Cá rô phi đã được nhiều quốc gia ưu tiên phát triển
Theo TS. Nhữ Văn Cẩn, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cá rô phi là một trong những đối tượng nuôi phù hợp với điều kiện khí hậu nhiệt đới của Việt Nam. Loài cá này dễ nuôi, ít đòi hỏi về dinh dưỡng, đặc biệt là nhu cầu về hàm lượng đạm trong thức ăn không cao như nhiều loài thủy sản khác. Chính vì vậy, cá rô phi đã được nhiều quốc gia ưu tiên phát triển.
Cá rô phi Việt Nam đang duy trì tốc độ tăng trưởng tích cực với sản lượng đạt khoảng 300.000 tấn/năm. Ảnh: HT.
Hình thức nuôi cá rô phi cũng rất đa dạng, có thể nuôi trong lồng, trong ao, nuôi trong môi trường nước ngọt, lợ, mặn. Nhiều quốc gia đã đạt được thành tựu lớn với đối tượng này. Trung Quốc hiện là nước có sản lượng lớn nhất thế giới, tiếp đến là Indonesia, Ai Cập, Brazil, Costa Rica… Các quốc gia Đông Nam Á như Thái Lan, Philippines cũng đặc biệt quan tâm phát triển loài cá này.
Nhiều chương trình nghiên cứu chọn giống trên thế giới đã tạo ra các dòng cá tăng trưởng nhanh, chất lượng tốt, tỷ lệ fillet cao. Thái Lan, Trung Quốc, Israel là những quốc gia đi đầu trong chọn tạo giống, góp phần nâng tầm giá trị kinh tế của cá rô phi.
Ở Việt Nam, từ những năm 1990, các nhà khoa học đã hợp tác với chuyên gia quốc tế trong chọn giống, tạo ra các dòng cá rô phi nổi bật như dòng GIFT và rô phi toàn đực - giúp tập trung năng lượng cho tăng trưởng thay vì sinh sản. Song song đó, nghiên cứu về thức ăn và phòng trị bệnh cũng được chú trọng nhằm nâng cao năng suất và hiệu quả nuôi.
Hiện nay, công tác nghiên cứu chọn giống cá rô phi đang tiếp tục thực hiện tại Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I và II. Chương trình phát triển nghiên cứu, sản xuất giống phục vụ cơ cấu lại ngành nông nghiệp giai đoạn 2021 - 2030 (Quyết định số 703/QĐ-TTg) đang triển khai các dự án chọn tạo cá rô phi để nâng cao tăng trưởng, khả năng chịu mặn và cung ứng con giống chất lượng cao ở nhiều thủy vực khác nhau.
Hệ thống pháp lý và quy định chặt chẽ
“Tư duy phát triển hiện nay không đóng khung đối tượng nuôi cố định, mà linh hoạt theo quy luật cung - cầu và lợi thế cạnh tranh”, TS Nhữ Văn Cẩn, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư nhấn mạnh.
Trong “Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2020” (Quyết định số 1690/QĐ-TTg), cá rô phi được xác định là một trong những đối tượng ưu tiên. Giai đoạn 2021 - 2030, Chương trình Quốc gia phát triển nuôi trồng thủy sản (Quyết định số 985/QĐ-TTg) tiếp tục ưu tiên phát triển cá rô phi, đặc biệt trong nuôi lồng và nuôi ao.
“Về quản lý nuôi, đặc biệt là nuôi thâm canh để đạt năng suất, sản lượng lớn, cá rô phi cũng như các loài thủy sản nuôi khác đều được quản lý chặt chẽ, có quy định rõ ràng”, ông Cẩn nhấn mạnh.
Thứ nhất, Luật Thủy sản 2017 (Điều 38) đã quy định cụ thể các điều kiện đối với cơ sở nuôi trồng thủy sản, trong đó cá rô phi.
Thứ hai, tại Nghị định số 26/NĐ-CP hướng dẫn Luật Thủy sản 2017 (Điều 34) quy định chi tiết hơn về điều kiện nuôi lồng bè, nuôi ao đầm, việc xử lý nước, chất thải…
Thứ ba, các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về con giống, thức ăn thủy sản nói chung đã được ban hành đầy đủ, trong đó có những tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng cho cá rô phi như QCVN 02-33 1:2020/BNNPTNT; TCVN 10300:2014.
Ngoài ra, Luật An toàn thực phẩm, Nghị định số 15/NĐ-CP hướng dẫn Luật và các Thông tư do Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ban hành đã đưa ra những quy định về đảm bảo an toàn thực phẩm đối với các cơ sở sản xuất ban đầu (trong đó có cá rô phi), quy định về cam kết đảm bảo an toàn thực phẩm hoặc phải được chứng nhận an toàn thực phẩm.
Bên cạnh các quy định trên, Cục Thủy sản và Kiểm ngư cũng đã và đang triển khai chương trình quan trắc môi trường đối với các vùng nuôi tập trung, có sản lượng lớn như cá rô phi, cá tra, tôm… nhằm đảm bảo các yếu tố môi trường thuận lợi, hạn chế dịch bệnh và đảm bảo an toàn thực phẩm.
Hạ giá thành - chìa khóa cạnh tranh toàn cầu
Cá rô phi Việt Nam đang duy trì tốc độ tăng trưởng tích cực với sản lượng đạt khoảng 300.000 tấn/năm. Riêng 6 tháng đầu năm 2025, sản lượng cá rô phi của nước ta đã đạt tới 220.000 tấn.
Có thể nói năm 2025 là năm thuận lợi cho sự phát triển của cá rô phi, khi những biến động thương mại quốc tế và Đạo Luật thuế đối ứng của Hoa Kỳ ảnh hưởng đến nhiều thị trường, tạo cơ hội mở rộng sản xuất, đẩy mạnh xuất khẩu. Trên thực tế, cá rô phi hiện là sản phẩm thủy sản được ưa chuộng, đặc biệt tại thị trường Hoa Kỳ.
Ở nước ta hiện nay đã xuất hiện nhiều doanh nghiệp nuôi cá rô phi theo hướng thâm canh, quy mô lớn. Ảnh: Hồng Thắm.
Chia sẻ về lợi thế phát triển cá rô phi, ông Cẩn nhấn mạnh, khí hậu nhiệt đới của Việt Nam chính là điều kiện lý tưởng, phù hợp với môi trường sống của cá rô phi, giúp loài cá này sinh trưởng tốt.
Một lợi thế đặc biệt khác là nguồn nước dồi dào, với hệ thống sông, hồ, ao đầm và các hồ chứa trải dài khắp cả nước, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nuôi cá rô phi. Hiện nay, Việt Nam cũng đang nghiên cứu phát triển các dòng cá rô phi chịu mặn, mở ra khả năng mở rộng nuôi ở vùng nước lợ ven biển. Điều này không chỉ giúp đa dạng hóa mô hình nuôi mà còn tận dụng tối đa lợi thế tự nhiên, góp phần nâng cao sản lượng và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Hơn nữa, với lợi thế là một quốc gia hàng đầu về nuôi trồng thủy sản, Việt Nam đã xây dựng được hệ thống pháp luật, hạ tầng và dịch vụ tương đối đầy đủ, đồng bộ - từ chuỗi cung ứng con giống, thức ăn đến nuôi trồng, chế biến, thương mại.
Tuy nhiên, do cá rô phi là loài dễ nuôi, Việt Nam cũng đối mặt với cạnh tranh khốc liệt từ các quốc gia có điều kiện tương đồng như: Philippines, Thái Lan, Trung Quốc.
Để vượt qua thách thức cạnh tranh, giải pháp then chốt là nâng cao chất lượng, hạ giá thành sản xuất. Trong đó, chi phí thức ăn chiếm tỷ trọng lớn nhất. Vì vậy, bên cạnh việc ứng dụng công nghệ mới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chỉ đạo nghiên cứu về thức ăn, đặc biệt là protein thay thế từ thực vật như đậu tương, nhằm vừa giảm giá thành, vừa nâng cao hiệu suất chuyển đổi thức ăn (giảm FCR).
Phát triển theo tư duy kinh tế thủy sản
Ở nước ta hiện nay đã xuất hiện nhiều doanh nghiệp nuôi cá rô phi theo hướng thâm canh, quy mô lớn. Trước nhu cầu thị trường tăng cao, nhiều cơ sở đã chuyển sang nuôi cá rô phi. Bên cạnh thị trường chính là Hoa Kỳ, Việt Nam đã có những lô hàng sản phẩm cá rô phi đầu tiên được xuất khẩu sang Brazil. Với sản lượng đạt khoảng 300.000 tấn/năm, ngành hàng này đã mang tính công nghiệp, không còn là sản xuất nhỏ lẻ.
Ông Cẩn cho biết, hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chỉ đạo xây dựng vùng sản xuất cá rô phi tập trung, chuyên canh, dựa trên lợi thế từng địa phương. Đồng thời, Bộ cũng giao cho Cục Thủy sản và Kiểm ngư triển khai Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản trên hồ chứa, nhằm tận dụng diện tích mặt nước lớn để nâng cao sản lượng và giá trị các sản phẩm thủy sản.
Định hướng chung là phát triển kinh tế thủy sản, gắn sản xuất với nhu cầu thị trường và phát huy lợi thế cạnh tranh. Bên cạnh tôm, cá tra là đối tượng thủy sản nuôi chủ lực, sẽ phát triển nuôi cá rô phi và nhiều loài thủy sản khác như lươn, cá chình… tùy theo tiềm năng thị trường và lợi thế về điều kiện tự nhiên.
