Bổ sung chiều việc làm để thoát nghèo bền vững

Trong hơn ba năm qua, thực hiện chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022-2025, Việt Nam đã có bước tiến dài trên hành trình giảm nghèo, chuyển từ cách tiếp cận đơn thuần dựa trên thu nhập sang đánh giá toàn diện hơn về mức sống của người dân. Thành công đạt được rất rõ rệt, song thực tiễn cho thấy vẫn còn những khoảng trống cần lấp đầy, đòi hỏi sớm xây dựng một bộ tiêu chí mới phù hợp cho giai đoạn 2026-2030.

Bước tiến trong giảm nghèo đa chiều

Theo Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cuối năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo cả nước chỉ còn 1,93%, giảm gần một nửa so với 4,03% của năm 2022. Đáng chú ý, tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào dân tộc thiểu số giảm trung bình 4,3% mỗi năm, từ 21,29% xuống 12,55%. Nếu duy trì nhịp độ này, đến hết năm 2025, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều sẽ còn khoảng 0,9-1,1%, đạt đúng mục tiêu Quốc hội đề ra.

Không chỉ là con số, kết quả còn được cụ thể hóa bằng những chuyển biến sinh động trong đời sống. Từ tháng 4/2024, gần 150 nghìn hộ nghèo, cận nghèo đã có mái nhà kiên cố nhờ phong trào “Cả nước chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát”. Đây là minh chứng cho nỗ lực huy động cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và xã hội chăm lo cho người nghèo.

Đi sâu vào các chiều thiếu hụt, chỉ số về việc làm và trình độ giáo dục của người lớn vẫn còn nhiều thách thức, với tỷ lệ thiếu hụt lần lượt hơn 40% và 30%. Song nhiều lĩnh vực khác đã cải thiện rõ rệt: hộ không có bảo hiểm y tế giảm 8,74 điểm %, hộ thiếu dịch vụ viễn thông giảm 5,31 điểm %, tỷ lệ trẻ em bỏ học giảm 1,31 điểm %. Kết quả này khẳng định tính hiệu quả của chuẩn nghèo đa chiều trong “điểm trúng huyệt” để ưu tiên chính sách.

Ông Nguyễn Lê Bình, Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo phân tích: “So với giai đoạn 2016-2020, chuẩn nghèo đa chiều trong những năm 2022-2025 có nhiều đổi mới căn bản. Lần đầu tiên tiêu chí thu nhập được tính theo mức sống tối thiểu thay vì chỉ lấy 70% như trước đây. Quan trọng hơn, chiều “việc làm” đã được bổ sung, phản ánh rõ hơn tính bền vững trong thoát nghèo”.

Theo ông Bình, việc làm không chỉ quyết định thu nhập mà còn gắn liền với quyền mưu sinh, cơ hội hòa nhập xã hội. Bổ sung chiều này vào chuẩn nghèo đồng nghĩa với việc đặt trọng tâm vào năng lực tự vươn lên của người dân, thay vì chỉ thụ hưởng hỗ trợ.

Khoảng trống cần lấp đầy

Dẫu đạt nhiều thành tựu, chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022-2025 vẫn còn những bất cập. Trước hết, tiêu chí thu nhập vẫn dựa trên dữ liệu từ năm 2018, chưa phản ánh kịp thời biến động đời sống sau đại dịch COVID-19 và lạm phát. Bên cạnh đó, một số chỉ số như “việc làm”, “nhà tiêu hợp vệ sinh” khó kiểm chứng trong thực tế rà soát, dẫn đến chênh lệch dữ liệu giữa các địa phương.

Ông Bình thẳng thắn nhận xét: “Chúng ta đã có bước tiến lớn, nhưng không thể phủ nhận còn khoảng trống. Chuẩn nghèo hiện tại chưa bao quát hết yếu tố mới như môi trường, biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh. Trong khi đó, đây lại là những thách thức đang tác động trực tiếp đến người nghèo và dễ khiến họ tái nghèo nếu không được tính đến”.

Ngoài ra, sự thiếu đồng bộ trong thu thập, quản lý số liệu giữa trung ương và địa phương cũng làm giảm độ tin cậy của kết quả. Nhiều cán bộ cơ sở phản ánh việc xác định hộ nghèo đa chiều vừa phức tạp vừa tốn nguồn lực, dễ dẫn đến tình trạng áp dụng chính sách thiếu linh hoạt, chưa phản ánh đúng thực tế từng hộ.

Trước yêu cầu bảo đảm công bằng và bao trùm trong giai đoạn mới, Việt Nam đang chuẩn bị xây dựng chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026-2030.

Theo ông Bình, bộ tiêu chí mới vẫn duy trì hai trụ cột là thu nhập và tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản, nhưng cần được điều chỉnh để phù hợp bối cảnh mới. “Thu nhập phải cao hơn mức sống tối thiểu mới để người thoát nghèo không sống dưới mức sống tối thiểu, cập nhật theo biến động giá cả và nhu cầu thực tế của người dân. Những hộ dưới chuẩn này mặc nhiên được coi là nghèo. Còn với nhóm thu nhập sát chuẩn, chúng ta sẽ đánh giá thêm mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội để phân loại chính xác hơn”, ông nói.

Bên cạnh đó, chất lượng các chỉ số hiện có cần được nâng cao, đặc biệt là về nhà ở, nước sạch, vệ sinh và viễn thông. Một số chỉ số phổ biến rộng rãi như phương tiện thông tin có thể loại bỏ để tránh trùng lặp, nhường chỗ cho các chỉ số mới liên quan đến môi trường, biến đổi khí hậu và phát triển xanh. Đây là sự điều chỉnh cần thiết để bắt kịp xu thế toàn cầu và bảo đảm an sinh bền vững.

Yếu tố phương pháp cũng được nhấn mạnh. Việc đo lường cần đảm bảo tính khoa học, minh bạch, đồng thời dễ áp dụng ở cả trung ương và địa phương. Điều này sẽ giúp giảm sai lệch trong thống kê, đồng thời tạo sự công bằng khi xác định và phân loại hộ nghèo.

Ông Bình nhấn mạnh: “Chuẩn nghèo đa chiều không chỉ là thước đo kỹ thuật. Đằng sau nó là cam kết chính trị - xã hội mạnh mẽ rằng mọi người dân, dù ở đâu, cũng có quyền tiếp cận một cuộc sống an toàn, văn minh và bền vững”.

Có thể thấy, chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2022-2025 đã chứng minh giá trị khi giúp Việt Nam đạt được những thành tựu giảm nghèo quan trọng, đồng thời chỉ ra đúng những điểm yếu cần khắc phục. Bước sang giai đoạn 2026-2030, việc tiếp tục hoàn thiện tiêu chí và phương pháp đo lường không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật, mà còn là cơ sở để thiết kế chính sách bao trùm, đảm bảo công bằng xã hội và ngăn chặn nguy cơ tái nghèo.

“Giảm nghèo bền vững không đơn thuần là nâng thu nhập, mà là tạo nền tảng để mỗi người dân tự tin bước ra khỏi nghèo đói, vươn lên hòa nhập với sự phát triển chung. Bộ chuẩn mới, nếu được xây dựng trên nền tảng khoa học và thực tiễn, sẽ là công cụ quan trọng giúp Việt Nam tiếp tục khẳng định cam kết vì một xã hội không ai bị bỏ lại phía sau”, ông Nguyễn Lê Bình nhấn mạnh.