích những nút thắt, rào cản lớn như vậy, theo ông giải pháp là gì?

Giải pháp phải bắt đầu từ đột phá. Tôi muốn nhấn mạnh “bộ tứ trụ cột” sẽ đưa nông nghiệp và môi trường đột phá trong kỷ nguyên mới. Sự đồng bộ và mạnh mẽ trong các quyết sách lớn của Đảng và Nhà nước đồng thời với sự hưởng ứng, vào cuộc của mọi tầng lớp trong xã hội. 

Về tư duy vĩ mô, nông nghiệp của chúng ta dứt khoát phải đi theo hướng chất lượng và hiệu quả. Muốn vậy, trước hết phải củng cố, hoàn thiện chuỗi liên kết sản xuất hiệu quả, trong đó chìa khóa cơ bản chính là hài hòa lợi ích của từng mắt xích.

Trọng tâm là đột phá từ thể chế, hoàn thiện hệ thống chính sách, trong đó Nhà nước cần thể hiện rõ vai trò, gỡ nút thắt từ vấn đề đất đai, bảo hiểm nông nghiệp, minh bạch thị trường, ứng dụng khoa học công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực…

Nghĩa là chúng ta cần phải sắp xếp lại thế trận của ngành nông nghiệp và môi trường. Thay đổi tư duy từ chiến lược đến quy hoạch để làm sao phát huy được lợi thế của từng vùng, từng địa phương.

Có lời giải của bài toán này sẽ mở đường đưa 5 triệu hộ nông dân trở thành doanh nghiệp. Nhà nước cần thực hiện đồng bộ các giải pháp để không chỉ giúp người nông dân tiếp tục phát triển trong bối cảnh đất đai ngày càng hạn hẹp mà còn hiện thực mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào vào năm 2030 một cách dễ dàng.

Nghĩa là làm sao để người dân thực sự trở thành chủ thể của quá trình phát triển, phải không thưa ông? 

Tôi nhớ thời điểm họp bàn để xây dựng và ban hành Nghị quyết Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng có nói đại ý rằng: Phần lớn cán bộ lãnh đạo chúng ta đều sinh ra từ bờ tre gốc rạ, nếu làm được điều gì đó để đóng góp và tri ân quê hương, giúp được cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn phát triển thì nhất quyết phải làm.

Tôi tâm đắc mãi với câu nói đó. Và trăn trở cho đến tận bây giờ.

Trăn trở là vì nhìn vào nông nghiệp, nông dân, nông thôn hiện nay rõ ràng chúng ta vẫn thấy còn nhiều tồn tại, khó khăn, rào cản. Phải tháo gỡ để người nông dân bớt thiệt thòi, có thể yên tâm nghỉ ngơi sau cả cuộc đời vất vả, hy sinh trên đồng ruộng.

Và nông thôn phải là nơi đáng sống, là chốn để bất cứ ai cũng muốn quay về.

Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!