Chấp nhận hi sinh, chi phí đầu tư lớn
Khi toàn cầu đang gồng mình ứng phó biến đổi khí hậu, cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 về việc đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 không chỉ là một tuyên bố chính trị, mà đã trở thành kim chỉ nam cho một cuộc dịch chuyển kinh tế - xã hội sâu rộng. Lĩnh vực giao thông vận tải và các lĩnh vực có nguồn phát thải liên quan đang đứng trước ngưỡng cửa của cuộc cách mạng xanh lịch sử.
Công ty Taxi Én Vàng là doanh nghiệp vận tải hành khách tiên phong chuyển sang xe ô tô điện tại TP Hải Phòng. Ảnh: Hoàng Phong.
Tại thành phố cảng Hải Phòng, nơi những dòng xe container và luồng giao thương không bao giờ ngơi nghỉ, câu chuyện về những doanh nghiệp tiên phong dũng cảm từ bỏ động cơ đốt trong để chuyển sang xe điện không chỉ là một bài toán kinh doanh thuần túy mà còn là tầm nhìn, sự hy sinh và cả sự trăn trở của những người mở đường.
Sự trăn trở này không chỉ đến từ ý thức bảo vệ môi trường, giảm phát thải khí nhà kính, mà còn bắt nguồn từ chính bài toán kinh tế luẩn quẩn mà doanh nghiệp và nhiều đơn vị vận tải khác đã đối mặt trong nhiều năm về chi phí, khấu hao, lợi nhuận,… Từ việc chứng kiến những đô thị không khói bụi ở một số nước và được thúc đẩy bởi chủ trương chuyển đổi xanh của Chính phủ đã khiến doanh nghiệp quyết định thực hiện một cuộc “cách mạng” táo bạo là “thay thế dần hàng trăm xe xăng bằng xe ô tô điện”.
“Chi phí xăng dầu luôn là một gánh nặng, chiếm tới 20-30% tổng chi phí vận hành, mà giá cả thì lên xuống thất thường như thời tiết. Mỗi lần giá xăng tăng, anh em chúng tôi lại đứng ngồi không yên”, ông Định phân tích.
“Trong một lần đi du lịch nước ngoài, tôi cảm nhận phố phường trong lành đến lạ thường. Đứng giữa ngã tư vào giờ cao điểm mà không hề có tiếng động cơ gầm rú, không có mùi xăng dầu khét lẹt, chỉ có những chiếc xe điện lướt đi êm ru. Tôi đã tự hỏi tại sao mình không làm được như vậy”, ông Nguyễn Văn Định - Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Giám đốc Công ty Taxi Én Vàng bắt đầu câu chuyện.
Theo ông Định, vòng đời của một chiếc xe taxi chạy xăng rất ngắn. Chỉ sau 3 đến 5 năm, chiếc xe bắt đầu xuống cấp, chi phí sửa chữa, bảo dưỡng tăng vọt, bào mòn hết lợi nhuận. Trong hàng thập kỷ, công ty taxi Én Vàng đã loay hoay thay hết dòng xe này đến dòng xe khác, từ Daewoo, Hyundai i10 đến Vios,... nhưng cuối cùng lãi không nhiều mà rất vất vả. Nỗi lo ấy luôn canh cánh trong lòng những người đứng đầu doanh nghiệp vận tải hành khách như ông Định.
Ông Nguyễn Văn Định - Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Giám đốc Công ty Taxi Én Vàng chia sẻ về những khó khăn ban đầu với PV Báo Nông nghiệp và Môi trường. Ảnh: Đinh Mười.
Giữa lúc những trăn trở đó lên đến đỉnh điểm, hai thông tin như luồng gió mới mang đến cho ông Định với những ý tưởng, chiến lược và vận hội mới. Đầu tiên là sự trỗi dậy mạnh mẽ của VinFast với các dòng xe điện hiện đại; thứ hai là Quyết định 876/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt “Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và metan của ngành giao thông vận tải”. Đặc biệt, tại Quyết định số 876, lộ trình đã nói rõ, đến năm 2050, 100% phương tiện giao thông cơ giới đường bộ sẽ chuyển đổi sang sử dụng điện, năng lượng xanh.
Đối với ông Định và các cổ đông, đây không còn là lựa chọn, mà là xu thế tất yếu. Họ nhìn thấy một cơ hội vàng để bứt phá, để trở thành người dẫn đầu, dù biết rằng con đường phía trước là một “canh bạc” đầy rủi ro. “Quyết tâm của tôi được hình thành từ chính những đêm trăn trở và tầm nhìn vượt đã được xây dựng từ hàng chục năm kinh doanh vận tải. Nếu mình không tiên phong, mình sẽ mất cơ hội, mất thị phần, mất khách hàng. Không còn con đường nào khác”, ông Định quả quyết.
Khó khăn bủa vây, thiếu đủ thứ
Ngày 27/4/2023 đã đi vào lịch sử của ông Định và công ty Én Váng, khi họ mạnh dạn đặt bút ký hợp đồng mua 100 chiếc xe điện đầu tiên, chính thức khởi động cuộc cách mạng xanh của riêng mình. Nhưng niềm vui chưa kịp trọn vẹn, khó khăn đã ập đến từ mọi phía từ thiếu vốn ưu đãi, thiếu mặt bằng, trạm sạc cho đến cơ chế ưu đãi...
Ông Nguyễn Văn Định kiểm tra dàn xe ô tô điện mới được đầu tư chuẩn bị đưa vào khai thác. Ảnh: Đinh Mười.
Trong những khó khăn, thách thức lớn nhất và đau đớn nhất chính là chi phí khi một chiếc xe điện có vốn đầu tư ban đầu cao hơn xe xăng cùng phân khúc khoảng 30%. Cùng với đó là việc phải thanh lý hàng loạt xe xăng đang hoạt động khi chúng chưa hết khấu hao mới thực sự là một cú sốc tài chính.
"Tính ra khi bán xe ô tô chặng bằng xăng, tôi lỗ 50%, cả dàn xe mất trắng hơn 2 tỷ, đó là một sự hy sinh quá lớn, bao nhiêu công sức gây dựng coi như trở về con số không”, anh Lại Thanh Phương bày tỏ.
Anh Lại Thanh Phương, một tài xế kỳ cựu có 23 năm trong nghề, đã có tích lũy và mua được 10 đầu xe góp vốn vào Công ty chia sẻ, những chiếc xe chặng bằng động cơ, nếu bán đi để chuyển sang xe điện sẽ lỗ từ 200-300 đồng. Nhưng vì xu thế và những lợi ích vượt trội, nên anh Phương đã tìm mọi cách, cắn răng chịu lỗ để mỗi tháng bán đi một chiếc, chuyển đổi dần.
Tuy nhiên, cũng theo chia sẻ của ông Định, khó khăn của những người tiên phong không chỉ có vậy, mà niềm tin của chính những người lái xe vào xe điện là những rào cản lớn, vô hình khiến quá trình xanh hóa gặp không ít trắc trở. Các tài xế vốn dĩ đã quen với động cơ đốt trong, quen với việc đổ xăng trong vài phút là có thể đi ngay. Giờ đây, họ phải đối mặt với nỗi lo về quãng đường di chuyển hạn chế, thời gian sạc kéo dài hàng giờ, chi phí sửa chữa linh kiện đắt đỏ và câu hỏi lớn về việc ai sẽ mua lại chiếc xe điện này sau vài năm sử dụng.
Bên cạnh đó, thời điểm mới chuyển đổi, xe điện là một sản phẩm hoàn toàn mới tại nước ta lúc bấy giờ. Giai đoạn đầu, phần mềm xe chưa ổn định, thường xuyên gặp lỗi vặt và hạ tầng trạm sạc công cộng thì hiếm như “lá mùa thu”. Những người tiên phong như ông Định, anh Phương lại một lần nữa phải tự cứu mình. Họ dốc vốn đầu tư xây dựng một xưởng dịch vụ, đạt tiêu chuẩn của VinFast, để có thể tự chủ trong việc sửa chữa, bảo dưỡng.
Trong vòng vây của khó khăn, Công ty Taxi Én Vàng đầu tư gần như đủ cả hệ sinh thái từ hệ thống trạm sạc cho đến gara sửa chữa,... để hỗ trợ cho việc kinh doanh vận tải hành khách bằng ô tô điện. Ảnh: Đinh Mười.
“Không thể mang xe điện vào gara xe xăng được. Mọi thứ đều phải cập nhật qua phần mềm, nên chúng tôi lại phải thuyết phục cổ đông bỏ tiền ra để đầu tư. Thời điểm ban đầu, thành phố và các sở, ban, ngành liên tục gọi chúng tôi lên biểu dương, coi là tấm gương, là doanh nghiệp tiên phong. Về mặt tinh thần chúng tôi được động viên, khuyến khích, nhưng chưa có một cơ chế chính sách nào rõ ràng để hỗ trợ”, ông Định khẳng định.
Lĩnh vực mới mẻ, doanh nghiệp chưa tiếp cận được tiếp cận các gói vay vốn ưu đãi dành cho chuyển đổi xanh nên nhiều doanh nghiệp tự đi tìm mặt bằng, tự bỏ tiền tỷ đầu tư trạm sạc mà không được hỗ trợ. Giá điện vẫn phải trả theo giá kinh doanh thông thường. Sự hỗ trợ duy nhất là chính sách miễn lệ phí trước bạ của Chính phủ, nhưng theo ông Định, điều này vào thời điểm công ty mới xuất phải như “muối bỏ bể”, khi các hãng xe xăng cũng liên tục hạ giá để cạnh tranh.
Trên mặt trận kinh doanh những người tiên phong chuyển sang kinh doanh dịch vụ bằng xe điện, hướng đến xanh hóa các hoạt động vận tải còn phải đối mặt với một “đối thủ” vô hình nhưng cực kỳ nguy hiểm là "sự cạnh tranh không lành mạnh". Các loại hình xe dù, xe biển trắng hoạt động tự phát, không phù hiệu, không đồng hồ, không đóng thuế, ngang nhiên giành giật khách tại các điểm nóng như sân bay, bến xe, bệnh viện.
"Hành trình xanh hóa lĩnh vực giao thông, vận tải của những người tiên phong chúng tôi không chỉ là một cuộc đầu tư kinh doanh mà còn là một cuộc chiến thực sự, một cuộc chiến trên nhiều mặt trận: Tài chính, công nghệ, thị trường và cả chính sách. Khó khăn nhiều vô kể nhưng có lẽ, nỗi trăn trở lớn nhất của chúng tôi là cảm giác phải tự bơi trên một đại dương khi chính sách còn nhiều khoảng trống. Tuy nhiên, là những người đi đầu, chúng tôi chấp nhận rủi ro để hưởng ứng chủ trương của Nhà nước, vì những gì chúng tôi đang thấy là đúng" ông Định thẳng thắn chia sẻ.
